Entansif Çatı Bitkilendirme

Çatı Bitkilendirme - Entansif Çatı Bitkilendirmede Ekolojik Koşullar - Çatı Bahçesini Oluşturan Katmanlar



Yoğun emek ve fazla üretim girdileri ile yetişme ortamında istekleri çok olan çim,çalı,ağaççık ve ağaç gibi bitkiler ve çevre düzenleme çalışalarında yararlanılan çeşitli cansız materyalinde kullanıldığı düz çatı düzenlemeleridirÇoğu zaman derin toprak gerektiren entansif bitkilendirmede yalıtım flitre,dranaj ve sulama sistemlerinin mükemmel olması gerekmektedirBu durum entansif çatı bitkilendirmesinin çok masraflı çalışmalar olmasına yol açmaktadırEntansif çatı bahçeleri üzerinde gezilmeye ve çeşitli rekreasyonel etkinliklerde bulunmaya uygundur

Entansif çatı düzenlemelerde ekolojik koşullar çercevesinde tür seçiminde ekstansif bitkilendirmede olduğu gibi sınırlandırma söz konusu değildir(Berger,198

Entansif çatı düzenlemeleri düzenli olarak sulama,gübreleme ,ilaçlama ,budama yabancı ot alma gibi bakım önlemlerine gereksinme gösterir(Liesecke,1983)

Ekstansif çatı bitkilendirme

Emeğin ve üretim,bakım giderlerinin en aza indiği çok geniş alanlarda en az ya da hiç bakım olmadan düz ya da eğik çatılarda sığ topraklar üzerinde oluşturulan bitkilendirmeleridir

Bu bitkilendirme tipinde bodur çalılar,yosunlar,tek ve çok yıllık yabani otlar(çayırlar) ve sukulent yapıya sahip bazı örtü bitkileri kullanılmaktadırSeçilen türler genellikle dona kuraklığa,aşırı suya dayanıklı,rejenerasyon yüksek türlerdir

Ekstansif çatı bahçelerini oldukça geniş yüzeylerde uygulanması nedeniyle en az toprak kalınlığı,yapı statiği ve maliyetler açısından önem kazanmaktadır Bu konuda yapılan araştırmalar ekstansif bitiklendirmelerde toprak derinliği 10 hatta 5 cm ye kadar uygun olabileceği sonucunu ortaya çıkarmaktadır(Liesecke,1984)

Ekstansif çatı bahçeleri gezinmeye ve rekreasyonel etkinlikler için kullanılmaya uygun değildir(Krupka,1983)

Çatı bahçesi yapılamaya uygun çatının özellikleri

Çatı eğimi

Çatı tipleri bölümünde(211)eğimlerine göre yapılan sınıflandırma göz önünde bulunduğunda,entansif çatı bahçelerinin ancak düz çatılar üzerinde gerçekleştirilmesine karşın esktansif çatı bitkilendirmeleri düz çatılar yanında az,orta hatta yüksek eğimli çatılarda bile gerçekleştirilebilmektedir ancak bitkileme tekniği ve su ekonomisi bakımından bitkilendirme yapılacak az eğimli çatılar gurubunda bulunması gerekmektedir(Aslanboğa,198

Çatı statiği

Çatı bitkilendirmesi amacıyla kullanılacak her materyal ile çatı bahçesi tipine göre görevli ve kullanıcılar çatıya ek yükler getirmektedirYapı statiği yönünden çatı bu yükleri kaldıracak güçte olmalıdırBu konuda yapılan çalışmalar ekstansif çatı bitkilendirmelerinde 1 m2 ye düşecek topalam ağırlığın 125 kg’ı geçmemesini entansif düzenlemelerde ise;

•Kişilerin geçiçi olarak kullanım durumunlarında m2 200 kg

•Kişilerin kullanımına sürekli açık çatılarda m2 350 kg 350 kg geçmemesini ortaya koymuştur(Liesecke,1983)

