Ağrı Kesici Çeşitleri

Bir yerimiz ağrıdığında en büyük yardımcımız ağrı kesicilerdir Ağrı kesicileri daha detaylı öğrenmek ve çeştileri hakkında bilgi sahibi olmak isterseniz bu yazımızı okuyarak ağrı kesici çeşitleri hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz


Ağrı kesiciler merkezi etkili ve bölgesel etkili olmak üzere iki grupta sınıflanır


Bölgesel etkili ağrı kesiciler
1853'de Hoffman'ın söğüt yaprağından aspirini bulması ile birlikte bölgesel etkili ağrı kesiciler konusunda önemli bir çığır açılmıştır Nonsteroid antienfla-matuar ajanlar olarak ta isimlendirilen bu grubun ilk örneği aspirindir Ancak daha sonra yüzlerce benzer ilaç geliştirilmiştir


Farmakoloji


Nonsteroid antienflamatuar ajanlar, hafif-orta şiddette ağrıların, ateşin; romatizmal ateş, romatoid artrit, osteoartrit gibi enflamatuar durumların; kronik ağrının ve kanser ağrısının (özellikle kemik metastazları olan) tedavisinde kullanılır Kullanım ilkeleri 1 Gastrit, ülser gibi durumlarda dikkatli kullanılmalıdır
2 Pıhtılaşma bozuklukları olanlarda dikkatli kullanılmalıdır
3 Gebelikte mecbur olmadıkça kullanılmamalıdır Kullanmak zorunda kalındığında riskler göz önünde bulundurulmalıdır Doğum ağrısı için kullanılmamalıdır
4 Daha önce ilaca karşı alerji gelişmiş ya da nefes darlığı gelişmiş hastalarda kullanılmamalıdır
5 Hastaların nonsteroid antienflamatuar ilaçlara cevabı değişkendir Bir ajandan fayda görmeyen ya da onu tolere edemeyen, diğer bir ajanla başarılı şekilde tedavi edilebilir
6 Aspirin ve diğer nonsteroid antienflamatuar ajanlar birlikte kullanılmamalıdır Çünkü hem çok fazla terapötik avantaj yoktur hem de özellikle mide-bağırsak sistemi ile ilgili yan etkiler artar
7 Bu ilaçlar belirtilen dozun üzerinde kullanılmamalıdır Çünkü tavan etkisi adını verdiğimiz bir etki ile daha fazla kullanıldığında daha fazla ağrı kesici özellik göstermezler Başka bir deyimle günde iki kez alınması gereken bir ilaç altı kez alınıyorsa sadece mide kanatıcı etkisi artar, ağrı kesici etkisi artmaz


Başlıca yan etkiler


Bu ilaçların birçok yan etkisi vardır Bu nedenle gelişigüzel kullanılmamaları
gerekir


Nonsteroidlerin yan etkileri:


1 Mide bağırsak sistemi
2 Böbrek
3 Kalp damar sistemi
4 Karaciğer
5 Kan
6 Alerji ve deri döküntüleri
7 Akciğer


1 Mide-bağırsak sistemi: Değişik şiddette olmak üzere mide bağırsak sistemi üzerine etki yapar Bulantı, kusma, midede yanma, ishal, kabızlık, karın ağrısı, ülser, midenin delinmesi ve kanamaya kadar giden yan etkilere yol açabilir Yaş, sigara, kahve, alkol kullanımı, cinsiyet, kortizon kullanımı bu ilaçların mide bağırsak sistemi üzerindeki yan etkilerini artırabilir Bunu önlemek için mide koruyucu ilaçlara başvurulabilir
2 Böbrekler üzerine etkileri: Akut böbrek yetmezliği, kronik böbrek yetmezliği gelişebilir Özellikle bu ilaçları kullanan yaşlı hastalar çok dikkatli olmalıdırlar
3 Kalp damar sistemi: Yüksek tansiyon, kalp yetmezliği görülebilir
4 Karaciğer üzerine etkileri: Karaciğer yetmezliği gelişebilir Kronik tedavide özellikle ilk 8 hafta karaciğer testleri yapılmalıdır
5 Kan: Kanın pıhtılaşmasını sağlayan trombosit sayısının düşmesi ve anemi, görülebilir Nonsteroidlerin antitrombosit etkisi klinik olarak fazla önem taşımaz, antitrombotik tedavide kullanılır
6 Aşırı duyarlılık reaksiyonları: Aspirin ve benzeri ilaçlar, alerji, solunum sıkıntısı ve şoka benzer reaksiyonlara yaratabilir Alerjik deri döküntüleri oluşabilir Kaşıntı görülebilir
7 Solunum sistemi üzerine etkisi: Ender olarak solunum sıkıntısı gelişebilir Fark edilmediği taktirde solunum yetersizliği gelişebilir


