Göz Aşısı Metodları

Sürgün Göz Aşıları Nasıl Yapılır - Kalkan Aşısı Nedir - Göz Aşıları Hakkında



Üzerinde bir göz veya tomurcuk bulunan (altında odunsu dokuyu içeren ve ya içermeyen) küçük bir kabuk parçasından alınan bir kalem kullanılarak yapılan aşılama yöntemine "Göz aşısı" veya "Tomurcuk aşısı" denir Bu suretle bir bi reyden çok sayıda aşı materyali alma olanağı vardır Dolayısıyle bu metod kıy metli, nadide bireylerin üretilmesinde ekonomik ve amatörlerin de kolaylıkla uy gulayabileceği bir aşı yöntemidir Yaradan sakız akması görülen birçok bitki tür lerinde diğer aşı yöntemleri başarılı olamamakta, yalnız göz aşısı başarılı olmak tadır Örneğin Süs kirazı ve Şeftalide olduğu gibi Bu aşının ekonomik, süratli (bir bağlayıcı yardımı ile bir aşıcı günde 2-3000 fidan aşılayabilir) ve başansı yüksek bir yöntem olması ve çok sayıda üretimin gerçekleştirilebilmesi yanında, büyüme periyodu içinde istenilen bir ayda yapılabilmek suretiyle oldukça yaygın bir uy gulama zamanına sahip olması da bu aşı yöntemini epey yaygınlaştırmıştır Bunlarda başarılı aşı peryodu, kabuğun odundan ayrıldığı bir devredir Zira büyü me esnasında kambium hücreleri yumuşak, içleri su doludur ve odundan kolay lıkla aynlabilir Ancak su noksanlığı veya kuraklık ile düşük sıcaklığın yarattığı istisnai durumlar bunun dışındadır

Göz aşılan genellikle genç anaçlara veya ince dallar (06-2,5 cm çaplannda) ve modlar arasında yapılır Bu itibarla anaç olarak 1 yıllık fidanlar yeterlidir Ör neğin 1 yıllık ekim fidanı yabani güller (Rosa canına) bu konuda mükemmel bir anaçtır Ancak anaç olarak kullanılacak tür çok yavaş büyüyen bir tür ise anaç ya şı 2 yıl olabilir

Göz aşısında kaynaşma da kuvvetli olduğundan aşıların en büyük zaafı olan rüzgar kırmalanna karşı en dayanıklı yöntemdir

Genellikle göz aşılan, anacın aktif halde olduğu ve kabuğun odundan kolay lıkla aynldığı, gözün yani tomurcuğun ise iyi geliştiği aylarda yapılır

Göz aşılan:

1 Sürgün göz aşıları

2 Uyuyan gözde yapılan durgan göz aşıları, olmak üzere iki kısımda ele alınabilir


1 Sürgün göz aşıları

Sürgün göz aşılarında anaca yerleştirilen göz, aşının yapıldığı yıl içinde sür gün verir

Bu aşılar "Erken sürgün göz aşıları" ve "Geç sürgün göz aşılan" olmak üzere iki zamanda gerçekleştirilir Göz aşılan; İlkbahar, Haziran ve Sonbahar Göz Aşılan olarak da tanımlanır

Erken sürgün göz aşılarında kalem yani göz, tomurcuklarda henüz bir kabar ma görülmeden yani göz latent halde iken alınır Anacın ise aktif hale geçmiş ol ması gerekir Bunun için göz kalemleri aşılamadan bir süre önce alınıp 0-4°C'de kurumadan (nemli çuval vs içinde) saklanarak, anaçların aktif hale geçmesi bek lenir Bu aşılar, ilkbaharda anaç gelişmeye ve öz su yürümeye başlayıp kabuk ko laylıkla aynldığında açık alanda yapılır Aşı iki hafta içinde kaynaşır yani tutar, gözün kuvvetli sürmesi için anacın aşı noktasının üstündeki dallann kısmen veya tamamen kesilmesi gerekir Aynca anacın aşı noktasının altında uyuyan gözlerden sürgün verenlerin de kopanlıp uzaklaştmlması lazımdır Bu suretle gücün büyük kısmı aşı gözünde toplanır Bazen aşıyı kızgın güneşten korumak için, aşıya göl ge yapan bir anaç dalının bitki üzerinde bırakılması uygun olur Bu hallerde aşı gözü sonbahara kadar iyi bjr gelişme gösterir

