Priştine - Kosova

Priştine Tarihi - Priştine Resimleri - Kosova Başkenti

Priştine (Arnavutça: Prishtinë / Prishtina; Sırpça: Priština / Приштина) Kosova Cumhuriyeti'nin başkenti ve en büyük şehri Şehrin koordinatları: 42 40 Kuzey ve 21 10 Doğu’dur


De facto olarak Kosova Cumhuriyeti’nin Priştine ilinde; de jure olarak Sırbistan Cumhuriyeti’ne bağlı Kosova-Metohiya Özerk Bölgesi’nin Kosovski ilinde yer alır Ayrıca de jure olarak Birleşmiş Milletler Kosova Geçici Misyonu’nun Priştine Bölgesi’nde (District of Pristina) bulunur


Coğrafya


Kosova Cumhuriyeti’nin ortasından biraz doğuda, cumhuriyetin kuzeydoğu kesiminde Golyak Dağları’nın alt kesiminde yer alır Tarihî Kosova Ovası’nın üstünde konumlanan şehir, Kosova Ovası, Kastriot ve Graçaniça belediyeleri ile çevrelenmiştir Priştine-Mitroviça karayolu üzerinde Sultan Murad Hüdavendigâr’ın şehit olduğu yerde kurulan türbe Meşhed-i Hüdavendigâr ve Gazimestan bulunur


Priştine, güneyde ana şehirler olarak Prizren (batı koluyla) ve Makedonya’nın başkenti Üsküp’e ulaşan ana karayolunun kuzey ucunda yer alır Şehrin kuzeyindeki iki ana karayolu ise Mitroviça ve Poduyeva’ya ulaşır


Tarih

Erken Dönem


Roma döneminde Priştine’nin 15 km civarında bulunan Ulpiana şehri bir yerleşim yeri olarak mevcut olmuştur Bu şehir tamamen yok edilmiş, daha sonraları da İmparator I Justinian tarafından yeniden kurulmuştur Bugün Liplan şehrinin bu tarihî şehrin üzerinde bulunduğu söylenir


Roma’nın çöküşü sonrasında Priştine, Balkanlar’da konumu gereği, bulundurduğu iyi pozisyonunu, ticaret merkezi özelliğini korumuştur


Priştine, Sırbistan bölgesi içinde başkent olduğu II Stefan Uroş Milutin (1282-1321) döneminde önemini daha da arttırmıştır 1389 yılındaki büyük savaş olan 1 Kosova Savaşı’na kadar diğer Sırp idarecilerin altında bu durum sürmüştür


Osmanlı Dönemi


1 Kosova Savaşı’nın Osmanlı Türklerince kazanılması sonrasında bütün Kosova bölgesinde olduğu gibi, bu bölgenin önemli şehirlerinden Priştine’de de yeni bir dönem başlamıştır Yeni dönemde Priştine’de Osmanlı devlet idaresi, kurumlarıyla beraber yerleşmiştir


Osmanlı hâkimiyetindeki Priştine, kısa sürede İslamî karakter kazanmaya başlamıştır Bu dönemlerde şehir, yeni kimlik altında gelişmiştir Osmanlı devrinde bir Balkan şehri olan Priştine, Priştineli Mesihi gibi birçok divan ve halk şairi, ünlü kişilik yetiştirmiş bir kenttir


1870’lerde Balkanlar’da Osmanlı idaresi aleyhine gelişen hareketler sonrasında Priştine’de bu durumların sonuçları görülmeye başlar


19 yüzyılda hazırlanan bir Osmanlı atlasına göre ilgili yüzyıl sonlarında, Üsküp, Priştine, Seniçe, İpek, Prizren ve Taşlıca sancaklarından oluşan Kosova Vilayeti’nin sancak merkezlerinden biri olan Priştine 11000 kişilik nüfusa sahiptir Söz konusu dönemde Kosova Vilayeti’nin idarî merkezi olan Üsküp’ün nüfusu 25000’dir Prizren ise 38000 kişilik nüfusa sahiptir


Balkan Savaşları


20 yüzyıl başında Balkanlar’da Osmanlı egemenliğinin kalkması sonucunu doğuran 1 ve 2 Balkan Savaşı sırasında Priştine büyük sıkıntılar yaşamıştır Şehre Ekim 1912’de giren Sırp ordusunun Priştine’deki Müslümanlara (Türk, Arnavut vb) ağır saldırılar, katliamlar gerçekleştirmiştir


1 Dünya Savaşı’nda Priştine


Uzun yıllar Osmanlı idaresinde kalan şehir I Dünya Savaşı’ndan sonra Yugoslavya'nın bir parçası hâline geldi Balkan Savaşları'ndan sonra, Kosova'nın birçok yerinden olduğu gibi, Priştine'den de on binlerce Türk ve Müslüman, özellikle Türkiye'ye göç etmek durumunda kalmıştır Bugün, Türkiye'de yaşayan Kosova Türklerinin az sayılmayan bir kısmı Priştine kökenlidir


2 Dünya Savaşı’nda Priştine


II Dünya Savaşı sırasında, 1941-1945 yılları arasında Priştine, İtalya ordusunun kontroluna geçmiştir