Ağrı kesicilerin klinikte kullanımı
Bölgesel analjezikler, baş, diş, kanser, metastaz, ameliyat sonrası ağrılar, travma, bel ağrıları, migren ve dismenore gibi ağrıların dışında romatoid artrit, gut, ankilozan spondilit, tendinit, epikondilit ve osteoartrit gibi durumlarda kullanılabilir


Merkezi etkili analjeziklerden farklı olarak bağımlılık oluşturmama, tolerans geliştirmeme, solunum depresyonu ve uyku haline yol açmama gibi avantajları olmakla birlikte nonsteroid analjeziklerde bir tavan etkisi vardır Tavan etkisi bir dozun üzerinde analjezik etki görülmemesi buna karşın yan etkilerinin artmasıdır Örneğin, aspirinin analjezik etkisinin tavanı 650 ml/mg arası bir yerdedir ve doz arttıkça analjezik etki artmadığı gibi istenmeyen etkilerin şiddeti artar Bu yüzden nonsteroidleri kullanırken bu tavan etkisine dikkat edilmesi sağlanmalıdır Hepsinin farklı yarılanma dönemleri olduğu için bir ilaçtan başka bir ilaca geçmek mümkün olabilir




Merkezi etkili ağrı kesiciler
Opioid analjezikler isimlendirme


Morfin ve benzeri ilaçlar sıklıkla "narkotik analjezikler" olarak isimlendirilir Bu geçmişten kalan, kolayca silinmeyeceğe benzeyen yanlış bir isimlendirmedir "Narcotic" sözcüğü Yunanca'da uyuklama, uyuşukluk anlamına gelmektedir Bir dönem uyuşukluk yapan hemen tüm ilaçlar için kullanılmıştır Bu anlamda kokain de bu gruba dahil edilmektedir Halbuki kokain merkezi sinir sistemini uyarıcı özelliktedir Ayrıca narkotik sözcüğü bağımlılık yapıcı ilaçlar için de kullanılmaktadır
"Opiat" sözcüğü, morfinden kaynaklanan doğal ve yarı yapay ilaçlar için kullanılmakta iken, tam yapay morfin benzeri ilaçların sentezlenmesi ile "opioid" yani morfine benzer sözcüğü kullanılmaya başlanmıştır Günümüzde opioid sözcüğü morfine benzer doğal, yarı yapay ve yapay tüm ilaçları kapsamaktadır Bununla birlikte pek çok yerde opiat ve opioid sözcükleri birbirlerinin yerine kullanılmaktadır


Ağrı kesicilerin tarihçesi
Günümüzde morfine benzer biçimde etkileri olan pek çok ilaç bulunmaktadır Bunlar doğal, yarı yapay veya yapay özelliktedir Bütün bu ilaçlara karşın morfin ağrı kesici olarak önemini korumaktadır Morfin 1803'de Setürner tarafından opiumdan izole edilmiştir Opium, diğer adıyla afyon, papaver som-niferum bitkisinin tam olgunlaşmamış tohum kapsüllerinin çizilmesi ile çıkan beyaz sıvının hava ile teması sonucu kararması ve sakız kıvamına gelmesi ile elde edilir Afyon sakızı içinde 20'den fazla madde bulunmaktadır Bunların içinde analjezik özelliği olan kodein 1832'de Robiquet tarafından izole edilmiştir


Ağrı kesicilerin etki mekanizmaları
Opioidler kendilerine özgü reseptörlere- algılayıcılara bağlanarak etkilerini gösterir Morfin ve benzeri ilaçlar mide barsak sistemi, akciğerler, burun, cilt altı, kas içi gibi her yerden kolaylıkla etki gösterirler Son yıllarda bulunan yol ise doğrudan omurilik bölgesine vererek çok daha kuvvetli bir etki elde etmektir Ağrısı olmayan bir kişiye tedavi dozlarında morfin verildiğinde bulantı, kusma, disfori, apati ve fiziksel aktivitede azalma görülür Ağrılı kişilerin yanıtı ise farklıdır Opioid analjezikler ağrıyı algılamayı ve ona karşı reaksiyonu değiştirirler Hastalar sıklıkla ağrının var olduğunu ama artık onu hoş olmayan bir duygu olarak algılamadıklarını ifade etmektedir Opioidler, merkez sinir sitemine ağrılı uyaranın taşınmasını engellerler


