Sindirim Sisteminin Özellikleri

Sindirim sisteminin nasıl çalıştığı, bölümleri ve bölümlerinin görevleri ile ilgili tüm detaylı bilgileri uzmanlar açıkladı Bu yazımızda sindirim sistemi ile ilgili tüm bilgileri okuyabilirsiniz






1 Sindirim Sisteminin Kısımları


İnsanın sindirim sistemi; ağız, dil, dişler, yutak, tükrük bezleri, yemek borusu, mide, bağırsaklar, karaciğer, pankreas, rektum ve anüs yapılarından meydana gelir


Bu yapılar başka görevler de yapmaktadırlar Örneğin, dil besinleri karıştırmanın yanında; hem bir duyu organı, hem de konuşmada etikilidir


a Ağız: İnsanda sindirim ağızda başlar Ağızda sindirime yardımcı olan dişler, dil ve ağıza açılan tükrük bezleri bulunur Ağızda; dışarıdan alınan besin maddeleri dişler yardımıyla mekanik olarak, tükürük içinde bulunan enzimle kimyasal olarak sindirime uğratılır


Dişler, besinlerin mekaniksel olarak parçalanmasını sağlar Dişin dıştan içe doğru kesiti incelendiğinde mine, dentin ve öz olmak üzere üç bölüm ayırt edilir


Dil, çizgili kaslardan yapılmış olup, tat almaya, besinleri karıştırmaya, yutmaya ve konuşmaya yarar


b Tükrük Bezleri: Kulak altı, dil altı ve çene altı olmak üzere, ağızda üç çift tükrük bezi bulunur Tükrük içerisinde amilaz, mukus, Na+ ve Ca++ iyonları vardır Tükrükte bulunan amilaz pişmiş nişastayı kimyasal olarak parçalayabilir


c Yutak ve Yemek Borusu: Dil besinleri yutağa doğru iter Bu sırada soluk borusu gırtlak kapağı ile kapatılır Yutak ile mide arasında yemek borusu bulunur Yutulan besinler yemek borusuna geldiğinde, yemek borusu peristaltik hareketlerle kasılarak besinin ilerlemesini sağlar Olayda yerçekimininde katkısı vardır


d Mide: Mide besinleri depo eden, mekanik olarak parçalayan ve proteinleri sindirmek için enzim salgılayan bir organdır Çalışması otonom sisteme ait vagus sinirleriyle denetlenir


Mide bezleri tarafından mide özsuyu salgılanır Mide özsuyunun salgılanması gastrin hormonu tarafından sağlanır Mide özsuyu içerisinde hidroklorik asit (HCl), pepsinojen ve süt çocuklarında lap enzimi bulunur Mide ortamı asidikdir (pH 2 ? 3) Goblet hücrelerinin salgıladığı mukus, mide yüzeyini HCl etkisinden korur


e İnce Bağırsak: Kimyasal sindirim ince bağırsakta tamamlanır Gerekli enzimler ve yardımcı sıvılar, pankreas, karaciğer ve bağırsak çeperinden gelir Sindirimi tamamlanmış besin maddelerinin emilimi en fazla buradan olur İnce bağırsağın mideden sonra ilk bölümüne oniki parmak bağırsağı, bundan sonra gelen kısma boş bağırsak ve en son bölgeye kıvrımlı bağırsak denir


İnce bağırsağın iç yüzeyinde emilme yüzeyini artırıcı villus (tümör) adını verdiğimiz çıkıntılar yer alır İnce bağırsakta besinlerin hareketini kolaylaştıran, mukus salgılayan goblet hücreleri bulunur İncebağırsakta besinler yemek borusunda olduğu gibi peristaltik hareketlerle ilerler


f Kalın Bağırsak: Kalın bağırsak sindirilmeyen maddeleri toplama ve atma işini görür İnce bağırsakla kalın bağırsağın birleştiği yerde kör bağırsak (çekum) bulunur


İnsanda, bu kör bağırsağın ucunda, körelmiş bir çıkıntı apandix bulunur Kalın bağırsak rektum denilen bir yapı ile sonlanır Rektumun dışa açılan kısmına anüs denir Kalın bağırsakta ince bağırsaktan farklı olarak villuslar bulunmaz ve kimyasal sindirim yapılmaz


g Pankreas : Pankreas dış salgı olarak farklı besinler için sindirim enzimleri içeren pankreas özsuyunu salgılar Bunların en önemlileri; amilaz, lipaz, peptitaz ve nükleazlar dır


