Karelya

Karelya Coğrafyası - Karelya Nerededir - Karelya Hakkında - Karelya Nüfusu

Karelya'nın Kısımları, geleneksel olarak kabul edilen ayrımla (İngilizce)

Karelya(Karelia), Karelyalıların ve Finlandiyalıların yaşadığı, Finlandiya, Rusya ve İsveç için tarihî anlamı olan, Kuzey Avrupa'da çok geniş bir bölgedir Bugün bölge, Rusya'nın Karelya Cumhuriyeti ile Leningrad eyaleti ve Finlandiya'nın Kuzey Karelya ile Güney Karelya bölgelerine bölünmüştür

Karelyaca, Fince ve Estonca dillerinde bölgenin adı Karjala (ok Karyala) olarak geçer Rusça'da Карелия (ok Kareliya),İsveççe'de Karelen olarak bilinir


Tarih

İsveç ile Novgorod Cumhuriyeti arasında 13 yüzyılda Karelya bölgesini ele geçirmek için çok şiddetli savaşlar yaşanmıştır Bu savaşlar tarihte İsveç-Novgorod Savaşları diye geçer 1323 yılında imzalanan Nöteborg Antlaşması (Fince: Pähkinäsaaren rauha), Karelya'yı ikiye ayırdı Viborg (Fince: Viipuri) İsveç'in bir il merkezi oldu

1721 yılında Rus Çarlığı ile İsveç arasında imzalanan Nistad Antlaşması (Fince: Uudenkaupungin rauha) ile Karelya'nın büyük kısmı Rusya'ya geçti Finlandiya, Rusya tarafından Fin Savaşı'ında işgal edilince, önceden ele geçirilmiş iller (Eski Finlandiya) Büyük Finlandiya Dükalığı ile birleştirildi 1917 yılında Finlandiya bağımsız oldu ve 1920 yılında sınır Tartu Antlaşması ile tanındı

1920'lerde Finliler Bolşevikleri Doğu Karelya'dan atmak için uğraştı Başarısız Aunus Seferi bu teşebbüslerden biridir Bu sınırlı çabalar Tartu Antlaşması ile sona erdi Rus Sivil Savaşı'ndan ve 1922'de SSCB'nin kurulmasından sonra 1923 yılında Rus Karelyası özerk bir SSCB cumhuriyeti haline getirildi

1939'da Sovyetler Birliği Finlandiya'ya saldırarak Kış Savaşı'nı başlattı Bu savaşın diğer adı Finlandiya Seferi'dir 1940 Moskova Barış Antlaşması ile Fin Karelyası'nın büyük kısmı Sovyetler Birliği'ne geçti Yaklaşık 400 bin kişi, neredeyse bölge nüfusunun tamamı, yerlerinden oldu ve Finlandiya içerisine dağıldı 1941-1944 yıllarında çıkardığı Uzatma Savaşı ile Finlandiya, Doğu Karelya'yı işgal etti Ancak Finlandiya, Kış Savaşı ve devamında gelen Rus ilerleyişi ile hissedilir derecede zayıflamıştı Doğu Karelya alınamadı Finlandiya bu savaşlarda ikinci büyük şehri, önemli sanayi merkezi, Vuoksi ırmağı kenarındaki Vipuri'yi, ayrıca Saymâ Kanalı'nı ve ülkenin Ladoga Gölü'ne olan kıyılarını kaybetti Vîpuri bugün Rusya Federasyonu'nun Leningrad eyaletine bağlı Viborg şehridir

Barış antlaşmasının neticelerinden birisi olarak, Karelya Özerk Sovyet Cumhuriyeti ile Karelo-Finli Sovyet Cumhuriyeti(1941-1956) birleştirildi ve Karelya Özerk Sovyet Cumhuriyeti halini aldı Karelya, Sovyet cumhuriyeti vasfından Rusya Sovyet Federal Cumhuriyeti'ne bağlı federe cumhuriyet vasfına geçirilen tek devlettir Bu değişiklik 13 Kasım 1991'de yapıldı Sovyetler dağılıyordu Muhtemel ayrılık korkusundan dolayı Karelya için böyle bir değişiklik uygulandı Nitekim bütün "Sovyet cumhuriyeti" vasfı taşıyan konfedere devletler bağımsız oldu Özerk Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki devletlerden farklı olarak, Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki konfedere devletler istedikleri zaman bağımsız olma anayasal hakkına sahipti Bunlar; Estonya, Letonya, Litvanya, Belarus, Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan'dır 1991'e değin Karelya Cumhuriyeti de bu listedeydi

Sovyetler Birliği'nin çöküşü ekonomik çöküşü getirdi Sovyetler'in çözülmesi bölgede ağır bir kentsel çöküntüyü ortaya çıkardı SSCB döneminde kabaca[kaynak belirtilmeli] yapılmış kalitesiz[kaynak belirtilmeli] binaların yanı sıra Finlandiya'nın hakim olduğu dönemden kalma eski binalar bugün terkedilmiş durumdadır
Siyasî durum

Karelya Cumhuriyeti ve Karelya'nın Finlandiya'da kalan iki parçası görülüyor (İngilizce)

