Ayva Yetiştiriciliği

Ayva Yetiştiriciliği - Ayva Yetiştiriciliği Hakkında


Ayva Yetiştiriciliği

Ayvanın Kültür Tarihi

Ayvanın Sistematiği ve Genolojisi

Ayvaların Pomolojik Bakımdan Sınıflandırılması

Ayvanın Morfolojik ve Biyolojik Özellikleri a Morfolojisi b Döllenme Biyolojisi

Ayvanın Ekolojik İstekleri

İklim İstekleri

Toprak İstekleri

Ayvanın Yetiştiriciliğinin Teknik Özellikleri

Ayvanın Çoğaltılması ve Anaçları

Ayva Bahçesi Tesisi

Ayva Bahçelerinde Yıllık Bakım İşleri

Meyve İşleri

Ayvaların Depoda Saklanması

Ayvanın İstatistik Verileri

1 - AYVANIN KÜLTÜR TARİHİ


Ayvanın anavatanı kuzey - batı İran, kuzey Kafkasya, Hazar Denizi dolayları ve kuzey Anadolu' dur Yabanileri doğuda Türkistan' a kadar uzandığı gibi batıda da Avrupa' nın Güney bölgelerine ve kuzey Afrika' ya kadar genişler Adları sayılan bu yerlerde ayva yabani olarak yetişmektedirAyva kültürü çok eski çağlardan beri bilinmektedir Kültürü Anadolu' dan, milattan önceki yıllarda Yunanistan ve Roma' ya geçmiştir Milattan önce 650 yıllarında Yunanistan' da yetiştirildiği bilinmektedir Sonradan orta ve doğu Avrupa'ya yayılmıştırAyva bugün Avustralya hariç diğer ülkelerin hepsinde yetiştirilmektedir Bununla birlikte, bu meyve türü öteki meyvelere göre rağbet görmemiş ve üretimi sınırlı kalmıştır


2 - AYVANIN SİSTEMATİĞİ VE GENOLOJİSİ


Ayva (Cydonia vulgaris Pers) Rosales takımının, Rosaceae familyasının Pomoide altfamilyasının Cydonia cinsine girerCydonia cinsi içerisinde bu türden başka, özellikle süs bitkisi olarak önem kazanmış Cydonia sinensis Thouin ve Cydonia japonica Pers olmak üzere iki tür daha vardır Bu iki tür Türkiye' de süs bahçelerinde yer almış bulunmaktadırlarCydonia vulgaris türü içerisinde iki botanik varyete ayrılabilir Bunlardan C vulgaris maliformis, meyveleri elma biçiminde olan kültür çeşitlerini, C vulgaris piriformis ise meyveleri armut şeklinde olan çeşitleri içine alır


Ayvalarda kültür çeşitleri buna yakın olan akraba olan elma ve armutlardaki kadar fazla değildir Buna sebep, kültürünün önem kazanmamış olması yüzünden yeni çeşitlerin seleksiyon ve ıslahı üzerinde durulmaması, aynı zamanda çoğunlukla da kendi kendini dölleyen bu çeşitte melez açılmasının çok olmaması yüzünden yeni çeşitlerin tabi olarak ortaya çıkma şansının azlığıdır Ayrıca çok eski zamanlardan beri vejetatif üretme (çelik, dip sürgünü) metodunun kullanılması da çeşit sayısının azlığında etkili olmuştur Elimizde bulunan kültür çeşitleri yabaniler içerisinde nispeten yüksek kaliteli olanlarının seçilmesi sureti ile ortaya konulmuştur


3 - AYVALARIN POMOLOJİK BAKIMDAN SINIFLANDIRILMASI


ayvalar şimdiye kadar daha çok meyve şekli dikkate alınarak iki gruba ayrılmıştır 1 - Meyveleri elma biçiminde olan ayvalar (v maliformis)


2 - Meyveleri armut biçiminde olan ayvalar (v piriformis)


Bizim ayva çeşitlerimizin çoğu, Limon, Demir, Ekmek ve Bardak ayvalar bu ikinci gruba girer