Pankreas özsuyunun salgılanması ince bağırsaktan gelen sekretin hormonu tarafından düzenlenir


h Karaciğer: Karaciğer vücudun en önemli organlarındandır Karaciğerin yapı ve görevi birimi lopcuklardır


Karaciğerin alt yüzeyinde safra kesesi (öd kesesi) bulunur Karaciğer hücreleri tarafından üretilen safra karaciğer kanalıyla öd kesesine getirilir


Safranın içinde safra tuzları, kolesterol, yağ asitleri, safra pigmentleri ve su bulunur






Safranın Görevleri :


Yağların mekanik olarak sindirilmesini sağlar


Yağda eriyen A - D - E - K vitaminlerinin emilimini artırır


Mideden gelen asidik besinleri bazik hale getirir


Bağırsak kokuşmalarını önler, zararlı bakterilerin üremesine engel olur


Bağırsak villuslarının hareketini artırır


Karaciğere iki kaynaktan kan gelir Birincisi dalak ve sindirim organlarıdır Bunlardan toplanan kan, kapı toplar damarı ile karaciğere götürülür


İkincisi damar ise aortun bir koludur Aorttan gelen kan karaciğer atar damarı yoluyla karaciğere ulaşır






Karaciğerin Görevleri :


Vücut ısısını düzenler


Antitoksik fonksiyonu ile zehirli (toksik) maddeleri zehirsiz hale getirir


Pıhtılaşmada rol oynayan protrombin ve fibrinojeni üretir


Yaşlı alyuvar hücrelerini parçalar Embriyo döneminde kan hücrelerinin üretimini sağlar


Kanda bulunan fazla glikozu glikojen halinde depo eder


Safra üretir ve salgılar Bunun için alyuvarların parçalanması sırasında açığa çıkan hemoglobini kullanır


Kanın damar içinde pıhtılaşmasını engelleyen heparini üretir


D, B, A ve bağırsaklarda sentezlenen, kanın pıhtılaşmasında rol oynayan K vitamini ile; demir, kalsiyum, bakır, protein ve yağları depo eder Karotenden A vitamini sentezler


Zehirli (amonyaklı) maddeleri daha az zehirli üre ve ürik asit haline dönüştürür


Cinsiyet hormonlarının fazlasını yok eder


Lenf yapımında görev alır Antikorların önemli bir kısmını üretir


Proteinlerin karbonhidrat ve yağlara dönüşümünü sağlar






2 Besinlerin Sindirimi


Kimyasal sindirimle proteinler amino asitlere, karbonhidratlar monosakkaritlere, yağlar yağ asidi ve gliserole parçalanarak hücre zarından geçecek küçüklüğe getirilir


Kimyasal sindirimle parçalanan moleküllerin bir kısmı hücrelerde hemen kullanılmazlarsa dokularda depo edilebilirler Hayvanlar yedek besinlerini glikojen ve yağ şeklinde, bitkiler ise nişasta şeklinde depo eder


Bitkiler vitaminleri kendi bünyelerinde yapabildikleri halde, hayvanlar ve insanlar yapamazlar Bu yüzden, hayvanların ve insanların başlıca vitamin kaynağı bitkilerdir B ve K gibi bazı vitaminler hayvanların ve insanların bağırsaklarında yaşayan mikroorganizmalar tarafından sentezlenebilir Beslenmede, temel besinlerden başka, sodyum (Na), potasyum (K), mağnezyum (Mg), fosfor (P), kalsiyum (Ca) ve demir (Fe) gibi mineral tuzlarının da alınması gerekir Vitaminler ve mineraller sindirime uğramadan kana geçebilirler


a Karbonhidratların Sindirimi: Karbonhidratların kana geçebilmesi için sindirim organlarında en küçük yapı birimi olan glikoz, fruktoz, galaktoz, riboz ve deoksiriboz monomerlerine kadar parçalanmaları gerekir


Karbonhidratların sindirimi ağızda başlar Besin ağızda çiğnenirken tükrükteki amilaz enzimi, nişasta ve glikojen molekülündeki bağları koparır Onları daha küçük parçalara (dekstrin) ve maltoza ayırır


