Bonsai Budama

Bonsai Budama


Budama


Budamayla bir bonsainin sağlıklı ve güzel görünümlü olması nasıl sağlanır?


Aslında budama doğada çok sık rastlanan bir olgudur: Bitkilerle beslenen hayvanların yiyecek araştırmaları sırasında, kuvvetli rüzgarlar, şiddetli yağmurlar, karın ağırlığı vb gibi bir çok sebeple bitkiler doğal ortamlarında kırılır/bölünür ve bir çok durumda da bu ağaçların yararlarınadır çünkü böylece zayıf parçaları saf dışı bırakılmış olur


Aynı şekilde bir bonsai meraklısı da ağacını yetiştirmek için çeşitli şekillerde budamalar yapmak zorundadır Budama sadece her sezon gelişimi kontrol altına almak ya da istenilen şekli vermek için değil bonsainin farklı alanlarının kuvvetini arttırmak, hasta veya ölü parçaları atmak ya da kök yumağını keserek ağacın işini kolaylaştırmak için de yapılır


Ne Zaman Budamalı?


Kabaca budama için uygun zamanın ilkbahar ile sonbahar arasındaki süre olduğu, kış mevsiminin ise en kötü zaman olduğu söylenebilir Bu, ağaç sağlıklı olduğunda buna dayanamaz demek değildir Aslında meyveli ağaçlarda, bitkileri çiçeklerle veya meyvelerle dolu oldukları bir zamanda budamak, ürün alınacaksa tabii ki iyi bir fikir değildir


Bununla birlikte, bir bonsai yetiştiricisinin ürünün miktarı ile ilgili olarak endişelenmesine gerek yoktur O yüzden ekonomimizi değil de ağaç için en uygun ne zamansa o zaman budama yapmak daha akla uygun bir durumdur


Bundan başka, çiçek ve meyve veren bir ağacın görüntüsü etkileyici de olsa, ağaç temel şeklini alana kadar meyve üretmesine izin verilmemelidir Böylece ağacın meyve vererek gereksiz enerji harcaması ve boyutlarının istenilenden küçük kalması önlenmiş olur


Peki kışın yapılacak budamanın ne zararı olur?


Bu dönemde ağaç uyuklama/dinlenme (dormant) dönemindedir ve yaraların iyileşmesini sağlayacak olan öz suyu içerisinde daha yavaş şekilde dolaşmaktadır Kış ortasında yapılacak ciddi bir kesim sonrasında oluşacak yara ilkbahara kadar tam olarak iyileşemeyecek ve bu süre içerisinde mantar ve bakterilerin saldırılarına daha açık olacaktır


Budama Şekilleri


Şekillendirme Budaması:

Sadece bir kere, ağaç gençken yapılan oldukça sert bir budamadır Ağacın temel şekli bu budama ile, ana dalı bırakarak ya da ileride bir fayda sağlamayacaksa o da kesilerek verilir Bu tip bir budama fidanlıklardan veya doğadan alınmış bitkiler için önemlidir ve istenmeyen yerlerde çıkmış dallar için uygulanır Tohumdan veya küçük kesimlerden üretilen bonsailer için bu tip bir budama aslında gerekli değildir Çünkü küçük bir ağaç üzerinde yapılacak şekillendirmenin temel olarak aşamalı ve yumuşak olması gerekir


Bakım Budaması:

Şekillenen ana dallar üstünde her yıl veya iki yılda bir yapılması gereken budamadır Bu budamayla ağaca ‘cila’ çekerken, ikinci aşamadaki dalların (secondary branches) istenen incelikte başka dallar vermelerine yardımcı oluruz Bu yolla olağanüstü şekiller ortaya çıkarmasak da yaprakların yavaş yavaş boyutlarını küçültmüş oluruz


Bonsailer (aslında tüm bitkiler), beslenmek için belirli miktarda yaprağa ihtiyaç duyarlar Eğer az dal varsa buna eşdeğerde az yaprak olacak ve son gelen yapraklar da daha büyük olacaktır Tam tersine de, ağacın bol miktarda dallanmasına izin vererek yaprakların sayılarını arttırmış ve her yaprak için gereken alanı azaltmış (yani yaprakların büyüklüklerini azaltmış) olacağız


Çimdikleme:

Dalların gelişimini kontrol edebilmek için yeni filizleri koparmaya çimdikleme diyoruz Yeni filizler çok hassas olduğundan bir çok durumda bu işlem parmaklarla yapılır


Bu çimdikleme işlemi, bitkiye daha iyi veya kötü bir şekil vermemiz hususunda çok büyük öneme sahiptir Aklınızda bulunması gereken bir konu da, aktif olduğu dönemde bir bitki asla büyümeyi durdurmayacaktır Ayrıca biz ona istediğimiz şekli verdikten sonra onun büyümesini durdurabileceğimiz düşüncesi de sadece ütopyadan ibarettir Bazı türler, saksıda olmasına rağmen eğer bir müdahalede bulunmazsak büyüme döneminde bir metreden daha uzun sürgünler bile verebilirler