Öfori/disfori: Opioid ilaçlar ağrılı bireylerde ya da bağımlılarda kaygıyı, sıkıntıyı kaldırarak, hoş duygular oluştururken, normal bireylerde aksine huzursuzluk ve yorgunluğun hakim olduğu disforiye neden olur Uyku hali: Uyuklama ve bilinç bulanıklığının sık görülmesine karşın, hafıza kaybı yok denecek kadar az sıklıktadır Opioidler yaşlılarda daha sıklıkla uyku hali oluştursa da, uykudan uyanma kolaydır Yapay opioidler daha az sıklıkta ve hafif uyku haline neden olur


Solunumun bozulması: Opioidler beyin sapındaki solunum merkezlerini doza bağımlı olarak durdurur


Öksürük refleksinin baskılanması: Opioid analjezikler içinde öksürük refleksini en güçlü biçimde baskılayan kodeindir
Bulantı-kusma: Beyin sapındaki bulantı merkezini uyararak bulantı ve kusmaya neden olurlar


Mide bağırsak sistemi: Opioid analjezikler sıklıkla kabızlığa neden olur İdrar sistemi: Morfin ve benzeri ilaçlar geçici olarak idrar yapmada zorluğa yol açarlar


Morfin korkusu opiofobi ve bağımlılık
Morfin bağımlılığını anlayabilmek için bazı kavramların tanımının doğru yapılması gerekir Genellikle tolerans, bağımlılık gibi kavramlar eş anlamlı olarak kullanılır ki bu yanlıştır
Tolerans: Bir ilacın bir süre kullanıldıktan sonra eski etkiyi göstermemesidir Bu son derece normal bir durumdur


Fiziksel ve psişik bağımlılık: Tekrarlanan dozlarda kullanıldığında değişik düzeylerde olmak üzere opioidlere fiziksel bağımlılık gelişebilir, ilacın kesilmesi halinde burun akıntısı, esneme, titreme, sık sık nefes alma, ateş yükselmesi, kas ağrıları, kusma, ishal vb gibi eksiklik belirtileri ortaya çıkar Belirtilerin ortaya çıkışı fiziksel bağımlılığın şiddetine bağlıdır Eksiklik belirtileri morfinde son dozdan 6-10 saat sonra ortaya çıkar, doruğa 36-48 saat içinde erişir ve 5 gün sonra genellikle kaybolur Eksiklik belirtilerinin ortaya çıkmaması için hastanın kullandığı dozu dörtte birden daha fazla azaltmamalı ve kullanıma birden son verilmemelidir


Psişik bağımlılık ise ilaç kullanma isteğinin artmasıdır Genellikle korkulan olay budur Bu korku yüzünden hem hekimler hem hastalar yeterince ilaç kullanmamaya çalışırlar Ağrılı hastada yeterli ilaç vermeme psişik bağımlılığın gelişmesini kolaylaştırır Dünya Sağlık Teşkilatı'nın 40000 hasta üzerinde yaptığı araştırmalarda ağrılı hastalarda psişik bağımlılığın geliştiği ancak dört hasta saptanmıştır


Klinikte kullanım


Ağrı


Morfin ve benzeri ilaçların her türlü ağrıda etkili olduğu kanısı yanlıştır Opioidler şiddetli ve sürekli ağrıda yararlı iken, keskin, arada sırada gelen ağrıda o kadar etkili değildir Ağrının tipi iyi seçilmelidir Kanser ve diğer ağır hastalıklara bağlı kronik ağrılarda kullanılabilir


Nefes darlığı: Morfin, kalp yetmezliğine ve akciğer ödemine bağlı nefes darlığında yararlıdır
Öksürük: Analjezi için gereken dozdan daha azı ile öksürük refleksi baskılanır Bununla birlikte günümüzde daha etkin, bağımlılık ve analjezi yapmayan, yapay ilaçlar öksürük giderici olarak kullanılmaktadır, ishal: Enfeksiyona bağlı ishallerde uygulanmalıdır Opioidler her çeşit ishali etkin biçimde önlerler