Geç sürgün aşılan ise, genellikle daha geç yani Haziran ayının ilk yansında yapılır Bu takdirde göz artık yeni oluşan sürgünler hali ne dönüşmüş ve her yaprak koltuğunun altında iyi gelişmiş tomurcuklara sahip olmuşlardır Bu tomurcuklar aşı kalemi olarak kullanılır Bu aşılarda yara hemen kapanır ve aşı iki hafta içinde tutar Aşının tuttuğu, yaprak sapının düşmesiyle an laşılırGöz Haziran'dan itibaren de bütün yaz boyunca büyümesine devam eder ve bitkinin yeni tacını oluşturur Ancak bu yöntemde aşı kalemi ola rak kullanılan tomurcuklar diğer lateat göz kalemleri gibi büyük olmazlar ve do-layısıyle bol yedek besin maddeleri içermezler Bu nedenle bu aşının bakımında daha itinalı olmak gerekir Bunun için aşı gövde üzerinde yeteri kadar yükseğe ta-kılmalı ve aşılamadan 3-4 gün sonra tepe, gözün 5-10 cm yukarsmdan kesilmeli dir (Bkz Resim: 171-B durumu) aşılamadan 10,15 gün^onra ise-bu kesim gözün hemen üstüne kadar indirilir (aynı resim C durumu), bu durum gözü büyümeye zorlar, gözden oluşan sürgün büyüdükçe bu sürgün dışında kalan sürgün ve yap raklar uzaklaştınlır (aynı resim D ve E durumu)


2 Uyuyan gözde yapılan durgun göz aşılan

Bu yöntem Temmuz ayından Eylül başına kadar olan periyotta yapılır Ancak anaçta büyüme halen durmamıştır Aksi halde büyüme durmuş ise kabuk oduna sıkıca yapışmış demektir ve bu durumda artık göz aşısı yapılamaz



Uyuyan göz aşısında gözler bitkinin dış tarafında bulunan kısa ve yavaş bü yüyen sürgünler dışında, aynı yılın iyi oluşmuş ve olgunlaşmış kuvvetli gelişen sürgünlerinden alınır Bunları aşının yapılacağı zaman almak gerekir Göz kalem leri olarak sürgünün zayıf ve körpe olan üst kısımları değil, sürgünün orta kısım larından alınan, özellikle yuvarlak ve şişkin olan çiçek tomurcuklan dışında kü çük ve sivri formlarıyla ayrılan yaprak tomurcuklan kullanılmalıdır Bunlar kısa bir yaprak sapı kalacak şekilde sürgünlerin orta ve dip taraflanndan alınır O günlük materyal ıslak çuvallarda serin ve gölge yerde aşı yapılıncaya ka dar muhafaza edilir Göz'lerin taze taze kullanımına itina edilmeli ve ertesi güne saklanmamalı, her gün taze kalemler alınmalıdır

Gözler 2-3 haftada kaynaşır ve aşı tutar Aşının tuttuğu diğer bir vesiyle de belirttiğimiz gibi yaprak sapının düşmesiyle belli olur Şayet aşı yerindeki kabuk açık kahverengi veya yeşil olmayıp kabuk kararmaya yüz tutmuş ise ve yaprak sa pı düşmeyip buruşarak ve karararak yerinde kalmış ise, aşının tutmadığı sonucuna varılır Bu durumda büyüme henüz durmamış ise aşı hemen tekrarlanmalıdır

Ancak gözler aynı yıl içinde sürmezler, ertesi ilkbahara kadar olduğu gibi ka lırlar Bununla beraber sonbaharda göz aşısı yapılan Güller, Akçaağaçlar, Galdiç-ya ve diğer bazı türlerin aşılarında sonbaharda sürmeler gözlenmektedir Ancak bunlar vakitlice sürüp yeterince pişkinleşmeden kışa girerlerse, kış soğuklarını at-latamaz ve ölürler

Normalde ilkbaharda anaç, sürmeye hazırlanan gözlerin hemen üstünden ke sit yüzeyi aşının bulunduğu tarafın aksi yönüne doğru meyillice olmak üzere ke silir veya 10-15 cm koltuk kalacak şekilde kısaltılır Bu durum gözün kuvvetli bir şekilde sürmesini sağlar Bu arada anaçta uyuyan gözlerden oluşan yeni sürgün ler de hemen başlangıçta uzaklaştırılmalıdır Aksi halde bunlar kısa zamanda aşı gözünü devre dışı bırakır Kuvvetli donların olduğu yerde gözler toprak altında kalacak şekilde anacın gömülmesi önerilir, ilkbaharda toprak açılarak anacın üst kısmı gözün üzerinden kesilir

ister sürgün göz aşılan ve isterse uyuyan gözde yapılan durgun göz aşılan ol sun, göz aşılan çeşitli yöntemlerle yapılır

Bunlann en önemlileri aşağıda verilmiştir T Aşısı (Kalkan Aşısı)

Bu aşı yöntemi göz aşılan arasında basit ve etkin oluşu dolayısıyla en çok bi linen ve en çok kullanılan bir yöntemdir Özellikle Güllerin ve birçok süs çalıla-nnın üretilmesinde kullanılır Aşı, iyi gelişmiş ve vejetasyon devresi içinde su yü rümüş, dolayısıyla kabuğun odundan kolaylıkla aynldığı devreyi (genellikle yaz başlangıcı veya ortası) yaşayan anaçlara yapılır Anacın 06-25 cm çapında ve ol dukça ince kabuklu olması aranır Gözlerin alındığı fidanlann ise kabuklan kalın-laşmamış 1-2 yaşında olmaları isabetli olur Gözler, odunlaşmış fakat öz suyunun henüz yürümeye başlamadığı sürgünlerden alınır