Çatı bahçesi tesisinde çatıya gelebilecek yükler sabit ve hareketli yükler olmak üzere iki grupturSabit yükler çatı bahçesini oluşturan tüm tabakalar(ayrım tabakası,kök koruma tabakası,drenaj tabakası,flitre tabakası,substrat tabakası ve bitki tabakası)ile çeşitli sistemler(sulama ve su boşaltma sistemi)dirHareketli yükler ise çeşitli amaclarla bulunan insanlar ile geçiçi olarak bulunan araç,gereçlerdir Çatı bahçesini oluşturan katmanların 10 mm kalınlıkta olamak üzere 1m2 çatı yüzeyine getireceği yükler kg olarak şu şekildedir

10 mm kalınlığındaki materyalin getireceği yük(kg/m2)

Bitkisel toprak 16-20

Kum 20-22

Çakıl 16-18

Volkan tüfü 7-8

Turba 7-9

Sığır gübresi 8-11

Toprak,perlit,turba, 11-14

sığır gübresi karışımı

Bitki materyalinin çatıya getireceği yükler yapraklı ve yağmurdan ıslanmış biçimde olmak üzere aşağıdaki şekildedir

Bitki materyali yüzeye getireceği yük(kg/m2)

Çim 5

Köken bitkiler 10

1,5 m’ye kadar boylanan çalılar 20

3 m’ye kadar boylanan çalılar 30

6 m kadar boylanan ağaççıklar 40

Su yalıtımlarında yalıtım pestilleri kadar kullanılacak bitüm ve astar türleri de önemlidir(Özer,1982)

Son yıllarda en çok kullanılan yalıtım malzemesi camtülü ve cam dokuma esaslı anorganik yalıtım pestilleridir Bu konuda farklı amaçlar için;

•Camtülü taşıyıcılığı genel amaçlı yalıtım pestili,

•Buhar dengeleyici yalıtım pestili,

•Mineral kaplı yalıtım pestili,

•Cam dokumalı yalıtım pestili kullanılmaktadır

Çatı drenajı

Normal koşullarda düz çatılsar üzerinde kesinlikle su birikmememlidirBu nedenle çatıya yalıtım tabakalarının serilmesi sırasında verirlecek uygun eğimler yardımıyla toplanan sular yağmur boruları aracılığıyla uzaklaştırılır

Yağmur suyu boşaltım ağızlarını dış etkilerden ve istenmeyen malzemelerden korumak için,çeşitli süzgeçlerden yararlanılmaktadır Çatı süzgecleri coğunlukla dökme demirden imal edilmekte olup bunları üzerinde yabancı maddeleri tutucu kafes veya ızgara bulunmaktadır

Çatı bahçesi teknik inşa’sına ilişkin özellik ve donanımlar

Çatılar: bitkilere doğal ortamların aksine,sınırlı bakım ve gelişim olanaklarına uyum göstermeleri gereken özel bir mekanı sunmaktadır

Gerek çatının yapısal özellikleri,gerekse bitkilendirme için hazırlanacak yetişlme ortamının özellikleri nedeniyle çatı örtüsünde belirli nitelikle aranır Bu niteliklerin tamamı tek bir tabakada bulunamayacağı için genellikle tabaklar halinde bir örtüleme yöntemi uygulamaktadır Bu örtülenmede tabaklar taşıyıcı tabaka,çatı contası(su,sıcaklık ve buhar kesici yalıtım tabakaları),ayrım tabakası ,kök koruma tabakası(köklerin salgıladığı asitlerden koruyucu tabaka)drenaj tabakası, flitre tabakası substrat ve vejetasyon tabakası olarak sıralanır

Bu klasik yapı,tek tek tüm tabakaların işlevlerini denenerek bir araya getirildiği malzeme yüzeyinin küçültüldüğü tüm çatı yeşillendirmelerinde prensip olarak aynıdır

Planlama ve uygulamalarda yapının gereksinimi ve getirilecek bitki materyalini özelliğine göre tabakların karakterleri farklılık kazanır(Aslanboğa,198

