Cebelitarık'taki Yahudilerin Tarihi

Yahudilerin Tarihi - Birleşik Krallıktaki Yahudilerin Tarihi - Yahudi Tarihi - Cebelitarık

Yahudilerin Cebelitarık'taki varlığı 650 yıldan fazladır Zaman zaman baskılara maruz kalmışlarsa da genelde Cebelitarık Yahudileri bölgede kalkınmış olup şehrin en büyük dini azınlığını oluşturur Yahudiler Cebelitarık kültürüne, savunmasına ve hükümetine katkıda bulunmaktadır


İspanyol hakimiyeti haricindeki dönemlerde Yahudiler hemen hemen hiç antisemitizm ile karşılaşmamıştır Cebelitarık'ın 300 yıldönümü şenliklerinde Birleşik Krallık'ın ve İngiliz Milletler Topluluğu'nun başhahamı Jonathan Sacks "Sürgünün ve engizisyonların hüküm sürdüğü karanlık dönemlerde Cebelitarık hoşgörü ışığı yakmıştır" deyip "Muhtemelen Yahudilerin en çok entegre olduğu toplum" olduğunu belirtmiştir


Tarihçe

Tarih öncesinden 1492'ye


1356'da korsanların bir grup Yahudiyi rehin alıp fidye istemesi Cebelitarık'taki Yahudilerin varlığının ilk kanıtıdır Bir başka belgede ise Yahudilerin 1473'te Córdoba'dan kaçıp Cebelitarık'a yerleştiğini gösteren bilgiler bulunur Katolisizm'e geçmiş Yahudi lider olan Pedro de Herrera Sefarad Yahudi cemaatini iki yıl boyunca Córdoba'dan Cebelitarık'a yerleştirdi Medina-Sidonia Dükü Sefarad Cebelitarık'a egemenlik verdi 1476'da Medina-Sidonia Dükü İspanya'ya katılınca bu Yahudiler tekrar Córdoba'ya gönderilip engizisyonlarla yüzleştirildiler Herrera'nın cemaati Elhamra Kararnamesiyle İber yarımadasından 1492'de kovuldular


İngiliz hakimiyeti


Büyük Britanya'nın imzaladığı Utrecht Antlaşmasıyla Cebelitarık İngiliz denizaşırı topraklarının bir parçası haline geldi Antlaşmada İspanyolların koyduğu bir maddeyle Yahudiler ve Faslılar Cebelitarık'tan yasaklandı Fakat İngilizler bu maddeyi dikkate almayıp bu yasaklıları şehre kabul edip antlaşmayı çiğnemiş oldu[2] 1727'de İspanya'nın düzenlediği Cebelitarık kuşatması başarısızlıkla sonuçlandı 1729'da İngilizler ile Fas Sultanı'nın yaptığı anlaşmayla Sultan'a bağlı Yahudilere yasal olarak şehirde kalma izni verildi Yahudilere Cebelitarık'ta kalıcı yerleşim izni 1749'da haham Isaac Nieto'nun Londra'dan gelip Cebelitarık Büyük Sinagogu olarak da bilinen Şaar Haşamayim cemaatini kurmasıyla verildi Bu dönemde sivil halkın üçte birini oluşturan 600 Yahudi bulunmaktaydı[3] İleriki yıllarda, halen Şabat ve bayramlarda Yahudilere hizmet veren üç sinagog daha kuruldu: 1781'de Nefutsot Yehuda ve Ets Hayim, ve 1820'de Abudarham Sinagogu kuruldu Zamanla artan Yahudi nüfusu en kalabalık nüfusuna 19yy'ın ortalarında ulaştı


İspanya'nın düzenlediği kuşatmalara karşı ve Yarımada Savaşı'nda Yahudiler Cebelitarık'ı korumak için savaştı


Yirminci yüzyıl ve bugün


IIDünya Savaşı'nda Cebelitarık Müttefiklerce üs olarak kullanılınca Yahudilerin çoğu Birleşik Krallık'a göç etti Kalmayı tercih eden az sayıdaki Yahudilerde ise dinden kopma görülmeye başlandı fakat bu durum haham Josef Pacifici'nin çabalarıyla düzeltildi 1984'te Rabbi Ron Hassid cemaatin başına geçti; gelişinden bu yana hem Cebelitarık Yahudi cemaatlerinde hem de İspanya'nın Mellila ve Ceuta cemaatleri üzerinde olumlu etkisi oldu


Bazı Cebelitarık Yahudileri 20yy'da hükümette önemli görevler aldı; örneğin Sir Joshua Hassan iki kere Cebelitarık Hükümet Başkanlığına seçildi 1 Ağustos 2008'de Cebelitarık Valiliğine seçilen Solomon Levy de bunlardan biridir Şehirde beş Kaşer enstitü, bir Yahudi ilkokulu ve iki Yahudi ortaokulu bulunmaktadır 2004'teki 300 yıl şenliklerinde Büyük Sinagog'da "God Save the Queen" ulusal marşı İbranice söylenmiştir


Tarihi demografi


1753'te yapılan ilk nüfus sayımında 1800 kişilik nüfusun 575'ini Yahudiler oluşturmaktaydı[6] Bu sayı 1777'de 863'e çıkmış ve 1787'de 776'ya düşmüştür 1830'da ise 17,000 nüfuslu Cebelitarık'ta 1300 "yerli" ve 600 mülteci Yahudi bulunmaktaydı[6] 1878'de Yahudi nüfusu 1533 kişiyle doruğa ulaştı 2001'de bölgedeki 584 Yahudiden (genel nüfusun %2'si) 500'e yakını kendisini "Cebelitarıklı" olarak görürken geri kalanları "diğer İngilizler", Faslı ve İspanyol kökenli olduğunu belirtmiştir Cebelitarık Yahudilerinin çoğunluğu Sefarad olmakla birlikte İngiliz Yahudileri de bulunmaktadır


Dil


Yahudi cemaatinde başlıca konuşulan diller İngilizce, İspanyolca, Ladino (Sefaradlar tarafından) ve Arapça (Fas kökenliler)'dır Cebelitarık'ta çoğunluğun konuştuğu dil olan Llanito'da Yahudi etkileri bulunmaktadır Yaklaşık 500 adet İbranice kökenli kelime bulunur Ceuta, Melilla ve Kuzey Faslı Sefarad cemaatlerinde Haketia konuşulur