Fidanlık Sahasının Drenajı

Drenaj Nedir - Fidanlık Arazide Drenaj Nasıl Uygulanır

Fidanlık Sahasının Drenajı


Düz ve ağırca toprakların seçiminde en büyük sakınca drenaj güçlüklerinden kaynaklanır Fidanlık çalışmalarının ensansitesine göre değişen bir drenaj sistemiyle yüzey sularının uzaklaştırılması sağlanmazsa ve taban suyu fidanların gelisimine engel olmayacak şekilde kontrol altına alınmaz ise fidanların kökleri çü-rür Zira su birikip kalınca oksijence fakirleşir, bu durum toprağın havalanma özelliklerini bozar Bu itibarla toprakta biriken suyun yüzeyden ve kök çevrelerinden süratle uzaklaştırılması gerekir Drenaj güçlükleri su ve yağışın en fazla olduğu mevsimlerde açıklıkla görülebilir ve toprak profillerinden gözlenebilir

îyi drenaj sistemi, topraktaki suyu drene edip, gözeneklere havanın girmesini sağlamakla toprağın çabuk ısınmasını ve zamanında tav haline gelmesini sağlar Böylece toprak işleme giderleri azaldığı gibi uzun süre de beklemek gerekmez Biran evvel ekimler ve dikimler yapılarak fidanların yörenin vejetasyon mevsimi uzunluğundan azami faydalanması, dolayısıyle iyi bir büyüme yapması sağlanır Toprağın su içeriği normale döndüğünde don etkileri de azalır, havalanma iyi olacağından topraktaki mikroorganizma faaliyeti artar

Drenaj sistemi yapılırken önce fidanlık yeri ve yakın çevresinin 1/500-1/1000 ölçeğinde topografık haritasının çıkartılması gerekir Bu haritada eğim kot farkları, yollar, köprü, menfez, dere vb tahliye kaynakları gösterilir Sonra drenaj alanında en düşük ve en yüksek su seviyeleri, yüzeysel akış durumu, çevrenin yağış rejimi (aylık, yıllık miktarları ve yağış şiddetleri) saptanır Bunun yanında toprak etütleri de itina ile yapılmalıdır Bu etütlerde fidanlık için çıkarılan toprak haritasından faydalanılır Böylece toprak türü ve dolayısıyla toprağın dren kabiliyeti saptanır Ayrıca anataş çok derinde ise 120-130 cm derinliğe kadar toprak profilleri açılarak toprak tabakalarının özelliklerinin belirlenmesi gerekir Aynca taban suyunun durumu, (durgun, sığ veya değişken tabansuyu özellikleri), taban suyunun dikey hareketleri, eğime bağlı hareketler, taban suyunun bazı zararlı tuzları içerip içermediği araştırılır Bütün bunlar yapılacak drenaj şebekesinin drenaj tipini, tesis tekniğini ortaya kor

Drene edilecek suyun boşaltılması, ana kanal ve yan kanalların derinliklerine uygun bir çıkış ağzı mevcut ise, tahliye yer çekimiyle meyile göre kendiliğinden olur, aksi halde bir pompaj sistemi de düşünmek gerekir

Drene edilecek suyun azami miktarının tespiti bütün drenaj şebekesinin bo-yutlandırılmasını ve dren aralıklarının ortaya çıkarılmasını sağlar Bunların boyutlarının taban suyunu istenilen derinlikte tutacak asgari ölçüler içinde olması gerekir Aksi halde şebeke etkisiz kalır Genellikle kapalı drenaj hendeklerinde bu derinlik koşullara göre 050-180 m arasında değişir Tuzlu ve alkali topraklarda bu derinlik azami boyutlarda alınmalıdır

Drenaj tipleri "yüzeysel drenaj" ve "derin drenaj" olmak üzere iki tiptir Yüzeysel drenaj üst toprağın ıslaklığını engeller Bu sistem özellikle üst toprağın ağırca olduğu veya altta yüzeye yakın geçirimsiz bir tabakanın bulunduğu durumlarda sözkonusudur Nehir, çay ve dere taşkınlarının etkisine maruz kalan yerlerde de böyle yüzeysel bir drenaj sistemi etkili olur Ayrıca sahada mevzii çu-kurluklardaki birikmeler de böyle bir şebeke ile önlenebilir Gerektiğinde bu sistem derin drenaj sistemini takviye etmek üzere onun bir tamamlayıcısı olarak da kullanılmaktadır

Yüzeysel drenaj fidanlık yerinde çukurluklarda biriken suyun drene edilmesi için yapılacaksa, bu çukurların bir kanala birleştirilmesi ve akıtılması yeterlidir Yüzey sularını drene etmek için yapılacaksa meyil istikametinde pullukla daha iyisi bir kanal pulluğu ile yapılan bir sürümle bu sağlanabilir Daha derince olma zorunluluğunda ise 30-50 m aralıklarla meyil istikametinde açılan kanallarla bu iş halledilir Bu takdirde kanalların uzunluğu 200 m'yi geçmemelidir Aksi halde iyi çalışmaz

