Allah İnsanların Nefislerine Ve Şeytana Yenik Düşeceğini Biliyordu. Neden İmtihan Ediyor?

Allah insanların nefislerine ve şeytana yenik düşeceğini biliyordu Neden imtihan ediyor?
Soru

"Allah insanların nefislerine ve şeytana yenik düşeceğini biliyordu Neden imtihanın bu kadar zor yaptı" diye talebelerimiz soru yöneltiyorlar Bu soruyu nasıl cevaplamalıyız?

Cevap

Değerli Kardeşimiz;
Mahlûkatın yaratılışı ve hâdiselerin meydana gelişi, Cenab-ı Hak tarafından bir sebebe bağlanmıştır Bu sebeplerin pek çoğu o şeyin yaratılmasına öncülük etmekte ve zemin hazırlamaktadır Nasıl bulut kümelerinin teşekkülü ve sonradan bir araya gelmesi yağmurun yağmasına sebep oluyorsa, insan gibi mükemmel bir varlığın yaratılmasına da bir damla su sebep teşkil etmektedir Sebepler dünyasında yaşadığımız için, her hâdisenin başlangıcında birtakım sebeplerin bulunması gerekmektedir

Yaratılışta sebeplerin oynadığı rolün yanında ihmal edilmeyen bir başka husus da, onlar üzerinde görülen ve okunan hikmet cihetidir İnsan aklının hâdiseleri kavramasına yardımcı olan tarafı da işte bu hikmet yönüdür Çünkü insan sebebini anlamadığı ve kendi dünyasında bir mânâ veremediği birçok şeyi kolayca inkâr edebilir veya lüzumsuz sayabilir Bunun için, Cenab-ı Hak yarattığı her şeyde bir hikmet incisini dercetmiştir
İnsan aklını meşgul eden ve zaman zaman zihnini yoran hadiselerden birisi de, insanın yaratılışı, Hz Âdem’in Cennetten çıkarılışı, dünyaya gönderilişi ve bu hadiseye de şeytanın sebep oluşudur Bazı kimselerin aklına şöyle bir sual gelmektedir: “Eğer şeytan olmasaydı, Hz Âdem Cennette kalacak ve biz de orada mı bulunacaktık?”
Bu meselenin izahından önce, Cenab-ı Hakkın, Hz Âdem’i yaratmazdan önce meleklerle olan konuşmasına dikkat edelim Bakara Sûresinde şöyle anlatılmaktadır: “Hani, Rabbin meleklere, ‘Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım’ dedi Onlar, ‘Bizler hamdinle Sana tesbih ve Seni takdis edip dururken, yeryüzünde fesat çıkaracak, orada kan dökecek insanı mı halife kılıyorsun?’ dediler Allah da onlara, “Sizin bilemeyeceğinizi herhalde Ben bilirim” dedi”1

Âyet-i kerimenin meâlinde de görüldüğü gibi, Cenab-ı Hak daha Hz Âdem’i yaratmadan önce insan nev’ini yeryüzünde iskân ettireceğini haber vermektedir Yani insanların Cennette değil de, dünyada yaşayacaklarını bildirmektedir

Meleklerin, insanların fesat çıkaracaklarını ve yeryüzünde kan dökeceklerini tahmin etmelerine ve bu düşüncelerini de Allah’a arz etmelerine gelince; tefsirlerde izah edildiğine göre, Cenab-ı Hakkın “Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım” demesi üzerine, melekler, “Ey Rabbimiz, bu halife nasıl olacak?” diye sorarlar Allah,“Onların neslinden gelen bazıları yeryüzünde bozgunculuk yapacaklar, kan dökecekler, haset edip birbirlerini öldürecekler” buyurur Bunu üzerine melekler “Ey Rabbimiz, yeryüzünde fesat çıkaracak ve kan dökecek insanı mı halife yapacaksın?” diyerek niyazda bulunurlar
Görüldüğü üzere, meleklerin bu soruyu sormalarına sebep teşkil eden husus, Allah’ın kendilerine bildirmesidir

Bazı rivayetlerde ise, insanın yaratılışından bin sene önce yeryüzüne gönderilen ve kan döken cin taifesinin durumunu bildikleri için, melekler, Allah’a böyle bir niyazda bulunmuşlardır2 Daha sonra şeytanın Hz Âdem’i aldatması da, insanın dünyaya gönderilmesine sadece bir sebep olmuştur

