Zühdün Üstünlüğü

Zühdün Üstünlüğü
ZÜHDÜN ÜSTÜNLÜĞÜ
DÜNYAYA KARŞI ZÜHDÜN FAZİLETİ DÜNYALIĞA DÜŞKÜNLÜĞÜ AZALTMAYA TEŞVİK VE FAKİRLİĞİN ÜSTÜNLÜĞÜ


Âyetler

1 "Dünya hayatının durumu, ancak gökten indirdiğimiz bir su gibidir ki, insan ve hayvanların yediği bitkiler o su sayesinde gürleşip birbirine girmiştir Yeryüzü zinetini takınıp süslendiği ve halkının da onun üzerinde kendilerini güçlü sandığı bir sırada, geceleyin veya gündüzün emrimiz o yere gelir de, bir gün önce hiçbir güzellik ve süsü yokmuş gibi, onu kökünden biçilmiş duruma getiririz; işte böylece iyi düşünen bir topluluğa âyetleri bir bir açıklıyoruz"
Yûnus sûresi (10), 24

Dünya hayatı, ebedî olan âhiret hayatıyla kıyas edilince, bir süre akıp sonra kesilen, tehlikesi az, toza toprağa karışıp giden yağmur suyu gibidir Fakat bu su sayesinde bir takım bitkiler yetişir; insanlar ve hayvanlar onlardan yararlanır ve hayatlarını devam ettirirler İnsanoğlu da dünyada yaptığı iyi ve kötü işler sayesinde cenneti veya cehennemi kazanır Dünyada ebedî kalınması söz konusu değildir O halde dünya hayatı bir imtihandan ibarettir, çünkü her imtihan geçicidir İmtihan sonunda elde edilecek başarı, ona tam hazırlıklı olmakla sağlanır Dünya hayatını Allah ve Resulünün gösterdiği doğrultuda geçirenler bu imtihanı başarırlar
Dünyaya kapılıp kalmamak, ona gönül bağlamamak zühd diye isimlendirilir Âhiret mutluluğunu elde edebilmek için, dünyaya ve dünyalığa kapılmamak gerekir Bunun anlamı, dünyalık mal ve mülke sahip olmamak değil, sahip olduğu malın ve mülkün geçiciliğini ve onların gerçek sahibinin Allah olduğunu bilmektir Çünkü çalışıp çabalamak, dünyadaki rızkını kazanmaya gayret etmek, başkasına el açmamak, kimseye muhtaç olmamak, elinin emeğiyle geçinmek gibi çok asil ve soylu prensipler, dinimizin önemli emirleri arasında yer alır Âyette ifâde buyurulduğu gibi, dünyanın bütün nimetleri, süsleri, zinetleri bir anda yok olabilir Gerçek bir mü'min bunu hiçbir zaman aklından çıkarmaz


2 "Onlara dünya hayatının neye benzediğini söyle! Dünya hayatı, gökten indirdiğimiz bir suya benzer ki, onunla yeryüzünün bitkileri gelişip birbirine karışır ve sonunda rüzgarların savurup uçurduğu kuru bir çöp kırıntısı haline döner Allah, her şeyi meydana getirmeye gücü yetendir Mal ve oğullar dünya hayatının süsüdür Ebedî kalacak iyi işler ise Rabbinin katında hem sevapça daha hayırlı hem de ümit bağlamaya daha lâyıktır"
Kehf sûresi (18), 45-46

Bir önceki âyette de geçtiği gibi, Cenâb-ı Hak tarafından dünya hayatının gökten inen suya benzetilmesi, pek çok hikmeti ifade etmektedir Bunlardan bazılarına yukarıda işaret edilmişti Gökten inen yağmur suyu, bir yerde karar kılmaz ve sürekli olmaz Dünya hayatı da her zaman bir kararda ve devamlı değildir Yağmur suyu hep aynı durumda kalmadığı gibi, dünya hayatı da belli bir şekilde durmaz Su nasıl kalıcı olmayıp gidici ise, dünya hayatı da öyledir Suyun sel haline geleni nasıl zararlı ise, dünya hayatının aşırılıkları ve sapkınlıkları da zararlı ve insanı helâk edicidir
İnsanın sahip olduğu zenginlik ve servet, oğullar ve torunlar dünya hayatının süsüdür Mal ve servette güzellikler ve faydalar vardır; oğullar da bir insan için güç ve kuvvet belirtisidir Fakat nasıl dünyanın bütün güzellikleri geçici ise bunlar da geçicidir Bunlara kapılıp kalmamak gerekir Fakat insanın bu kısa dünya hayatında işlediği güzel amellerin sevabı ve karşılığı ise sürekli olup âhiret mutluluğunun vesilesidir Bu sebeple, malın, mülkün ve çocukların çokluğuyla öğünmek yerine, iyi ve güzel işleri çoğaltmak, sevabı kalıcı olan işler yapmak tavsiye edilmiştir Çünkü dünyadaki mal ve servet, insanın elindeki her şey tükenir, Allah'ın hoşnutluğunu kazanmak için yapılan güzel işlerin hayrı ve sevabı ise kalıcıdır [bk Nahl sûresi (16), 96]