Önce anaç üzerinde, tercihen anacın alt tarafında (yerden 5-25 cm yükseklik te) iki nod arasında 25 cm kadar uzunlukta dikey bir kesim yapılır Bunu, T şek lini verecek şekilde üstten bir yatay kesim takip eder iki kabuk di limini kaldırmak için aşı çakısı hafifçe çevrilir Sonra şekilde görüldüğü gibi alt taki göz, gözün sadece yaprak sapı açıkta kalacak şekilde yukardan aşağı kabuk arasına sokulur ve lastik veya rafya ile bağlanır Huşlar gibi zor aşı tutan taksonlar dışında başka türlerde aynca macunlamaya lüzum yoktu


T-Göz aşısı (Kalkan aşısı)

Solda : Anaçta T kesimi, göz'ün alınması, gözün anaca oturtulması ve bağlanması

Krüssmann, B Die Baumschule'den Sağda: T aşısında göz yerleştirilmiş, bağlama işlemi de tamamlanmakta


Gözün büyük olduğu (Atkestanesi gibi) türlerde göz T yangına oturtulama-dığı için yangın + şeklinde açılması daha uygun olurÇok yağ murlu yerlerde yağmur sulannın T yangının üstünden içeri doğru girmemesi için T ters (±) açılır Buna "ters T aşısı" denmektedir Kestane gibi aşı sırasında faz la kanama (akıntı) yapan türlerde de öz su drenajının daha iyi olması nedeniyle bu son aşı yöntemi önerilmektedir

Gözler anacın en muhafazalı yerine gelmek ve kontrol kolaylığı sağlamak üzere hepsinde aynı yönde olması fayda sağlar

Bu aşı yönteminde kullanılan aşı çakısı kabuğu da kolayca kaldıran kısmı olacak şekilde özel yapılmış bir çakıdır

Göz kabuğunun "odunlu" veya "odunsuz" olmak üzere iki şekilde alınması sözkonusu olabilir

Odunlu gözlerde gözü içeren kabuk parçasının altında odundan alınmış ince bir tabaka mevcuttur Bazı aşıcılar odunsuz gözleri kullanırlar yani bunlarda gö zü içeren kabuk daha ince alınmıştır Akçaağaç ve Cevizlerde bu ikinci şeklin da ha başarılı olduğu belirtilmektedir


Bağlama işleminde bağ olarak lastik tercih edilmelidir Zira rafya gibi, kesil meye gerek duyulmadan aşı gelişince lastik kendiliğinden kopar Lastik bağların uçlan bir önceki veya bir sonraki sürgünün altına sokulur An cak lastik bağı ne gevşek ne de aşıda zararlı bir boğma yaramayacak kadar sıkı olmalıdır

Aşı yaklaşık iki hafta içinde tutar (özellikle güllerde) Aşının tuttuğu, gözde ki yaprak sapının düşmesiyle anlaşılır Anaç yaz sonunda veya sonbaharda aşının üstünden kesilerek uzaklaştırılır

Diğer Göz Aşıları Yama göz aşısı:

Kalın kabuklu bitkilerin çoğaltılmasında kullanılır, Aynı yöntem değişik şekillerde ka uçuk verbırçok tropik menşeli türde de başarı ile kullanılmaktadır Aşının yapılması için en uygun zaman hızlı bir büyümenin olduğu ve bitkinin kabuğunun kolay ayrıldığı yaz sonla ndır Bu yöntemde, anaçtan dikdörtgen şek linde bir kabuk parçası kesilip çıkarılır ve ye rine çoğaltılacak bitkiden üzerinde bir göz bulunan aynı büyüklük ve şekildeki bir kabuk parçası oturtulur

Anaç ve göz için kesim özel bir aşı bıça ğı ile yapıldığından intibak kolay olur


Atkestaneleri gibi tomurcuk gözü büyük türlerde uygula nan + kesimi göz aşısı Krüssmann, B Die Baumsc-hule'den


Eğer anaçtan çıkarılan kabuk parçası gövdenin tamamen yukarı kısmını ku şatırsa ve göz de aynı şekilde alınırsa bu özel yama aşısına "Flüt göz aşısı", eğer kabuk tam bir bilezik şeklinde alınırsa "bilezik göz aşısı" denir

Yongalı göz aşısı:

Bu aşı, kabuğun odundan kolaylıkla ayrılmadığı zamanda yani aktif büyüme den önce veya bir büyüme duraklaması esnasında yapılır Kertikli yan aşının göz aşısına uygulanmış bir şeklidir

Aşılar konusunda buraya kadar verilen bilgiler aşılarda en fazla kullanılan metodlan kapsamaktadır Gerçekte çok daha fazla metod söz konusudur Bu ara da "Kemer aşıları" ve "Köprü aşıları" daha çok "Ağaç Restorasyonu"nda kul lanıldığından bu konudaki bilgiler "Genel Plantasyonu ve Ağaçlandırma Tekni ği" kitabında verilmiştir

Değişik tipte yama aşılarının çeşitli safhaları (Bu metod kalın kabuklu türlerin aşılanmasında geniş çapta kullanılmaktadır