Ebul Vefa Kimdir Hayatı

Ebul Vefa hayatı,Ebul Vefa biyografisi,Ebul Vefa hakkında bilgi,Ebul Vefa çalışmaları ,Ebul Vefa eserleri

Ebul Vefa Kimdir


Ebul Vefa el-Büzcani (10 Haziran 940-1 Temmuz 998) tam ismi Ebu el-Vefa Muhammed bin Muhammed bin Yahya bin İsmail bin el-Abbas el-Büzcani olan İranlı matematikçi ve astronom940 yılında İran’da bulunan Büzcan kasabasında doğmuşturBu yüzden Ebul Vefa Büzcani diye meşhur olmuşturİlim tahsiline amcası Ebu Amr Mugazili ve Ebu Yahya bin Kimib’in yanında başlayan Ebul Vefa 959 yılında Bağdat’a gittiÖlümüne kadar da burada ilimle meşgul olduİlim sahasında,matematik ilmini tahsil etti ve özellikle trigonometri üzerinde çalışmalar yaptı ve bu alanlarda çok fazla bir süre muhafaza edilemeyen kitaplar yazdıBatlamyus’un ve Diophantos’un eserlerini inceleyip açıklamış,astronomi sahasında ise Ay’ın hareketleri üzerine çalışmalar yapmıştırMatematik ve astronomideki hizmetleriyle ilim tarihinde önemli bir yer tutmuştur


Astronomi


Ebul Vefa,yıldızların eğimlerininin kesin ve doğru bir şekilde ölçülebilmesi için bir duvar oktantı geliştirdiBundan başka trigonometri çizelgelerinde hesaplamalar yapmak için gelişmiş metotlar üretti ve küresel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfettiAstronomik gözlemler için sinüs(ceyb) ve tanjant(zıl) değerlerini gösteren çizelgeleri on beşer dakikalık açı aralıklarıyla hesapladıÜnlü matematikçi El-Mervezi’nin de buna benzer çizelgeleri olduğu bilinse de,O’nun çizelgeleri tanjant ve kotanjantı yayın fonksiyonu olarak vermediği gibi,Ebul Vefa’nın çizelgeleri kadar sağlıklı değildir


Matematik


Ebul Vefa,matematik sahasında,özellike trigonometri üzerinde çalışmalar yapmıştır Trigonometrinin altı esas oranı arasındaki trigonometrik münasebetleri ilk defa ortaya koymuşturBu oranlar,günümüzde aynen kullanılmaktadır


Ebul Vefa’nın matematik tarihinde ortaya koyduğu ilk trigonometrik özdeşliklerden bazıları şunlardır:


sin(a + b) = sin(a)cos(b) + cos(a)sin(b)


cos(2a) = 1 − 2sin2(a)


sin(2a) = 2sin(a)cos(a)


Ayrıca küresel trigonometride sinüs teoremini açıklamıştır:


Ebul Vefa,Habeş el-Hasib ve el-Mervezi gibi önemli matematikçileri izleyerek tanjant ve sekant fonksiyonlarını tanımladı Sekant kaşifi olarak genellikle Kopernik bilinirse de,ünlü bilim tarihçilerinden Monte Candon ve Carra de Vaux’un araştırmaları sonucu bu buluşun Ebul Vefa’ya ait olduğu tespit edilmiştir


Trigonometrinin yanında cebir ilmi üzerinde derinlemesine çalışmalarda bulunan Ebul Vefa,o zamana dek bilinmeyen dördüncü dereceden denklemlerin çözümünü gerçekleştirdi


Örneğin:


X4 + pX3 = r denklemini çözerken


y3 + axy + b = 0 ve X2 − Y = 0


koniklerinin kesişmesinden istifade ettiEski Yunanlıların ve Hintlilerin çözemediği birçok problemi geometirk yollarla çözmeyi başardı


Eserleri


1-Kitab ül Kamil: Trigonometri ve astronomiden bahseden meşhur eseridirBirinci bölümde,yıldızların hareketinden önce bilinmesi gereken meseleler,ikinci kısımda yıldızların hareketlerinin incelenmesi,üçüncü kısımda yıldızların hareketlerine arız olan şeyler anlatılmaktadırEserin yazma bir nüshası Paris National Kütüphanesi’nde 1138 numarada kayıtlıdırEser,Sedilot tarafından tercüme edilerek basılmıştır


2-Kitabun fi Amel-il,Mistarati vel-Pergarvel-Gunye


3-Kitabab ma Yahtacu-İleyh-İl-Küttab vel Ummal min İlm-il-Hisab


4-Kitabün Fahirün bil Hisab


5-Kitabün fil İlmi Hisab-il-Müsellat


6-Kitabün fil-Felek


7-Kitabün Zic-iş-Şamil


8-Kitabun fil-Hendese


9-Kitabül Medhal ila-Aritmetik


10-Tefsiri Harezmi fi Cebri vel-Mukabele