Yakın Tarih


1946’da Priştine, Sosyalist Kosova Özerk Bölgesi’nin başkenti olmuştur 1953’ten 1999’a kadar şehrin nüfusu 24000’den 300000 civarına dayanmıştır Bu dönemde şehirde yaşayan her milletin nüfusunda artış görülse de en büyük artış Arnavutlarda görülmüştür Arnavutlardaki büyük nüfus artışının sebebi, son dönemde Kosova’da görüldüğü gibi, dağlık bölgelerden Priştine’ye yapılan göçtür 1980’lerde şehir nüfus oranının % 70 kadarının Arnavut olduğu söylenmektedir


Priştine, Kosova’nın başkenti olması sebebiyle Kosova’da Sırpların başını çektiği Yugoslavya idaresine karşı gerçekleştirilen protesto gösterilerinin de merkezi olmuştur Kasım 1968’de yapılan öğrenci hareketleri Priştine üzerinden Belgrad’a doğru olmuştur Bu hareketler, dönemin Yugoslavya güvenlik güçlerince ortadan kaldırılmıştır Tito idaresi tarafından bu dönemde Priştine Üniversitesi’ne bağımsız bir enstitü özelliği verilmiştir Ancak, sonraki dönemde Belgrad Üniversitesi’nin karşısında Kosova’daki demokratik faaliyetlerin bilim ve idare merkezi olmaya başlayan üniversiteye baskılar uygulanmıştır

1998-1999 Kosova Savaşı Dönemi [değiştir]


1989 yılında Sırbistan cumhurbaşkanı Slobodan Miloşeviç’in Kosova’da yaptığı ve Sırpları koruyup diğer halklara gözdağı veren konuşması ardından Priştine’de her alanda durumlar değişmeye başlamıştır Sıkıyönetim idaresi şeklinde gelişen ve Müslümanları her alanda devre dışı bırakmaya yönelen anlayış sonucunda Priştine zor bir döneme girmiş oldu


Sıkıyönetim ve baskıcı idarenin patlama noktası olan 1998 yılında Priştine’de durum iyice gerginleşmişti 24 Mart 1999’da NATO güçlerinin Yugoslavya ordusuna ve Yugoslavya idarî yapılarına yönelik başlattığı harekât sonucunda birçok yapı bombalandı Bu süreçte Priştine’de de birçok bombalama gerçekleştirildi


1999 Martı ile beraber Priştine’de büyük şiddet olayları başladı Bu dönemde Arnavut ve Türklere Sırp asker, polis ve gerilla güçleri tarafından büyük saldırılar gerçekleştirildi Çeşitli gizli yollarla Arnavut ve Türk ailelerinin büyük kısmı şehri boşaltarak başta Makedonya, Arnavutluk ve Türkiye olmak üzere kaçabildikleri bölgelere sığındılar Bu dönemde Türkiye’de göçmen kampları kurulmuştur


Savaş sonrasında Priştine’de bu döneme dek yaşayan Sırpların çok büyük kısmı şehri terk etti Bunlardan bir kısmı Priştine yakınlarındaki Sırp yerleşim yeri olan Graçaniça’ya yerleştiler Sırpların boşalttıkları yerlere Priştine dışından şehre gelen Arnavut köylüleri geçti Şehir, 1999’dan sonra çok büyük bir göç dalgası yaşamış ve nüfusunu epeyce arttırmıştır Bu hareketlenme, köy ve dağlık bölgelerdeki Arnavutların göçü idi Son nüfus hareketleri neticesinde Priştine’nin demografik yapısı Arnavutlar lehine iyice değişti Şehirde yaşayan Türkler, savaş sonrasında azınlık durumuna düşmüşlerdir


Günümüzde Priştine


Priştine, Kosova Cumhuriyeti'nin idari, kültürel, ticari, ekonomik vb yönlerden merkez şehridir Özellikle, Kosova'nın bağımsızlığından sonra (17 Şubat 2008), şehrin ulusal ve uluslararası yolları genişletilmeye başlanmıştır; binalarının bazıları tadil edilmiştir, bazılarının tadilatına hâlen devam edilmektedir Şehir, Kosova’nın geneli gibi, bir yeniden yapılanma içindedir Kosova'nın idare, eğitim ve kültür merkezi olan Priştine'de, Priştine Üniversitesi ve Priştine Uluslararası Havalimanı bulunmaktadır


Priştine'deki Osmanlı eserleri, tarihî süreçte ciddi zararlar görmüştür Osmanlı sonrasındaki devirden itibaren başkent sıfatı verilen şehirde, Slav ve Batı tarzı bir anlayış ve yaşam tarzı egemen kılınmaya çalışılmış ve bu çalışma sistemiyle şehir, Osmanlı kimliğinden kısmî uzaklaşmalar yaşamıştır


Şehir, Yugoslavya ve NATO arasında 1999 yılında meydana gelen savaştan sonra BM'nin kontrol merkezi oldu Priştine, I ve II Kosova Savaşları'nın yapıldığı ovada yer almaktadır Bu yönüyle de ayrıca, Türkler için önemlidir Priştine yakınlarında, Kosova Ovası'nda I Murat'ın türbesi (Meşhed-i Hüdavendigâr) bulunmaktadır