Yüzeysel drenaj şebekesi yapımı

basit Ve dolayısıyla UCUZ tesislerdir Ba- zen taş kaplama bir yolda etkili olarak

yüzeysel SU toplanabilir

Derin drenaj şebekesi ise daha ziyade derinde k^k bölgesinde olan fazla suyun akıtılmasını hedef alır Sistem küçük bir fidanlıkta "açık sistem" şeklinde ucuz bir şekilde yapılabilir Daha büyük ve entansif fidanlık işletmelerinde "kapalı drenaj sistemi"ne ihtiyaç vardır

Açık sistem yüzey sularını süratle boşaltır, kolay inşa edilir, makine ile temizlenebilir Belirli aralıklarla açılan bu kanallar belirli bir eğimle yapılır, tıkanmaların olduğu yer kolayca tesbit edilip onarılabilir Ancak özellikle sık bir şekilde olması zorunlu olan durumlarda arazi kaybı fazla olur Makinelerin manevra sahasını daraltır ve çalışmalarını güçleştirir Bu durumda hiç olmazsa açık hendeklerde traktörün hareketini kolaylaştırmak için bu vasıtaların parsellere kolayca geçebilmelerini sağlamak üzere hendeklerin kenarlarının meyilli yapılması isabetli olur Açık sistem ayrıca köprü ve menfez gibi sanat yapılarını icab ettirir Sık sık yan şevler inerek tamiri gerektirir, kanallarda fazla otlanma olur, bu da bakım giderlerini arttırır Bu itibarla bu sistem büyük ve entansif fidanlıklarda düşünülmemelidir

Açık sistemin tesis tekniğinde, kanalların derinlik, genişlik, şev ve kanal eğiminin ve kanallar arasındaki uzaklığın iyi saptaması gerekir Kanal derinliği, yetiştirilen türlere (sığ ve derin köklü), toprağın geçirgenliğine, yan kanalların uzunluklarına göre tesbit gerekir Derinlik 75-100 cm olması genellikle yeterlidir Ancak tuzlu topraklarda bu derinlik 180 cm'ye kadar indirilmelidir Kanalın taban genişliği şevle ilgili olmakla beraber en az 120 cm olmalıdır Şev, toprak türü ve kanal derinliğine tabi olarak genellikle 1/2-1/3 oranları arasında değişir Ağır killi topraklarda ise 2/1'e kadar dik yapılabilir Kanal eğimi de doğal eğim ve toprak yapısına bağlı olarak 00005-00015 arasında değişir Kanallar arasındaki mesafe ise toprağın geçirgenliği ve kanal derinlikleri ile ilgili olarak dren formüllerine göre saptanır Pratikte orta geçirgenlikteki topraklarda her 30 cm derinlik için 8 m dren aralığı kabul edilmelidir Açık sistem kanalların temiz tutulması, otlanmanın biçilerek, kazınarak, yakılarak veya kimyevi yoldan herbisitler kullanılarak önlenmesi gerekir

Kapalı sistem ise, açık sistemin kusurlarını ortadan kaldırır Üzerinde yetiştirme çalışmaları yapılabildiği cihetle arazi kaybı olmaz Bunun sonucu daha sık bir drenaj sistemi yapılabilir Kapalı sistem çeşitli toprak işleme ve fidanlık makinelerinin hareket kabiliyetlerini de kısıtlamaz Bu sistemde, açık sistemde görülen sık sık onarım ihtiyacı sözkonusu olmaz Yıllık bakım da kolaydır Ancak ilk tesis masrafları fazladır Tıkanıklıkları giderme güç ve masraflıdır

Kapalı sistemin tesis tekniğinde; genellikle daha önce belirtilen esaslara göre tesbit edilen derinlikte kanallar açılır ve belirlenen meyilde drene edilecek su miktarına uygun dimenziyonda (genellikle 15-25 cm çapında) künkler döşenir Tabiatıyla ana şebeke ile lateral şebeke künklerinin dimenziyonlan farklı olur Künkler arasında 15-20 cm kadar aralıklar bırakılarak bu kısım çakıl, mıcır ve taşla doldurulur, drene edilen suyun buralardan künklere intikali sağlanır Kapalı sistem yer yer açığa çıkan baca sistemi ile kontrol altına alınır Bu bacalar herhangi bir arızanın hangi kısımda olduğunu kolayca ortaya kor Bu bacalar ayni zamanda künklerden gelen ve onları tıkayabilecek olan teressübatın baca çukurunda birikmesini sağlayarak künklerin içinin temiz kalmasında yardımcı olur Bu bacılar zaman zaman temizlenir Kapalı sistemde dikkat edilecek bir husus da bu sisteme yakın ve paralel bir çitin bulunmamasıdır Zira böyle bir çiti oluşturan ağaç veya çalıların kökleri derinlere inerek rutubetin en fazla olduğu künk aralıklardan içerlerine girerek onları tıkayabilir

Bugün kapalı drenaj sistemlerinde künkler yerine hortum şeklinde delikli dayanıklı plastik drenaj boruları (Dranflex)nın kullanımı da gittikçe yaygınlaşmaktadır

Bazı fidanlıklarda drenaj sistemi kapalı ve açık sistemin kombinasyonundan oluşabilir

resim: Büyük ve entansif bir fidanlık işletmesinde kapalı bir drenaj sistemi