Karelya, Rusya ile Finlandiya arasında bölünmüştür Karelya Cumhuriyeti, 1991 yılında Karelya Özerk Sovyet Cumhuriyeti'nden dönüştürülmüş bir Rus eyaletidir Karelya Kıstağı, Leningrad eyaletine bağlıdır Finlandiya Karelyası, Güney Karelya ve Kuzey Karelya bölgelerinin parçalarıdır Finlandiya ve Karelya arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi için çaba sarfeden bazı küçük Finli topluluklar vardır Kaybedilmiş Karelya topraklarının geri alınmasına dair bu ümitlerin siyasî ifadesi Karelya meselesi olarak dile getirilir Finlandiya'nın bu kaybedilmiş toprakları geri alması taleplerinden beslenen siyasî hareketlere örnek olarak Karyalan Lîtto ve ProKarelya gösterilebilir Doğu Karelya ile bağların güçlendirilmesine dair arzular, toprak talebini içermemektedir Bununla beraber, Karelya'nın hakikî Finli halkının büyük kısmı ya Finlandiya'nın başka yerlerine göç etmiş ve orada kalmış ya Rusya'da Ruslaşmış ya da Sovyet döneminin nüfûs politikalarının neticesinde Rusya topraklarının değişik yerlerine göç ettirilmişlerdir
Coğrafî durum

Karelya, Finlandiya Körfezi ile Beyaz Deniz arasında uzanır Avrupa'nın en büyük iki gölü olan Ladoga Gölü ve Onega Gölü bölgede yer alır Karelya Kıstağı, Finlandiya Körfezi ile Ladoga Gölü arasındadır

Karelya ile İngriya arasındaki sınır bölge, İngriyalıların yaşadığı yer olarak bilinir Sözkonusu arazi tarihî olarak Sestra Irmağı/Rayayoki'yi takip eden bölgedir Bugün St Petersburg büyükşehir belediyesi içerisinde kalan arazi, 1812-1940 arasında Rus-Fin sınırını meydana getirmiştir Ladoga Gölü'nün diğer tarafındaki Svir Irmağı, eskiden beri Karelya bölgesinin doğal sınırı olarak kabul edilmiştir Saymâ Gölü bölgenin batı sınırını, Onega Gölü ile Beyaz Deniz doğu sınırını, göçebe Sami halkı kuzey sınırını oluşturmaktadır Bununla beraber, çok geniş orman (tayga)lardan ve tundralardan başka kuzey sınırını oluşturan kesin bir doğal hat yoktur
Ladoga Gölü

Tarihî metinlerde Karelya, Doğu Karelya ve Batı Karelya olarak, yine daha muteber bir ifadeyle Finlandiya Karelyası ve Rus Karelyası diye adlandırılmaktadır İkinci Dünya Savaşı öncesinde Finlandiya'ya ait olan güneydeki kısım, Ladoga Karelyası olarak anılmaktadır Savaş öncesi eski sınır, Sınır Karelya olarak anılmaktadır Doğu Karelya'nın kuzey kısmı Beyaz Karelya, güney kısmı Olonets Karelyası'dır Tver eyaletinde yaşayan Karelyalıların yerleşim yerlerinin olduğu bölge de Tver Karelyası olarak adlandırılır
Şehirler

1911 senesinde Kem kasabasının görünüşü
Beyaz Deniz'de bir liman kasabası, Kem

Karelya Cumhuriyeti
Petrozavodsk (Петрозаводск, Petroskoi)
Medvejyegorsk (Медвежьегорск, Karhumäki)
Kalevala (Калевала, Uhtua)
Kem (Кемь, Vienan Kemi, bkz Kem)
Kostomukşa (Костомукша, Kostamus)
Kondopoga (Кондопога, Kontupohja)
Sortavala (Сортавала, Sortavala)
Segeja (Сегежа, Sekee)
Unitsa (Уница, Unitsa)
Pitkyaranta (Питкяранта, Pitkäranta)
Olonets (Олонец, Aunus)
Karelya Kıstağı
Viborg (Выборг, Viipuri/Viborg)
Priyozersk (Приозерск, Käkisalmi/Kexholm)
Güney Karelya
İmatra
Youtseno
Lappênranta (Villmanstrand)
Kuzey Karelya
Yoensû
Yomantsi
Kitê (Kides)
Lieksa
Nurmes
Otokumpu

Nüfus durumu

Doğudaki Onega Gölü'nden batıdaki Ladoga Gölü'ne akan Svir Nehri

Karelyaca, Karelya Cumhuriyeti'nde ve ayrıca Tver Karelyası'ndaki köylerde yaşayanlar tarafından kullanılmaktadırVeps dili (ya da Vepsçe), Svir Nehri'nin her iki yakasında da konuşulur Fince'nin güneydoğu ağızları grubuna bağlı ve Karelyaca'nın lehçeleri olarak kabul edilen bir grup ağız, Finlandiya'nın Güney Karelya bölgesinde konuşulur Benzer ağızlar Estonya ile Ladoga Gölü arasında bir sınır teşkil eden İngriya'da da konuşulmaktadır 17 yy'da İsveç'in bölgeyi ele geçirmesinden sonra bu lisan bölgede işitilmeye başlamıştır Bununla beraber, bölgede Karelyalılardan önce yerleşmiş olan İngriyalıların da kendi dilleri vardır ve bu dil Karelya diline, ayrıca Fince'nin güneydoğu ağızlarına benzemektedir Finlandiya'nın Kuzey Karelya bölgesindeki ağızlar, Güney ve Orta Finlandiya'daki Savonyaca ağızlarına benzemektedir Finlandiya Karelyası'ndan tahliye edilen Karelyalılar, Finlandiya'nın her yerine dağılmış ve yerleşmişlerdir Bugün Finlandiya'da yaşayan yaklaşık bir milyon insan, köklerini II Dünya Savaşı'nın neticesinde Rusya'ya geçen Fin Karelyası'na dayandırmaktadır Finlandiya'da yaklaşık 5 bin kişi Karelyaca konuşmaktadır

Sortavala yakınlarında Ruskeala Parkı

Ruskeala Parkı

Ruskeala'da Mermer Gölü

Ruskeala Parkı'nda bir şelale

Kültür

Kalevala
Karelya Güveci
Karelyaca
Karelya Börekleri
Karelya Müziği