Diğer taraftan, ilk bakışta şeytanın yaratılmasında ve onun yüzünden pekçok insanın Cehenneme gitmesinde şer gibi görülen bir cihet varsa da, bu hâdisenin gerçek yüzüne baktığımız zaman nihayetsiz hikmet ve güzellikleri görebiliriz Eğer şeytan yaratılmamış olsaydı ve Hz Âdem Cennette kalsaydı ve bütün insanlar şu anda Cennette bulunsaydı, kâinatta tecellî eden birçok hikmet uçlarını göremeyecektik

Herşeyden önce, Cenab-ı Hakkın, insanda bulunan pekçok isim ve sıfatlarının tecellîsi görülmeyecekti Yani insanla melek arasında bir farklılık bulunmayacaktı Halbuki insan meleklerin de üzerine çıkabilecek ve onlardan daha yüksek derecelere erecek bir kabiliyette yaratılmıştır İnsan Cennette kalınca, kabiliyetleri inkişaf etmeyecek, melekler gibi makamı sâbit kalacaktı Ayrıca, Hz Ebû Bekir gibi yüce ruhlar, Ebû Cehil gibi alçak ruhlarla aynı seviyede kalacak ve bir adaletsizlik görülecekti

Diğer taraftan, meleklerden farklı olarak insana nefis ve şehevî hisler verilmiştir Bu hislerin akislerinin görülmesi için insanların dünyaya gönderilmesi, onlara bazı mükellefiyetlerin verilmesi ve bir imtihana tâbi tutulması gerekliydi Tâ ki, insan bu tecrübe, cihad ve müsabaka meydanında kabiliyetlerini inkişaf ettirsin, elmas ve kömür hükmünde olan istidatlar ortaya çıksın İşte Hz Âdem’in Cennetten çıkarılmasının asıl hikmeti, onun dünyada vazifelendirilmesidir Yoksa şeytanın bu meselede hakikî bir dahlinin olduğunu söylemek mümkün değildir Bu çıkarma işleminde de hakikî sebep ve illet Cenab-ı Haktır3

Allah’u teâla günah işleme kabiliyeti olmayan meleklerle, hiç sorumlu olmayan hayvanları yaratmıştır

Bu iki varlıktan başka, hem melekleri geçecek kadar mükemmel, hem de aklı olmayan hayvanlardan daha aşağı olacak kadar kötü olma özelliğindeki insanı yaratmıştır İşte böyle bir varlığın hangi özellikleri taşıdığının anlaşılması için şeytan yaratılmıştır
Mesela, altın ve bakırın karışık halden ayrılması için ateşte kaynatılması gibi, insan denen varlığın iyi ve kötü huylarının birbirinden ayrılması, iyi huylu Ebubekir (ra)ile kötü ruhlu Ebucehilin anlaşılması için Allah şeytanı ateşten yaratmıştır

Ayrıca ambardaki çekirdeklerin ağaç olması için toprağa atılması gerekiyor Görünüşte toprak altı karanlık ve sıkıcıdır Ancak ağaç olmanın yolu oradan geçiyor Binlerce sene ambarda kalsa ağaç olamıyor

İşte Allah, cennet ambarında duran Babamız Adem Peygamberi dünya tarlasına gönderiyor Ağaç olarak Cennete dönmesi için de şeytan ateşine oturtuyor İbadet toprağına gömüyor Böylece ağaç olarak Cennete geri dönüyor Bizim durumumuz da böyledir

Şeytanın yaratılması hayırdır, güzeldir Ama onun sözünü tutmak kötüdür Mesela, yemeğin ateşte pişmesi güzeldir Ama aynı ateşe elini uzatırsan yakar, düşmanın olur Şeytan da Cennetimizi pişirmek yaratılmıştır Yaratılması güzeldir Ama ona elimizi kaptırmak kötüdür

Sizin de bildiğiniz gibi, elmasla kömürün aslı karbondur Ancak diziliş farklılığından dolayı biri elmas diğeri kömür oluyor İşte insanın aslıda birdir Babası Adem (as), yapısı topraktır Ama diziliş farklılığından biri elmas gibi, diğeri de kömür gibi oluyor Bu farklılığı göstermek, kimin elmas, kimin de kömür olduğunun anlaşılması için şeytan yaratılmıştır Elbette elmasın ve kömürün nereye gideceğini söylemeye gerek yoktur

1 Bakara Sûresi, 30
2 et-Tefsirül-Kebir, 2:170
3 Mektubat, s 39-41; Lem'alar, s 65

Mehmed Paksu Meseleler ve Çözümleri-2