Nüfus ve Kültürel Yapı


Başkent Priştine'nin nüfusu 540000 ila 600000 arasında belirtilmektedir[4] Şehirde Arnavutlar, Türkler, Boşnaklar, Sırplar ve Romlar yaşamaktadır Şehir, başkent olması sebebiyle, çok etnikli bir yöne sahiptir Kosova'nın geneli de çok etniklidir ancak Priştine, birçok yönüyle Kosova'nın diğer şehirlerinden ayrılır Burası, tipik bir Balkan ve Müslüman şehri olması sıfatının üstüne Avrupa tarzı Batı kültürünü de eklemiş bir yapı arz eder


Şehir, Kosova’nın alışveriş, eğlence ve gece hayatı bakımından en canlı şehridir Büyük alışveriş merkezleri ve kafeler, özellikle genç nüfusun buluşma yerlerinin başında gelir


Demografik Yapı


Osmanlı Devleti’nde


* 1486: 392 aile

* 1487: 412 Hristiyan ev sahibi ve 94 Müslüman ev sahibi

* 1569: 692 aile

* 1669: 2060 aile

* 1685: 3000 aile

* 1689: 4000 aile


Osmanlı Devleti’nde Kosova Vilayeti devrinde:


* 1850: 12000 vatandaş; 3000 aile

* 1902: 18000 vatandaş; 3760 aile


Sırbistan ve Yugoslavya Krallığı’nda


* 1921: 14338 vatandaş

* 1931: 18358 vatandaş:


Türk – 7573 (% 42)

Sırp – 5738 (% 31)

Arnavut – 2351 (% 13)

diğerleri (Romlar vb) – 2651 (% 14)


Sosyalist Yugoslavya’da


* 1948: 19631 vatandaş; 4667 aile

* 1953: 24229 vatandaş:


Arnavut – 9034 (% 37)

Sırp ve Karadağlı - 7951 (% 33)

Türk - 4726 (% 20)

Rom ve diğerleri – 2518 (% 10)

* 1961: 38,593 vatandaş; 9095 aile:


Arnavut – 19060 (% 49)

Sırp ve Karadağlı – 14695 (% 38)

Hırvat – 404 (% 1)

Rom – 195


* 1971: 69,514 vatandaş; 14,813 aile:


Arnavut – 40873 (% 59)

Sırp ve Karadağlı – 19767 (% 28)

Rom – 4199 (% 6)


* 1981: 108,083 vatandaş; 21,017 aile:


Arnavut – 75803 (% 70)

Sırp ve Karadağlı – 21067 (% 19)

Rom – 5101 (% 5)

Müslüman – 2504 (% 2)


* 1991: 199654 vatandaş


Bağımsızlık Sonrasında


* 2004: 500000 vatandaş


Not: İstatistikler % 100 oranında gerçek rakamları yansıtmayabilir


İstatistikler, Priştine’nin yakın tarihte yaşadığı demografik değişikliği gösterir niteliktedir 1950’den itibaren Türklere karşı Yugoslavya çapında girişilen asimilasyon ve korkutarak göçe zorlama politikasının sonucu olarak istatistiklerde Türk nüfusunun hızla düştüğü ve sonraki istatistiklerde de kayda alınmadığı görülmektedir 1950 sonrasında Kosova’nın her yerinde olduğu gibi, Priştineli Türklerin büyük kısmı da Türkiye’ye göç etmiştir Göç etmeyenler içindeki büyük bir kısım da yavaş yavaş kendisini Arnavut kimliğine yazdırmak durumunda kalmıştır Bu sebeple yukarıda 1953 ve sonrasındaki istatistik yıllarında Türkler, “Arnavut, Müslüman” gibi isimlendirmelerin içinde sayılmışlardır


Ekonomi


Priştine’de son rakamlara göre 8725 adet işletme ve 75089 çalışan mevcuttur Son savaşın akabinde ekonomik canlanmayla doğru orantılı olarak şehirde çok sayıda yol yapımı, yol düzeltme ve genişletme çalışması yapılmıştır Altyapı çalışmaları yapılmıştır Şehrin güneyinden Ferizovik’e otoyol çalışması başlatılmıştır


Balkanlar’ın en yüksek binası olması planlanan 400 milyon Avroluk bir proje olan binanın yapımına başlanmıştır Binanın 38’inci katındaki restorandan bütün şehri izlemek mümkün olacaktır


Kardeş Şehirler


* Türkiye Cumhuriyeti Ankara, Türkiye (2005)[6]

* Arnavutluk Dıraç, Arnavutluk

* Pakistan Karaçi, Pakistan

* Arnavutluk Tiran, Arnavutluk

* Türkiye Cumhuriyeti Bursa, Türkiye (2010)

Hükümet Binası




Priştine stadyumu




Fatih Camisi




Kosova’nın başkenti Priştine’nin 2005 yılındaki görünümü (< kuzey – güney >)