Genel kural olarak yeni çıkan filizlerden iki yaprak kalana kadar çimdiklenebilir Bir başka önemli konu da; bonsainin gelişimini kontrol altında tutmalıyız ama asla durdurmamalıyız Yeni filizleri tamamen ve tekraren kesmek bonsaiyi öldürmek için en kesin ve en etkili yoldur Her yaprağın normal olarak 1 veya 2 yıllık (herdem yeşillerde/evergreen dahi) bir yaşam devri (life cycle) vardır ki zamanla bunlar ölür ve düşer Eğer yenisiyle değiştirilecek bir yaprak yoksa ağaç besinini alamayacaktır


Dikkate Alınması Gerekenler


Bonsai sabit bir nesne değildir, zamanla boyutları değişecektir


Bir filizi çimdiklerken o parçanın yaşarken bıraktığımız son yaprağının yönüne dikkat etmeliyiz Oradan birkaç gün içerisinde ileride dal olmak üzere bir tomurcuk patlayacaktır Yeni çıkan tomurcuk o yönde ilerlemeye devam edecektir Budama yaparak şekil verme süreci yeterince kolaydır aslında Eğer tomurcuğun gelişeceği yönden memnun değilsek daha uzaktan–örneğin filizde 3 yaprak bırakarak- ya da daha yakından -istediğimiz yönde ilerleyen 1 yaprak bırakarak - budama yapabiliriz


Kozalaklı ağaçları, örneğin çamları, çimdiklemek daha basittir Tomurcuk uzayana kadar beklenir, daha sonra candle (normalde mum ama kozalaklı ağaçlarda tomurcuktan sonraki aşama için kullanılıyor sanırım) yeni ibreler vermeye başladığında parmaklarımızla candle’ı keseriz ve ufak yaprakları incitmemeye özen gösteririz Filizin en azından üçte birini yerinde bırakırız Bu aşamada ellerinizi kullanmanızı tavsiye ederiz çünkü makas veya benzeri bir aletle filizdeki ibrelere zarar vermek, hatta kırmak pek mümkündür


Bir filizi çimdiklerken ya da dalı budarken üstünde çalıştığımız ağaçlar hakkında bilinçli hareket etmeliyiz Mesela bazı ağaçlarda budadığımız dalın hemen az aşağısındaki bölümde de kuruma olur Bu yüzden esas istenilen yerin biraz üstünden kesmek gerekebilir


Budama vasıtasıyla ağacın gelişim hızını dengelemiş oluruz Ağacın üst tarafındaki en kuvvetli filizlerle aynı zamanda, alt dallardaki en zayıfları keserek bir tarafın diğerinden daha hızlı gelişmesini önleyerek ağacımıza uygun bir üniforma giydirmiş oluruz


Direk olarak yukarıya doğru büyüyen bir dal çok kuvvetli bir daldır, o yüzden bir çok durumda onu ortadan kaldırmak uygundur Aynı şekilde, aşağıya doğru gelişen bir dal da çok zayıftır ve onu da budamak gerekecektir


Ağacın kıvrımlarının dış tarafında gelişen dalların uzamasına izin verilmelidir çünkü iç tarafta gelişen dallar estetik olarak o kadar etkileyici değildir, doğal görünmezler ve birçoğunu budamak uygundur


Ayrıca direk karşıya doğru ya da diğer dalların içine doğru gelişen dallar da çoğu zaman estetik kaygılarla yok edilebilir


Gövdeden veya bir başka dalda aynı yükseklikte/yerlerde yetişen birden fazla dal radioes of wheel (bir deyim olabilir Ne manaya geldiğini bulamadım) benzeri bir şekil oluştururlar ki bu o bölgede bir şişkinlikle sonuçlanır Bu şeklideki dallardan, aynı yerde sadece 2-3 tanesini bırakmanızı tavsiye ederim


Belirli bir orandan daha kalın dalları budarken gövdede içe doğru hafif bir çukur bırakmanızı sağlayacak aletler kullanmanız daha iyi olacaktır Böylece ağacın salgıladığı iyileşmeyi sağlayan sıvı bu boşluğu dolduracak ve göze hoş görünmeyen bir tümsek ortaya çıkmayacaktır


Kötü yapılmış bir budamanın sonucunda ya da çürümüş bir dal koptuğunda ağaçta oluşan derin çukurları kapatmakta ağaç bazen yetersiz kalabilir Bu durumlarda o çukuru kimi sert materyallerle -örneğin çimento (cement - macun, tutkal anlamları da var)- doldurmak ağacın o boşluğu doldurması açısından faydalı olabilir


Büyük yaralarda kapama macunu (sealing paste) kullanmanız tavsiye edilir Bu, yara kapanana kadar herhangi bir hastalığa tutulmasına engel olur Bu kapama macunlarının birçok türü ve markası olmasına rağmen kendi macunumuzu da yapabiliriz, örneğin mumla