AYVA ÇEŞİTLERİ


Bardak Ayvası; özellikle Kocaeli bölgesinde yetiştirilen bir çeşittir Bağlar arasında bu ayvaya kirazlar ile birlikte rastlanırMeyvelerin üzeri sık tüylü, eti gevrek, sulu ve mayhoştur Eylül sonlarında toplanarak hevenk yapılır ve uzun bir süre kilerde saklanır Ağacı çoğunlukla tek gövdeli, orta irilikte (3 - 4 m) ve verimlidir Demir Ayvası; bu çeşidin meyveleri ekmek ayvasına göre küçük şeklide toparlaktır Meyve eti çok sıkı olduğundan bu ad verilmiş olsa gerektir Meyve yeşilimtırak sarı renkte, tüysüz, parlak, eti sert, sulu, mayhoş ve boğucu değildir Ekim ayında olgunlaşır Ağacı orta kuvvette olup çok gövdelidir Ağaçları önce dikine büyürlerse de meyveye yattıktan sonra dalları sarkmaya başlar


Ekmek Ayvası; Bu çeşidin aynı ad altında tanınan bir çok tipleri vardır Bu tiplerde meyveler gerek tat ve gerekte büyüklük bakımından farklılık gösterirEsas tipi teşkil eden Ekmek ayvaları güzel sofralık ve mutfaklık meyvelerdir Bunlarda meyveler; iri ve gösterişli, sap tarafı dar, karın kısmı geniş, kabuk sarı renkte, üzeri hafif havlı, kalın, meyve eti; gevrek sulu ve mayhoştur Kocaeli bölgesinde Eylül sonlarında toplanan meyveler Şubat ayına kadar saklanabilir Ağacı, orta kuvvette büyür, seyrek dallıdır, verimlidir


Limon Ayvası; Piyasalarda aranan bir çeşittirMeyveler toparlak, sap tarafına doğru uzunca, kabuk limon sarısı renginde, havlı, kalın ve sert, eti; sarımtırak, gevrek, bol sulu ve mayhoştur Eylül sonlarında olgunlaşan meyveler Aralık ayına kadar saklanabilirAğacı, orta kuvvette gelişir, önce dikine büyür, ağaç yaşlandıkça dallarda sarkmaya başlar (Özbek, 1979)


Eşme Ayvası; Yetiştiriciliği son yıllarda Marmara bölgesinde yaygınlaşmıştır Orta - iri, iri, yuvarlak geniş karınlı, sapa doğru daralır Meyve eti gevrek sulu, mayhoş, boğucu değildir Sofralık değeri yüksektir Uygun koşullarda Şubat - Mart' a kadar saklanabilir (Soylu, 1997)


4 - AYVANIN MORFOLOJİK VE BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ


a - Morfolojisi


Habitüsü ; Çalı şeklindedir Tek gövdeli olduğunda 6 - 8 m boylanabilir Gövde kısadır Yüzlek ve saçak köklüdür


Dallar ; Elma ve armutta olduğu gibi özel meyve dalları yoktur Genç dallar sık keçe gibi tüylü, sarı yeşil, yaşlıca dallar, seyrek keçe gibi tüylü kahverengi - yeşildir


Tomurcukları ; Tomurcuklar küçük, tüylü ve birkaç pulla örtülüdür Çiçek tomurcukları, karışık yapıda olup, hem sürgün hem de çiçek oluştururlar, meyve dalcıklarının ucunda meydana gelirler Her tomurcuktan bir çiçek meydana gelir Sürgün tomurcuklarından ise sadece sürgünler oluşur


Yapraklar ; Yumurta veya geniş elips şeklindedir Koyu yeşil kenarları dişsiz, genç yapraklarda sap kanatçıklıdır


Çiçekler ; Rosacaea tipinde olup, 5 çanak ve 5 taç yaprak vardır Çanaklar, meyve üzerinde kalır Taç yapraklar pembe - beyaz veya beyazdır Stamen 15 - 20, yumurtalık 5 karpellidir


