Dünyanın Oluşumu Ve İç Yapısı

Dünyanın Oluşumu





Güneş Sistemi’nin Oluşumu Güneş Sistemi’nin oluşumu ile ilgili farklı teoriler ortaya atılmıştır En geçerli teori sayılan Kant-Laplace teorisine Nebula teorisi de denir Bu teoriye göre, Nebula adı verilen kızgın gaz kütlesi ekseni çevresinde sarmal bir hareketle dönerken, zamanla soğuyarak küçülmüştür Bu dönüş etkisiyle oluşan çekim merkezinde Güneş oluşmuştur

Gazlardan hafif olanları Güneş tarafından çekilmiş, çekim etkisi dışındakiler uzay boşluğuna dağılmış ağır olanlar da Güneş’ten farklı uzaklıklarda soğuyarak gezegenleri oluşturmuşlardır


Dünya’nın Oluşumu


Dünya, Güneş Sistemi oluştuğunda kızgın bir gaz kütlesi halindeydi Zamanla ekseni çevresindeki dönüşünün etkisiyle, dıştan içe doğru soğumuş, böylece iç içe geçmiş farklı sıcaklıktaki katmanlar oluşmuştur Günümüzde iç kısımlarda yüksek sıcaklık korunmaktadır Dünya’nın oluşumundan bugüne kadar geçen zaman ve Dünya’nın yapısı jeolojik zamanlar yardımıyla belirlenir


Jeolojik Zamanlar


Yaklaşık 4,5 milyar yaşında olan Dünya, günümüze kadar çeşitli evrelerden geçmiştir Jeolojik zamanlar adı verilen bu evrelerin her birinde , değişik canlı türleri ve iklim koşulları görülmüştür


Dünya’nın yapısını inceleyen jeoloji bilimi, jeolojik zamanlar belirlenirken fosillerden ve tortul tabakaların özelliklerinden yararlanılır


Jeolojik zamanlar günümüze en yakın zaman en üstte olacak şekilde sıralanır


Dördüncü Zaman


Üçüncü Zaman


İkinci Zaman


Birinci Zaman


İlkel Zaman


İlkel Zaman


Günümüzden yaklaşık 600 milyon yıl önce sona erdiği varsayılan jeolojik zamandır


İlkel zamanın yaklaşık 4 milyar yıl sürdüğü tahmin edilmektedir


Zamanın önemli olayları :


Sularda tek hücreli canlıların ortaya çıkışı


En eski kıta çekirdeklerinin oluşumu


İlkel zamanı karakterize eden canlılar alg ve radiolariadır


Birinci Zaman (Paleozoik)


Günümüzden yaklaşık 225 milyon yıl önce sona erdiği varsayılan jeolojik zamandır Birinci zamanın yaklaşık 375 milyon yıl sürdüğü tahmin edilmektedir


Zamanın önemli olayları :


Kaledonya ve Hersinya kıvrımlarının oluşumu


Özellikle karbon devrinde kömür yataklarının oluşumu


İlk kara bitkilerinin ortaya çıkışı


Balığa benzer ilk organizmaların ortaya çıkışı


Birinci zamanı karakterize eden canlılar graptolith ve trilobittir


İkinci Zaman (Mezozoik)


Günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce sona erdiği varsayılan jeolojik zamandır İkinci zamanın yaklaşık 160 milyon yıl sürdüğü tahmin edilmektedir İkinci zamanı karakterize eden dinazor ve ammonitler bu zamanın sonunda yok olmuşlardır


Zamanın önemli olayları :


Ekvatoral ve soğuk iklimlerin belirmesi


Kimmeridge ve Avustrien kıvrımlarının oluşumu


İkinci zamanı karakterize eden canlılar ammonit ve dinazordur


Üçüncü Zaman (Neozoik)


Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce sona erdiği varsayılan jeolojik zamandır Üçüncü zamanın yaklaşık 63 milyon yıl sürdüğü tahmin edilmektedir


Zamanın önemli olayları :


§ Kıtaların bugünkü görünümünü kazanmaya başlaması


§ Linyit havzalarının oluşumu


§ Bugünkü iklim bölgelerinin ve bitki topluluklarının belirmeye başlaması


§ Alp kıvrım sisteminin gelişmesi


§ Nümmilitler ve memelilerin ortaya çıkışı


Üçüncü zamanı karakterize eden canlılar nummilit, hipparion, elephas ve mastadondur


Dördüncü Zaman (Kuaterner)


Günümüzden 2 milyon yıl önce başladığı ve hala sürdüğü varsayılan jeolojik zamandır


Zamanın önemli olayları :


İklimde büyük değişikliklerin ve dört buzul döneminin (Günz, Mindel, Riss, Würm) yaşanması


İnsanın ortaya çıkışı


Dördüncü zamanı karakterize eden canlılar mamut ve insandır



Dünya’nın İç Yapısı


Dünya, kalınlık, yoğunluk ve sıcaklıkları farklı, iç içe geçmiş çeşitli katmanlardan oluşmuştur Bu katmanların özellikleri hakkında bilgi edinilirken deprem dalgalarından yararlanılır


Çekirdek


Manto


Taşküre (Litosfer)


