Dogu Timor

Doğu Timor resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Timor adasının doğusu, Atauro ve Jaco adaları ile Oecussi-Ambeno bölgesini kaplayan devlet Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur 14,609 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir


16 yüzyıl'da Portekiz kolonisi olan Doğu Timor asırlarca Portekiz Timoru adıyla Portekiz'e bağlı kaldı Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27 vilayeti oldu 1999 yılını takiben Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle özerkliğin verilmesinin ardından Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 21 yüzyıl'ın ve 3 bin yılın ilk bağımsızlığını ilan eden devleti oldu Doğu Timor Güneydoğu Asya'nın Katolik çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir


Kişi başına 800 $ ile Doğu Timor Gayri safi yurtiçi hasıla ve Satın alma gücü paritesi bakımından Asya'nın ve Dünya'nın en fakir ülkelerden biridir İnsani Gelişme Endeksine göre orta gelimiş bir ülke olan Doğu Timor, dünya devletleri arasında gelişmişlik bakımından 142 gelmektedir

etimoloji


Timor" sözcüğünün kökeni Timur sözcüğüdür Resmî olarak Portekizce adı Timor-Leste (IPA: [ti'moɾ 'lɛʃtɨ]), gayriresmî olarak Tetumca adı Timór Lorosa'e ve bazen İngilizce adı kullanılır Birleşmiş Milletler Fransızca olan Timor-L'este'i kullanır Lorosa (Tetumca'da dünyanın "doğu"su) harfi harfine "doğan güneş" anlamına gelir

Erken Tarih


Timor halkının kökenleri Güneydoğu Asya'ya ve Avustralya'ya dayanır İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga daşga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan Avustranasya'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir


Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir Son olarak ilkel-Malay toplumu güney Çin ve kuzey Çinhindi'nden gelir[

portekiz kolonigi


Portekizliler, Avrupa'nın ilk kolonilerini 16 yy'da Güneydoğu Asya'da kurdu Onlar başta Timor adasını ve etrafındaki adaları yönetmeye çalıştılar ama sonra bir tek Doğu Timor'da kolonilerini sürdürebilmişlerdir Bu sırada Habsburg Hanedanı Portekiz'de hükmetmekteydi (1580-1640)


Uzun yıllar Portekiz idaresinde kaldıktan sonra 1975 yılında komşusu Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27 vilayeti oldu 1999 yılını takiben Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle özerkliğin verilmesinin ardından Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 1999 yılında yapılan referandumun ardından 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını kazanandı 1999 referandum sonrası ve 2006 yılında rakip siyasi partiler, çeteler ve kabileler arasındaki çatışmalar ve ayaklanmalar sırasında başkent Dili ve diğer Doğu Timor kasabaları yakılarak ağır hasar görmüştür Nüfusun çoğu mülteci kamplarına kaçmıştır ve gerginlik hala devam etmektedir

Bölge ve Belediyeler



Doğu Timor'da 13 bölge vardır:


1 Lautém

2 Baucau

3 Viqueque

4 Manatuto

5 Dili

6 Aileu

7 Manufahi

8 Liquiçá

9 Ermera


10 Ainaro

11 Bobonaro

12 Cova-Lima

13 Oecussi-Ambeno

Bu 13 bölge 65 altbölge, 443 sucos ve 2,336 kasaba, köy ve küçük köy'e ayrılır

cografya


Malay Takımadalarına bağlı Küçük Sunda Adalarının bir parçası olan Timor adası bu takımadanın en büyük adasıdır Kuzeydeki dağlık adalardan Ombai ve Wetar Boğazı ile ayrılan Timor Avustralya'dan güneydeki Timor Denizi ile ayrılır Ülkenin batıdan Endonezya'ya bağlı olan Doğu Nusa Tenggara bölgesi ile komşudur Doğu Timor'un en yüksek yeri Ramelau Dağı (ya da Tatamailau dağı) vardır 2,963m


Ülkenin iklimi Tropikal İklim'dir Ülke sıcak ve nemli'dir Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır Başkent, en büyük şehir ve liman olan Dili'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehiridir İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan Baucau'dur Dili'de uluslararası bir havalimanı, Baucau, Suai ve Oecusse gibi daha küçük şehirlerde ise küçük Havaalanları vardır Dili'deki Havalimanı'nın pistinden büyük uçaklar geçemez


Demografi

Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır Nüfus özellikle başkent ve tek kenti Dili'de yoğunlaşmıştır

Din


Doğu Timor Filipinler ile birlikte Asya'daki Katolik nüfus'un olduğu 2 ülkeden biridir Halkın 90%ı Roma Katolikliğidir İkinci büyük din eski Doğu Timor başbakanınında dahil olduğu Müslümanlık(5%), üçüncü din ise Protestanlıktır (3%) Küçük dinler Hinduizm (03%), Budizm (01%) ve diğer yerel dinlerdir

dil


Doğu Timor'da 2 resmi dil vardırBunlar; Portekizce ve Austronesian dillerinden biri olan Tetum'dur Halk arasında Tetum daha çok kullanılır Bu 2 dilden sonra Endonezce ve yerli dilleri konuşulur


En önemli 15 yerli dil: Bekais, Bunak, Dawan, Fataluku, Galoli, Habun, Idalaka, Kawaimina, Kemak, Lovaia, Makalero, Makasai, Mambai, Tokodede ve Wetarese'dir