Meyve ; Elma ve armut grubundan olup (pome) yalancı meyvedir İri üzeri az veya çok havlıdır Eti sert veya gevrek, sulu veya boğucudur, güzel kokuludur Çekirdek ters yumurta şeklinde, üzeri yapışkan ve çok sayıdadır Meyvede yüze kadar çıkar


b - Döllenme Biyolojisi


Kültür çeşitlerinin çoğu kendine verimli olarak kabul edilmektedir Bu nedenle tek çeşitten kapama bahçeler kurulabilmektedir Kromozom sayısı n=17 dir Bu türde triploidiye rastlanmamıştır (Soylu, 1997)


5 - AYVANIN EKOLOJİK İSTEKLERİ


a - İklim İsteği Ayvalar için en iyi iklim mutedil deniz iklimidir Bununla birlikte ayvaya memleketimizin deniz ikliminden çok uzak olan yerlerinde, mesela iç anadolu illerimizde de çoklukla rastlamaktayız Ancak bu gibi yerlerde ayvanın yetişmesi uygun yöneylere ve vadi içlerine bağlı kalmaktadır Ayva ağacı Türkiye şartlarında armut kadar kış soğuklarına dayanıklıdır Bu meyve türünün kış soğuklanma isteği elma ve armutlara göre daha azdır (Özbek, 1979) Çiçeklerin o yılda büyüyen sürgünlerin ucunda meydana gelmesi nedeniyle özellikle soğuk yerlerde geç çiçek açar Sıcak iklimlerde eriklerle birlikte çiçeklenir Çok rüzgarlı yerlerde iyi yetişmez Dallar kırılır Fazla meyve dökümü olur Yaprak ve meyveleri sclerotinia' ya (mumya) karşı hassastır Fazla yağışlı yerlerde ürün tehlikeye girer (Soylu, 1997)


b - Toprak İsteği Ayvalar en iyi kumlu tınlı, geçirgen sıcak topraklarda yetişir Kökleri yüzlek olup çok derine gitmediğinden toprağın fazla derin olması şart değildir Ancak bu hiçbir zaman boğucu nem şartları ile bir araya gelmemelidir Soğuk ve nemli topraklarda meyveler odunumsu bir hal alarak kaliteleri düşer Ayvaya anaç olarak alıç kullanıldığı takdirde o zaman bunu kuru kumlu topraklarda da yetiştirmek mümkün olursa da genellikle bu gibi durumlarda ağaçların büyümesi zayıf ve verimi düşüktür


6 - AYVANIN YETİŞTİRİCİLİĞİNİN TEKNİK ÖZELLİKLERİ


a - Ayvanın Çoğaltılması ve Anaçları Ayva çeşitlerinin autogam olmaları bu türde tohumla üretme imkanını sağlarsa da, türün vegetatif olarak da kolaylıkla üretilmesi yüzünden kültür çeşitlerinin çoğaltılması geniş ölçüde çelik, dip sürgünü veya bazı durumlarda aşı ile olur Aşı yapma zorunluluğu olan durumlarda durgun göz aşısı tercih edilir Ayva ayva anacı üzerinde düzgün gelişirse de alıç üzerinde büyümesi yavaş ve zayıf olur Aşı yerlerinde ve kalem tarafında daima bir şişkinlik meydana gelir


b - Ayva Bahçe Tesisi Dünyanın hemen her tarafında kapama ayva bahçelerine pek az rastlanır Memleketimizde de yalnız sapanca gölü kenarında Eşmede ve bir de İzmir' de kapama ayva bahçeleri vardır Kapama ayva bahçeleri kurarken tek gövdeli olarak yetiştirilecek ağaçlar arasında 3 - 4 m aralık ve mesafe bırakılır ve genellikle dikim kare şeklindedir