3 "Bilin ki dünya hayatı ancak bir oyun, eğlence, bir süs, aranızda bir övünme ve daha çok mal ve evlât sahibi olma isteğinden ibarettir Tıpkı bir yağmur gibidir ki, bitirdiği ekin çiftçilerin hoşuna gider Sonra kurur da sen onun sapsarı olduğunu görürsün; sonra da çer çöp olur Âhirette ise çetin bir azap vardır Yine orada Allah'ın mağfireti ve rızâsı vardır Dünya hayatı aldatıcı bir geçimlikten başka bir şey değildir"
Hadîd sûresi (57), 20

Âhiret kazancı için sarfedilmeyen, kalıcı ve sürekli âlemin nimetlerini kazanmaya vasıta kılınmayan geçici hayat, sadece çocukları aldatan ve insana yorgunluktan başka bir şey vermeyen hallerden ibarettir Âyet-i kerîme bu halleri şöyle sıralamaktadır: Oyun; heves edilen, uğraşılan, boğuşulan, neticede galip de gelse yenilse de bir hiçten ibaret olan şeydir Eğlence; insanı işinden, gücünden alıkoyan ve vaktini öldürmekten başka bir işe yaramayan şeylerdir Süs; kişiye bir şeref kazandırmayan, görgüsüz bazı kimselerle çocukları aldatmak için vesile kılınan giyimler, kuşamlar, takılardır Tefâhur; öğünme yarışı demektir Ben senden daha üstünüm, ben falan kimsenin oğluyum, falan kabiledenim gibi kişinin öğünmeye vesile kıldığı şeylerdir Bu öğünmenin bir başka boyutu da mal ve evlâtta çokluk yarışıdır Oysa bunlar gelip geçici olup bir imtihan vesilesidir Fakat dünya için yaşayanlara göre hayat bunlardan ibarettir Âhirete inanmayan kâfirlerin hayvânî bir hayattan hoşlandıklarına işaret etmek için, yağmurun bitirdiği ottan hoşlanan çiftçiler misal olarak getirilmiştir Zira onlar, hayvanlarını besleyecek bol otları görünce sevinirler Oysa otların ömrü kısa olup bir müddet sonra sararır, sonra da çer çöp olup gider İşte dünya hayatının benzeri budur
4 "Nefsânî arzulara, özellikle kadınlara, oğullara, yığın yığın biriktirilmiş altın ve gümüşe, salma atlara, sağmal hayvanlara ve ekinlere karşı aşırı düşkünlük insanlara süslü gösterildi Bunlar, dünya hayatının geçici menfaatleridir Halbuki varılacak güzel yer, Allah'ın katındadır"
Âl-i İmrân sûresi (3), 14

Şehvet ile dünyevî arzuları tatmin eden şeyler, insanlara daha çekici gösterilmiştir Bu sebeple bazı zavallılar sevilecek ve bağlanılacak şeylerin bunlar olduğunu zannetmişlerdir Sevilen ve beğenilen şeylerin meşrû birer nimet olma özelliği yanında, gayrı meşrû bir şeye sebep olma özelliği de vardır Sevilen meşrû şeyleri çekici kılan ve süsleyen Allah, gayrı meşrû şeyleri cazip gösteren ise şeytan ve beşerin bilgisizliğidir İnsana câzip gelen fakat meşru olmayan bir takım şeylerin fenalığı ve kınanması da bu ikinci sebepledir Bu âyette ve Kur'an'ın başka âyetlerinde sayılan birtakım geçici ve aldatıcı şeyleri bağlanıp kalınacak ve sevilecek şeyler zannetmeleri, insanları fenalıklara sürüklemiştir Çünkü bunlar ulaşılacak bir gaye ve hedef değildir Gaye ve hedef edinilen şey, geçici değil kalıcı, çirkin değil güzel olmalıdır Dünyada insanlara verilmiş olan meşrû nimetler, bu dünya hayatının devamı için zaruridir Ayrıca bu nimetler Allah'ın kullarına bir ihsânı olup, hamdi ve şükrü yerine getirildiği takdirde ebedî olan âhiret mutluluğu için de bir vesiledir Her şeyi bu dünyadan ve içinde bulunanlardan ibaret sananlar, yanıldıklarını gerçek âlemde anlarlar; fakat ne yazık ki artık iş işten geçmiş, her kişi dünyadaki hayatına göre hak ettiği yere yerleşmiştir
5 "Ey insanlar! Allah'ın va'di gerçektir, sakın dünya hayatı sizi aldatmasın ve o aldatıcı (şeytan) da Allah hakkında sizi kandırmasın"
Fâtır sûresi (35), 5