Deprem Dalgaları


Deprem dalgaları farklı dalga boylarını göstermektedir Deprem dalgaları yoğun tabakalardan geçerken dalga boyları küçülür, titreşim sayısı artar Yoğunluğu az olan tabakalarda ise dalga boyu uzar, titreşim sayısı azalır


Çekirdek


Yoğunluk ve ağırlık bakımından en ağır elementlerin bulunduğu bölümdür Dünya’nın en iç bölümünü oluşturan çekirdeğin, 5120-2890 km’ler arasındaki kısmına dış çekirdek, 6371-5150 km’ler arasındaki kısmına iç çekirdek denir İç çekirdekte bulunan demir-nikel karışımı çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisiyle kristal haldedir Dış çekirdekte ise bu karışım ergimiş haldedir


Manto


Litosfer ile çekirdek arasındaki katmandır 100-2890 km’ler arasında bulunan mantonun yoğunluğu 3,3-5,5 g/cm3 sıcaklığı 1900-3700 °C arasında değişir Manto, yer hacminin en büyük bölümünü oluşturur Yapısında silisyum, magnezyum , nikel ve demir bulunmaktadır Mantonun üst kesimi yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı plastiki özellik gösterir Alt kesimleri ise sıvı halde bulunur Bu nedenle mantoda sürekli olarak alçalıcı-yükselici hareketler görülür


Mantodaki Alçalıcı-Yükselici Hareketler


Mantonun alt ve üst kısımlarındaki yoğunluk farkı nedeniyle magma adı verilen kızgın akıcı madde yerkabuğuna doğru yükselir Yoğunluğun arttığı bölümlerde ise magma yerin içine doğru sokulur


Taşküre (Litosfer)


Mantonun üstünde yer alan ve yeryüzüne kadar uzanan katmandır


Kalınlığı ortalama 100 km’dir


Taşküre’nin ortalama 35 km’lik üst bölümüne yerkabuğu denir


Daha çok silisyum ve alüminyum bileşimindeki taşlardan oluşması nedeniyle sial de denir


Yerkabuğunun altındaki bölüme ise silisyum ve magnezyumdan oluştuğu için sima denir


Sial, okyanus tabanlarında incelir yer yer kaybolur


Örneğin Büyük Okyanus tabanının bazı bölümlerinde sial görülmez


Yeryüzünden yerin derinliklerine inildikçe 33 m’de bir sıcaklık 1 °C artar Buna jeoterm basamağı denir


Kıtalar ve Okyanuslar


Yeryüzünün üst bölümü kara parçalarından ve su kütlelerinden oluşmuştur Denizlerin ortasında çok büyük birer ada gibi duran kara kütlelerine kıta denir Kuzey Yarım Küre’de karalar, Güney Yarım Küre’den daha geniş yer kaplar Asya, Avrupa, Kuzey Amerika’nın tamamı ve Afrika’nın büyük bir bölümü Kuzey Yarım Küre’de yer alır Güney Amerika’nın ve Afrika’nın büyük bir bölümü, Avustralya ve çevresindeki adalarla Antartika kıtası Güney Yarım Küre’de bulunur Yeryüzünün yaklaşık ¾’ü sularla kaplıdır Kıtaların birbirinden ayıran büyük su kütlelerine okyanus denir


Kara ve Denizlerin Farklı Dağılışının Sonuçları


Karaların Kuzey Yarım Küre’de daha fazla yer kaplaması nedeniyle, Kuzey Yarım Küre’de;


Yıllık sıcaklık ortalaması daha yüksektir


Sıcaklık farkları daha belirgindir


Eş sıcaklık eğrileri enlemlerden daha fazla sapma gösterir


Kıtalar arası ulaşım daha kolaydır


Nüfus daha kalabalıktır


Kültürlerin gelişmesi ve yayılması daha kolaydır


Ekonomi daha hızlı ve daha çok gelişmiştir


Hipsografik Eğri


Yeryüzünün yükseklik ve derinlik basamaklarını gösteren eğridir


Kıta Platformu: Derin deniz platformundan sonra yüksek dağlar ile kıyı ovaları arasındaki en geniş bölümdür


Karaların Ortalama Yüksekliği: Karaların ortalama yüksekliği 1000 m dir Dünya’nın en yüksek yeri deniz seviyesinden 8840 m yükseklikteki Everest Tepesi’dir


Kıta Sahanlığı: Deniz seviyesinin altında, kıyı çizgisinden -200 m derine kadar inen bölüme kıta sahanlığı (şelf) denir Şelf kıtaların su altında kalmış bölümleri sayılır


Kıta Yamacı: Şelf ile derin deniz platformunu birbirine bağlayan bölümdür


Denizlerin Ortalama Derinliği: Denizlerin ortalama derinliği 4000 m dir Dünya’nın en derin yeri olan Mariana Çukuru denzi seviyesinden 11035 m derinliktedir


Derin Deniz Platformu: Kıta yamaçları ile çevrelenmiş, ortalama derinliği 6000 m olan yeryüzünün en geniş bölümüdür


Derin Deniz Çukurları: Sima üzerinde hareket eden kıtaların, birbirine çarptıkları yerlerde bulunur Yeryüzünün en dar bölümüdür