Ayrım tabakası

Çatı yalıtımı için kullanılan malzemeler(çatı contası;su,sıcaklık ve buhar kesici yalıtım tabakası)ile kök koruma tabakası arasında,kimyasal açıdan birbirlerine zarar vermeleri durumunda işlev görmesi amacıyla keçe veya benzeri materyalden yapılmış bir ayrım tabakası bulunur Bazen kök koruma tabakası aynı zamanda su yalıtım işlevini de üstlendiği çatılarda, zemine döşenmiş keçe, boşaltma sistemi veya bitkilendirme yapı tabakalarının üzerindeki olumsuz etkilerden(bahçe araç gereci, düşey konumlu sivri objeler,alttaki pürüzlü yüzey)dolayı oluşabilecek zararlara karşı kök koruma tabakasının mekanik olarak korunmasını sağlar

Düz çatılarda genellikle plastik örgü hasır koruma elemanı olarak kullanılırken eğimli çatılarda kural olarak keçe türü bir materyal yeterlidir Aynı zamanda basınca dayanıklı ısı yalıtım plaklarının drenaj tabakası içine veya altına getirilmesiyle kök koruma tabakasının ve benzer şekilde çatı yalıtımı için kullanılan(Çatı contası) tabakaların korunmasını sağlar

Kök koruma tabakası

Bazı bitkilerin kökleri agresif reaksiyon göstermekte ve suya ulaşabilmek için çatı yüzeyine zarar vermektedir Bu nedenle çatı yalıtım tabakalarına bitki kökleri tarafından zarar verilmesini engellemek amacıyla özel plastik materyalden (folye) bir tabak oluşturulur Bugüne kadar yapılan araştırma ve denemeler örtü materyalinin köklere karşı direncinin, yapıldığı madde özelliğine ve örtünün kalınlığına bağlı olduğunu, bağlantı yerlerinin de sağlam olması gerektiğini kanıtlamıştır (Günter, 1986) Bağlantılarda aşağıda belirtilen çeşitli teknikler kullanılmıştır:

•Yapıştırma

•Kaynak yapma

•Termik bağlama (termik kaynak yapma)

•Üzerini kaplama

Kök asitlerine dayanıklı levhalar olarak bugüne kadar yapılmış denemeler doğrultusunda; yumuşak PVC, polietil levhalar ve kauçuk sentezleri geliştirilmiştir (Penningsfeld, 1981)

Ekstrem ince tabakalı yapılarda uygulama yosun çatılar da kök koruma folyesinin gerekliliği tartışmaya konu olurken, diğer tüm vejetasyon tiplerinde gerekli olduğu kabul edilmektedir

Drenaj tabakası

Substratın, su tutması nedeniyle fiziksel özelliklerinin bozulmasını önlemek için, fazla suyun drene olması gerekmektedir Drenaj tabakasındaki suyun gönderilmesi köklerin oksijen gereksinimi için yeterli hava boşluk hacmini elde etmesi bakımından gereklidir Bu nedenle işlevine uygun boşluklu yapıya sahip olmalıdır

Materyal kural olarak; hafif, boşluklu, atmosfer koşullarına ve suya dayanıklı, uzun ömürlü, kimyasal ve fiziksel ayrışmaya uğramayan, bitkilere zararlı olacak reaksiyonlara girmeyen bir yapıya sahip yapay veya doğal malzemelerden seçilir

Drenaj tabakasının kalınlığı; getirilecek bitki türüne, çatının yapı malzemesine, katmanların özelliğine, yağış ve sulama suyunun miktarına göre değişmektedir (Aslanboğa, 198

Yağmur ve sulama suyundan oluşabilecek kireçlenmelerin önlenebilmesi için drenaj amacıyla kullanılacak materyalin 100 gr ı 120 mg dan daha fazla CaO (kireç) içermektedir Tuz içeriği de 100 gr da 250 mg ı aşmaması, başka bir değişle %025 i geçmemelidir (Liesecke, 1987-1989) PH değeri genel olarak 55-70 arasında olmalıdır Bu değerler ekstansif yeşillendirmelerde 7-8 arasında olup 65 ve 85 a kadar bir töleransa da sahiptir