Allah'ın va'di gelecek olan âhiret ve oradaki ceza ve mükâfattır İnsan, bu dünyada günümü gün edeyim de yarın ne olursa olsun deme umursamazlığı içinde olamaz Akıllı insan, bu dünyaya dalıp uhrevî vazifelerini unutmaz; dünya için âhiretini fedâ etmez; şeytanın hile ve tuzaklarına kapılmaz; nasıl olsa Allah mağfiret sahibidir, rahmeti sonsuzdur diyerek günahlara, ahlâksızlıklara ve düşüklüklere dalmaz Allah Teâlâ bizleri bu konuda uyarmaktadır

6 "Çoklukla övünmek sizi o derece oyaladı ki, kabirleri (dahi) ziyâret ettiniz (ölülerinizin çokluğunu bile hesaba kattınız) Hayır (olmaz bu), yakında (hatanızı) bileceksiniz Hayır hayır, yakında (hatanızı) bileceksiniz Hayır, gerçeği kesin olarak bilseydiniz (böyle yapmazdınız)"
Tekâsür sûresi (102), 1-5

Tekâsür, çokluk ve çoklukla övünmedir Biz çoğuz; hayır, siz değil biz çoğuz diye birbirleriyle çokluk yarışına girmek, çoklukla övünmek, dünyada insanların çoğu kere kapıldığı ve aldandığı bir haldir Bu âyetlerde, insanların mal ve evlat çokluğuna düşkünlüğünün kendilerini felâkete sürüklediğine dikkat çekilir Bunlarla övünmenin insanı aslî vazifelerinden uzaklaştırdığı, Allah'ı zikre, şükre, O'nu hakkıyla bilmeye, azamet ve kibriyasını düşünmeye, O'na itaat ve ibadet etmeye engel olduğu anlatılır Üstelik övünmenin âhirette hiçbir işe yaramayacak, aksine azâbı artıracak bir günah olduğu gerçeği bütün açıklığıyla ortaya konulur

7 "Bu dünya hayatı, eğlence ve oyundan başka bir şey değildir Ahiret yurdu, işte asıl hayat odur, keşke bilselerdi"
Ankebût sûresi (29), 64

Aynı mâhiyetteki âyetler ve açıklamaları yukarıda geçmişti Onları tekrar etmek istemiyoruz Kur'an'ın konuyla ilgili âyetlerini buradaki bir kaç örnekle sınırlamak da doğru olmaz Zühdle ilgili olduğu bilinen daha pek çok âyet vardır
Tasavvuf ilmiyle ilgili kitaplar ile, İslâm ahlâkı sahasındaki eserlerin bir çoğunda zühdle alâkalı âyetler topluca yer alır Sahih hadisleri ihtivâ eden meşhur kitaplarda zühd konusuna ayrılan bölümler olduğu gibi, müstakil zühd kitapları da telif edilmiş olup, bunlar az sayılmayacak kadar yekün tutar Bu kitaplar, zühdle ilgili rivayetleri ihtivâ eden eserler niteliğindedir Bir kısmında konuyla ilgili Kur'an ayetlerine de yer verilir Bu konudaki ilk eserlerden biri Abdullah İbni Mübârek'in Kitâbü'z-zühd'ü olup tavsiyeye şayândır
Hadisler