c - Ayva Bahçelerinde Yıllık Bakım İşleri


Toprak İşlemesi ; Kapama ayva bahçelerinde toprak işlemesi yapılırken dikkat edilecek en önemli nokta toprağı derin sürmekten kaçınmaktır Ayva kökleri yüzlek ve toprak yüzüne yakındır Sürme derin yapılırsa kökler çok fazla kesilerek ağaçlar bundan zarar görür Bahçelerin biri baharda biri de yaz başlarında sürülmesi yeterlidir Bu sürmeden sonra bir örtü bitkisinin ekilmesi çok faydalı olur Karışık bahçelerde toprak işlemesi, hiç şüphesiz esas meyveye göre düzenlenir Ancak elma veya armutlarla birlikte dikimde bu düzenlemede, büyük bir güçlükle karşılaşılmaz


Sulama ; Kapama ayva bahçelerinde yazı kurak geçen yerlerde, mesela Orta Anadolu' da olduğu gibi, yazın sulanır Sulama şartlara göre 15 - 20 günde bir tekrarlanır Su bulunmayan yerlerde ayva bahçeleri ancak yeterli yağış alan ve yağışların iyi dağılmış olduğu yerlerde kurulabilir


Gübreleme ; Ayvanın kökleri derine gitmediğinden besin maddelerini belli kalınlıktaki topraktan almak zorunluluğundadır Bu nedenle toprağın bu kısmının besin maddelerince zengin tutulmasına çaba gösterilmelidir Her üç dört yılda bir dönüme üç dört ton çiftlik gübresi verilmesi çok faydalıdır Ayrıca azotlu gübrelerle iyi bir destek ister


Budama ; Ayva düzgün bir taç teşkil eder Onun için başlangıçta taçlandırma iyi yapılırsa sonraki yıllarda fazla budamaya ihtiyaç kalmaz Ayvalara verilecek en iyi taç şekli gobledir Gövde alçaktan taçlandırılır ve ileriki yıllarda da uç almalarla tacın daha fazla yükselmesine meydan verilmez Ancak uç almalarda gereğinden çok kesme yapılmamalıdır Çünkü meyveler sürgün uçlarında oluşur ve çok uç alınırsa ağaç tamamen meyvesiz kalabilir


7 - MEYVE İŞLERİ


a - Derim Ayva meyvelerinde olgunluk meyve kabuğu yeşil rengin sarıya dönmeye başlaması ve havlı çeşitlerde bu havın kolayca silinmesiyle anlaşılır Erken toplanan meyveler çoğunlukla susuz, tatsız ve boğucu olur Ayvalar el ile ve bir makas veya bıçak yardımıyla toplanır Meyve dalcıkla birleştiği yerden kesilerek ayrılır Toplama sırasında meyvelerin zedelenmemesine özel olarak dikkat edilmelidir Ayva meyveleri görünüşte sert ve bu nedenle basınçlara karşı dayanıklı hissini verirse de gerçekte böyle değildir Meyve eti çabuk zedelenir Zedelenen yerler kararır ve buralardan çürümeye başlar Bu nedenle gerek toplamada ve gerek bundan sonraki ellemelerde çok dikkatli olmak gerekir Toplama için meyvelerin üzerinin nemli olmadığı bir zaman seçilir ve genellikle derim bir ağaçta bir defada yapılır


b - Ayvaların Depoda Saklanması Ayvalar derimden sonra soğuk hava depolarında 2 - 3 ay saklanabilir En uygun saklama sıcaklığı 1,5 OC, en iyi hava nispi nemi de % 75 - 80 dir Ayvalar saklama sırasında öteki meyvelerle bir arada tutulmamalıdır Ağır olan kokuları öteki meyvelere sinerek onların tatlarını bozabilir (Özbek, 1979)


8 - AYVA İSTATİSTİK VERİLERİ


Ayva Üretim (Ton) 1998 1999 2000


Dünya 356814 376333 381868


Türkiye 95000 100000 100000


Çin 63000 80000 85000


İran 30000 28000 26000


Fas 29500 30000 30000


Arjantin 24000 25000 25000


Lübnan 18500 18000 18000


Yugoslavya 12579 10000 10000


Meksika 7500 7500 7500