Ayırım, kök koruma ve filtre tabakalarının derinliklerinin çok az olmasına karşın drenaj tabakası ile substrat asıl derinliğe oluşturmaktadır Çeşitli bitkilendirme tipleri için gerekli drenaj tabakası derinlikleri;

Çim ve bodur bitkiler: 5-7 cm

Perenial bitkiler-Küçük çalılar: 7-10 cm

3 m’ye kadar boylanabilen çalılar: 10-15 cm

6 m’ye kadar boylu çalılar: 15 cm

10 m’ye kadar ağaçlar: 35 cm

15 m’ye kadar ağaçlar: 50 cm şeklindedir


Filtre tabakası

Filtre tabakası kural olarak substrat tabakasından gelen fazla suyu uzaklaştıran, buna karşın yıkanan agregayı tutan, gözenekli bir materyalden oluşmaktadır

Filtre materyalinin işlev yeteneği uzun süreli olmalıdır, bu da çürümeyen bir materyalin kullanımını gerektirir Tabaka ve rulo biçiminde hazırlanan polyester-keçeler basit bir uygulama ile çatı yüzeyine yayılabilir

Filtre materyali olarak, cam yünü, sentetik örgü çuvallar, sentetik keçeler kullanılmaktadır

Substrat (Bitki yetiştirme ortamı)

Substrat, bitkilerin içinde kök geliştirebildikleri tabakadır Bu tabaka fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri nedeniyle bitki yetişmesi için gerekli ortamı oluşturarak yağmur sularının ve sulama suyunun bir kısmını bitkinin kullanabileceği biçimde biriktirmekte ve suyun fazlasını drenaj tabakasına iletmektedir

Substrat;

•Fiziksel ve kimyasal etkilere karşı dayanıklı,

•Su tutma kapasitesi yüksek,

•55-70 arasında Ph değerine sahip,

•Kolay eriyebilir kireç içeriği düşük,

•Besin maddelerini depolama özelliğinde,

•Yaşayan bitki artıkları ve yabancı ot tohumlarından arınmış,

•Islak ağırlığı fazla olmayan,

•Tamamen kuruduktan sonra yeniden su tutma yeteneğinde,

•Zaman içinde bitkilere zararlı olabilecek maddeler üretmeyen niteliklerde olmalıdır

Normal bahçe toprağı yukarıda belirtilen niteliklerin birçoğu bakımından çatı bahçeleri için substrat olarak elverişli değildir Bu amaçla yüzeysel toprak, volkan tüfü, kum, mil, kömür curufu, cam yünü, taş yünü, perlit, turbo, kiremit kırığı, yüksek sıcaklıkta patlatılmış kayaç kırıkları, gübre gibi eşitli materyallerde bazıları kendi aralarında uygun oranlarda karıştırılarak kullanılmaktadır

Substartın derinliği; çatı konstrüksiyonu, bitkilendirme tipi ile tabakalarda kullanılan materyale bağlı olarak değişmektedir Çeşitli bitkilendirme tipleri için gerekli substrat derinliği;

Çim ve bodur bitkiler için: 8 cm

Perenial bitkiler ve küçük çalılar: 15 cm

3 m’ye kadar boylanan çalılar: 35 cm

10 m’ye kadar ağaçlar: 65 cm

15 m’ye kadar ağaçlar: 100 cm şeklindedir


Substrat nedeniyle çatıya gelecek yükü azaltma amacıyla, sentetik keçeler ve taş yününden imal edilmiş bitkileme plakaları da kullanılmaktadır Polystyrol, Polyamid gibi sentetik maddelerden oluşan köpük, ya da ağ görünümlü maddeler yeterli aranda su tutma ve drenaj özelliklerine sahiptir Drenaj yeteneği iyi olmayanların altına ayrıca yine aynı sentetik maddelerden yapılmış drenaj tabakaları serilmektedir

Toprakta bulunması gereken besin maddeleri

Litrede mg olarak


N P2O5 K2O5 Mg Tuz-KCI

Islah edilmiş toprak, çim toprağı 110-140 160-200 200-300 60-90 ≥2

Organik madde toprak karışımı 110-140 90-110 150-200 50-70 ≥2


Bitkileme plakları materyal içeriğine bağlı olarak değişkendir


Vejetasyon tabakası (Bitkiler)