Karbonhidratlar mideden hiçbir kimyasal değişikliğe uğramadan oniki parmak bağırsağına gelir Besin bağırsağa girdiğinde, bağırsak hücrelerinden pankreası uyaran bir hormon salgılanır Bu hormon, pankreastan öz suların salgılanmasını sağlar Pankreas öz sularındaki enzimler (amilaz) ağızda tam olarak parçalanmayan karbonhidratları disakkaritlere (maltoza) kadar parçalar


Disakkaritlerin sindirimini sağlayan enzimler ise bağırsak öz suyunda bulunur Bu enzimler (maltaz, sükraz ve laktaz) ise disakkaritleri monosakkaritlere parçalar Böylelikle karbonhidratların sindirimi tamamlanmış olur


İnsanda selüloz sindirici enzim üretilmediği için selüloz kalın bağırsakdan dışkı olarak atılır


b Proteinlerin Sindirimi : Proteinlerin ve proteinli bileşiklerin kana geçebilmeleri için, sindirim sisteminde yapı taşları olan amino asitlere parçalanmaları gerekmektedir


Proteinlerin kimyasal sindirimi midede başlar; ince bağırsaklarda tamamlanır Yutulan besin mideye geldiğinde, bazı mide hücreleri bir hormon salgılar Bu hormon mide bezlerinden enzim (pepsin) üretilmesini sağlar Bu enzimler proteinlerin daha küçük birimlere (peptonlara) parçalanmasını sağlar


Parçalanan proteinler oniki parmak bağırsağına geldiğinde, pankreasın enzimleriyle (tripsin ve kimotripsin) ince bağırsaklarda amino asitlere ve dipeptitlere parçalanır Dipeptitler ise bağırsak çeperinden salgılanan erepsin enzimiyle amino asitlere ayrışır


Bütün sindirim enzimleri protein yapıda olup, sağlıklı bir insan günde 100 gr kadar enzim salgılar Bu miktar, dışardan alınan protein miktarına yakındır Salgılanan enzimler ince bağırsağın son kısmında pinositozla emilerek hidroliz edilir ve emilir Böylece protein kaybı önlenmiş olur








Şekil : Besinlerin Sindirimi




c Yağların Sindirimi : Yağların ince bağırsaktan emilebilmesi için yağ asitleri ve gliserine kadar parçalanmaları gerekir


Yağlar, safra tuzlarının ve pankreastan salgılanan lipaz enziminin etkisiyle ince bağırsakta yağ asidi ve gliserole ayrılır Safra tuzları, yağ damlalarının yüzeyini artırararak lipaz enziminin etkisini kolaylaştırır (mekanik etki)


Oluşan sindirim ürünleri; tekrar hidroliz edilemeyecek kadar basit moleküller olduklarından hücre zarından geçebilirler, hücrelerde yapı maddesi olarak veya vücudun enerji ihtiyacının karşılanmasında kullanılabilirler






3 Sindirilen Besinlerin Emilmesi


Sindirim sonucu en küçük parçalara ayrılan besin maddelerinin kan ve lenfe geçmesine emilme denir


a İnce Bağırsakta Emilim: Besin maddeleri en fazla ince bağırsaktan emilir İnce bağırsaktaki emilme difüzyon veya aktif taşımayla gerçekleşir Emilen besinler iki yol izler


I Yol : Glikoz, galaktoz, fruktoz, amino asit, mineraller, su ve bazı vitaminler incebağırsaktan difüzyon ve aktif taşımayla kan damarlarına geçer


II Yol : Yağ asitleri, gliserol, A, D, E, K vitaminleri bağırsak villuslarında emildikten sonra lenf kılcallarına geçer Bu kılcallar peke sarnıcında toplanır Peke sarnıcı göğüs lenf kanalı yoluyla sol köprücük altı toplardamarına oradan da üst ana toplardamara bağlanarak kalbe ulaşır


b Kalın Bağırsakta Emilim: Sindirilen besin maddelerinin içerisinde bulunan suyun büyük bir kısmı kalın bağırsakta emilir Kalın bağırsakta bakteri faaliyetleriyle K ve B vitaminleri sentezlenir Bu vitaminler ve tuzların emilimi de kalın bağırsakta olur






Normal bir insanda sindirilen karbonhidratların hepsi, yağların % 95'i ve proteinlerin % 90'ı ince bağırsaktan geçerken emilir Bu emilim olaylarında difüzyon, osmoz ve aktif taşıma görev yapar