458 Amr İbni Avf el-Ensârî radıyallahu anh'den rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem, Ebû Ubeyde İbnü'l-Cerrâh radıyallahu anh'i cizye tahsili için Bahreyn'e gönderdi Ebû Ubeyde, cizye olarak topladığı mal ile Bahreyn'den geldi Ensar, Ebû Ubeyde'nin geldiğini duyup, sabah namazını Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ile kılmak üzere geldiler Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem namazı kılıp gitmeye kalkınca, Ensar önüne durdular Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem onları bu vaziyette görünce gülümsedi ve :
-- "Ebû Ubeyde'nin Bahreyn'den malla geldiğini duyduğunuzu zannediyorum?" dedi Ensar:
-- Evet, yâ Resûlallah! diye cevap verdiler Bunun üzerine Peygamber Efendimiz:
-- "Sevininiz ve sizi sevindirecek şeyler ümid ediniz Allah'a yemin ederim ki, sizler için fakirlikten korkmuyorum Fakat ben, sizden öncekilerin önüne serildiği gibi dünyanın sizin önünüze serilmesinden, onların dünya için yarıştıkları gibi sizin de yarışa girmenizden, dünyanın onları helâk ettiği gibi sizi de helâk etmesinden korkuyorum" buyurdular
Buhârî, Rikak 7; Müslim, Zühd 6 Ayrıca bk Buhârî, Cizye 1, Meğâzî 12; Tirmizî, Kıyamet 28; İbni Mâce, Fiten 18
Açıklamalar
HzPeygamber'in, Ebû Ubeyde'yi cizye almak üzere gönderdiği Bahreyn'in o günkü sakinleri çoğunlukla mecûsîlerdi Mecûsîlerden de cizye vergisi alınmaktaydı Cizye, Ehl-i kitap'tan İslâm'ı kabul etmeyenlerin, bir anlaşma ile fert başına vermeyi üstlendikleri vergidir Cizye vermeyi kabul edenlere zimmî denir Bu vergi, bir taraftan Ehl-i kitap olanların İslâm ülkesinde ikâmetleri, hayat ve hürriyet haklarının korunması karşılığında ödedikleri bir bedel, bir taraftan da, müslüman olmaktan kaçınmalarının cezasıdır Bu vergi, bütün bölge ve çevrelerde aynı olmayıp, oradaki halkın zenginlik ve fakirliğine göre değişir HzPeygamber, Ehl-i kitap olan yahudi ve hıristiyanlar gibi, Mecûsîlerden de bu vergiyi almayı kararlaştırmıştı; daha sonraları da bu uygulama devam etti
Sahâbîler, vakit namazlarını, özellikle sabah namazını Medine'de mevcut mahalle mescitlerinde kılarlardı Ebû Ubeyde'nin Bahreyn'den cizye malı ve gelirleriyle döndüğünü öğrenen ensar, o gün sabah namazını Resûlullahla birlikte kılmak üzere Mescid-i Nebevî'ye gelmişlerdi Peygamber Efendimiz, onların hangi sebeple mescide geldiklerini anlamış, ensar da bunu tasdik etmişlerdi Onların geliş sebebi, Bahreyn'den gelen maldan pay alma ve bir miktar dünyalığa sahip olma arzusu idi Muhtemelen onların buna ihtiyacı vardı veya Resûl-i Ekrem Efendimiz Bahreyn'den mal gelince kendilerine bundan bir miktar vermeyi va'd etmişlerdi Peygamberimiz, insan tabiatında mevcut olan mala sahip olma duygusunu hoş karşılamakla beraber, bir endişesini de dile getirmişti Bu endişe, mala mülke ve dünyalığa aşırı düşkünlük, helâl ve harama dikkat etmeme, fakir fukaraya karşı merhamet hissini kaybetme ve bu sebeplerle birtakım belâlara, musibetlere uğrama endişesidir Bu endişenin kaynağı, daha önceki ümmetlerin ve milletlerin geçirmiş olduğu tecrübelerdir Çünkü onlar, büyük dünyalıklara, zenginliğe ve yeryüzü hakimiyetine sahip olmuşlar; fakat her biri dünyalığa aşırı düşkünlük göstererek ona tek başına sahip olmaya çalışmış ve bu konuda âdeta bir yarışa girmişlerdi Dünya malı ve zenginlik eğer Allah'ın gösterdiği doğrultuda kullanılmazsa, sonu kavga, helâk, yıkılış ve yok oluş şeklinde neticelenir Geçmişte böyle olduğu için Peygamberimiz ümmetinin de böyle kötü bir akibete sürüklenmesinden endişelendiğini kendilerine bildirmiş, onların bu yönde dikkatlerini çekmiştir Bununla onun ümmete fakir kalmayı veya fakirliğe özenmelerini tavsiye ettiği söylenemez Fakat zenginliğin getireceği felâketlerden korunmalarını istediği de ortadadır Çünkü zenginliğin sorumluluğu fakirlikten daha çoktur
Hadisten Öğrendiklerimiz
l İslâm devletinde yaşayan, hayatları ve hürriyetleri teminat altına alınan yahûdî, hristiyan ve mecûsîlerden bu haklarını koruma karşılığında cizye vergisi alınır
2 İnsan zengin de olsa, zühd içinde olmalı yani dünya malına, zenginliğine kapılıp kalmamalıdır
3 İnsanların dünya malını elde etmek için birbirleriyle kavga etmesi, yarışa girmesi onların helâk olup gitmesine sebep olabilir
4 Zenginliğin sorumluluğu fakirlikten daha ağırdır
5 Zenginler, topluma karşı sorumluluklarını yerine getirmelidirler
Riyazüs Salihin