Kıermeır, 1985-1987’ye göre, çatıda yaşayacak bitkilerin köklerini geliştirebileceği sınırlı toprak tabakası vardır Bu nedenle doğal olarak bu sınırlı az bir kök hacmiyle, en az besin maddeleriyle yetinebilecek bitki türleri aranmaktadır Çatı üzerinde açık alanın ekstrem yetişme koşulları geçerlidir Toprak yüzeyinde çevreye göre yazın daha yüksek, kışın daha düşük sıcaklıklar yaşanır Bu nedenle bitkilerin aşırı sıcağa, kurağa ve dona dayanıklı olmaları gerekmektedir

Çatı bahçelerinde hedef; en az bakımla bitkisel elemanların olumlu etkisinden yılın 12 ayında yararlanabilmektir Ayrıca bu etki, değişikliğe uğramadan uzun yıllar sürebilmelidir

Çatı bitkilendirmesinde vejetasyon tabakası bu amaçlar doğrultusunda yosunlar, sukkulentler, çim ve örtü bitkileri, soğan ve yumrulu bitkiler, çalılar, ağaçcıklar, ağaçlar arasından seçilecek uygun türlerden oluşmaktadır

Bu bitkiler içinde yosunlar, sukkulentler ve çayırlar çeşitli özellikleriyle ekstansif çatı bitkilendirmeleri için son derece uygun bitkilerdir Yukarıda belirtilen diğer bitki gruplarından ise entansif çatı bitkilendirmelerinde yararlanılmaktadır

Ayrıca çatı yüzeylerini bitkilendirme çalışmalarında ekstrem yetişme koşulları, az toprak derinliği, asgari besin maddesi nedeniyle başarıyla kullanılmaktadır (Kıermeıer, 1987)

Sulama sistemi

Vejetasyon süresi içinde yağış almayan bölgelerde, sulama sistemi kurulması kaçınılmazdır Sulamada, üç yöntem kullanılmaktadır Bunlar; su biriktirme katmanları, yağmurlama sulama ve damla sulama sistemidir (Aslanboğa, 198

Biriktirme yoluyla sulama suyu depolayıp kapiler yolla yeniden bitkiye verebilecek özelliğe sahip maddelerden oluşan katmanlar yoluyla yapılır Kapiler yolla suyun bitki köklerine kadar ulaşabilmesi için suyu depolayan tabakalarla bitkisel toprağın uygun maddelerden oluşması gerekir

Yağmurlama sulama için normal sulama başlıkları ya da basınçla toprak yüzeyinde yükselen başlıklar kullanılır Bu yolla su kök yayılma alanında depolanır, suyun fazlası drene edilir Sulama sistemi, elektronik nem ölçerle kontrol edilerek otomatik olarak yapılabileceği gibi, belirli saatlerde belirli miktarlarda otomatik olarak verilebilir Yağmurlama sistemiyle sulamada yerine göre suyun rüzgarla savrulması, hızlı buharlaşması gibi nedenlerle su kayıpları oldukça yüksektir Ayrıca yapılar çevresindeki komşuların savrulan sudan rahatsız olacakları ihtimali de dikkate alınmalıdır

Damla sulama sisteminde de sulama suyu, depolama yeteneği olan bitkisel toprakta tutulur Damla sulama boruları ya doğrudan toprak yüzeyine, ya da drenaj tabakasının hemen üzerine yayılır Koyu gölgede bulunan ve bol güneş alan alanlar eşit miktarda su alacağından, sistemi kurarken bu sakınca dikkate alınarak yetişme ortamı özellikleri farklı yerlere ayrı vanalar yerleştirilebilir Damla sistemiyle sulamada boruların yüzeye yayılması halinde basarak zarar verilmesi, boruların toprağa gömülmesi halinde de çapalama sırasında zarar verilmesi gibi nedenler sistemin sakıncalı taraflarıdır Ancak çatı bitkilendirmesi için en ideal yöntem olarak görülmektedir

alıntı