Dil'in Afetleri - Konuşmada Tekellüfe Kaçmak

Dil'in Afetleri - Konuşmada Tekellüfe Kaçmak
Konuşmada Tekellüfe Kaçmak

Konuşmada, ağzını eğip-bükmek, fasih ve secî'li konuşacağım diye yapmacık hareketlerde bulunmak, konuşmasına kadın ve sevgiden bahsederek giriş yapmak ve hatiplik iddiasında bulunup fesahat gösterisinde bulunanların âdetlerinde cereyan eden usûllerle gösteriş yapmaktır, Bütün bunlar kötülenmiş ve buğzedilmiş tekellüf (zorlama) türündendir Öyle bir tekellüf ki Hz Peygamber onun hakkında şöyle buyurmuştur:
Ben ve ümmetimin muttakîleri tekellüften (gösteriş için zorlanmaktan) uzağız65
Benim için en sevimsiz ve meclisimden en uzak olanınız, ağzını eğip-bükerek edebiyat yapmak için kendini zorlayanlardır66
Fâtıma (ra) Hz Peygamberin şöyle buyurduğunu rivayet eder:
Ümmetimin şerlileri o kimselerdir ki bol nimetlerle gıdalanıp, yemeklerin her çeşidini yerler, elbiselerin her rengini giyerler ve ağızlarını eğip-bükerek konuşurlar67
Dikkat edin, derin söze dalıp gereksiz yere sözü uzatanlar helâk olmuşlardır68
Bu sözü üç defa tekrar etti Hadîs-i şerifte geçen tanattû kelimesi 'derinleşme ve ardına kadar dalmak' demektir
Hz Ömer (ra) şöyle demiştir: 'Çene çatlatarak deve kükremesi gibi konuşmak şeytandandır'
Amr b Sa'd, babası Sa'd'â gelerek bir ihtiyacını istedi Bu münasebetle ihtiyacını istemezden önce bir konuşma yaptı Sa'd kendisine dedi ki: Ben hiçbir zaman senin ihtiyacından bugün uzak olduğum kadar uzak olmadım Ben Hz Peygamberin şöyle dediğini duydum:
Öyle bir zaman gelecek ki sığırların dilleriyle ot geveledikleri gibi insanlar da konuşmayı o şekilde geveleyeceklerdir69
Sa'd, oğlu Amr tarafından zoraki bir şekilde süslendirilmiş ve takdim edilmiş konuşmayı hoş karşılamadı Bu da dilin âfetlerindendir Evet! Zorla yapılan her secî, dilin âfetine dahil olur Adetin sınırını aşan fesahat de böyledir Konuşmalarda zoraki bir şekilde yapılan secfler de böyledir Çünkü Hz Peygamber (sa) bir cenîn hakkında Gurre (diyet ve kan bedeline) hükmederken cinayet işleyenin kavminden biri 'İçmemiş, yememiş, bağırmamış ve kendisinden ses çıkmamış bir kimsenin diyetini biz nasıl veririz? Oysa böyle bir kimsenin kanı hederdir ve boşa gider' dedi Bu secîli sözü dinleyen Hz Peygamber şöyle buyurdu:
Siz bedevilerin secî yapması gibi, secî ve kafiye mi yapıyorsunuz?70
Onların bu şekilde secî ve kafiye yapmalarını çirkin gördü Çünkü onların bu konuşmalarında zorlamanın eseri apaçıktı Herşeyde maksadını ifade etmekle yetinmek uygundur Konuşmanın maksadı, gayeyi muhataba anlatmaktır Onun ötesinde kalan, kötülenmiş zorlamadır Hitabetin lâfızlarını güzelleştirmek, bu kötülenmiş kısma dahil olmaz İfrata kaçmaksızın ve garip kelimeler kullanmaksızm hatırlatma (va'z u nasihat) da bu kısma dahil değildir Çünkü hitabet ve hatırlatmadan gaye; kalpleri harekete geçirmek, teşvik etmek, gönülleri yumuşatmaktır Lâfzın zarif oluşunun burada büyük bir tesiri vardır Bu bakımdan güzel lafızlar, hitabet ve nasihata uygundur İhtiyaçların belirtilmesi ve işlerin kolaylaştırılması için yapılan konuşmalara gelince, bu tür konuşmalarda şecî kullanmak, avurtları doldurarak sesli konuşmak uygun değildir ve böyle yapmakla uğraşmak, kötülenmiş bir zorlamadır İnsanı buna sevkeden şey riya, arkadaşlarının arasında belâgat ve fesahatıyla mümtaz olduğunu ispat etmekten başka birşey değildir! Bütün bunlar kötüdür Allah'ın dini bunları kerih görür ve insanı bunlardan sakındırır
63)Müslim
64)Müslim (Ebû Hüreyre'den
65)Dârekutnî, İfrâd, (Hz Zübeyr'den merfû olarak)
66)İmam Ahmed, (Ebû Salebc'den)
67)İbn Adîy, Beyhakî, İbn Asâkir
68)Müslim
69)İmam Ahmed
70)Ebû Dâvûd