Marrano

Marrano Hakkında - Marrano Yahudi Halkı - Marrano Halkı Tarihi

Marranolar, İber Yarımadası'ndan kovulmamak için Hristiyanlığa geçen fakat gizlice rabinik Yahudiliklerini devam ettiren Yahudilerdir Bu terim, 1491 Gırnata Antlaşması'yla verilen hakların Elhamra Kararnamesiyle geri alındığı 1492 yılında kullanılmaya başlanmıştır,

Etimoloji


15yy'da İspanyolca marrano kelimesi ilk olarak, Yahudilik ve İslam'da tüketilmesi yasak olan domuz anlamına gelmekteydi Bu sözcüğün İspanyol Engizisyonu zamanında anlamı genişledi ve boyun eğmeyen kripto Yahudilere karşı "pis" (sucio) ve "ahlaksız" (sin escrupulos) manaları yüklendi Bugünün İspanyocasında "marrano" kelimesinin Yahudiler ile bir bağı kalmamıştır Bugünün Portekizcesinde ise domuz anlamına gelen marrão kelimesi kripto Yahudiler için kullanılmaktadır Ayrıca din değiştirenlere "konverso" veya "Yeni Hristiyanlar" denmektedir

Demografi


15yy'da İber Yarımadası'nda, devlet baskısı altında 100,000 ila 200,000 Yahudinin Hristiyanlığa geçtiği tahmin edilmektedir Din değiştirenlerin sayısı ve iç ve dış göçlerin bu sayı üzerindeki etkisi tarihi tartışma konusudur 2008 yılında 1150 gönüllü üzerinde, Y kromozon DNA haplogrubu baz alınarak yapılan filocoğrafi çalışması, İber Yarımadası'nın %20'sinin Sefarad geni taşıdığını gösterdi Bu yüzde miktarından, 14 ve 15yy'da yapılan zorunlu din değiştirmede, nüfusun Sefarad oranını gösterdiği sonucu ortaya çıktı Fakat bu çalışma daha geniş alan olan İber Yarımadası'nın genelinde tekrarlanmadı Bu çıkarım, çalışmayı yapanlar tarafından dahi sorgulandı Stephen Oppenheimer, 5000 ila 10000 yıl önce Doğu Akdeniz'den gelenlerin bu haplogrubu oluşturabileceğini belirtti Aynı yılda yapılan başka bir çalışmada, İberya ve Balearik Adaları'nda bu haplogrubu taşıyanların atalarının Fenike kökenli olduğu ortaya çıktı

Portekiz


Bazı Portekizli konverso veya Yeni Hristiyanlar, ibadetlerini kripto-Yahudilik altında devam ettirdi 20yy'ın başlarında, tarihçi Samuel Schwartz'ın yazdığına göre, başta Belmonte, Bragança, Miranda ve Chaves olmak üzere Portekiz'in kuzeydoğusunda kripto-Yahudi cemaatler bulundu Yazar, bu cemaatlerin 4 asır boyunca Hristiyanlar arasında asimile olmadan varlıklarını devam ettirdiğini iddia etmiştir Belmonte'de ayakta kalan son kripto Yahudi cemaati 1970'lerde resmen Yahudiliğe dönüp 1996'da bir sinagog kurmuştur 2003'te, Amerikan Sefarad Federasyonu'nun desteğiyle, Belmonte'nin 160 ila 180 nüfuslu cemaatine Yahudilik eğitimi için Belmonte Projesi adı altında para toplanmaya başlanmıştır


Portekiz'in kuzey doğusunda marranoların soyundan gelmiş kişilerle ilgili bilinen iki belgesel bulunmaktadır 1974'te hazırlanan "The Marranos of Portugal" (Portekiz'in Marranoları) isimli belgesel için, ailelerle röportaj yapıp ibadetlerini öğrenmek için Israel Broadcasting Authority (IBA) tarafından gazeteci Ron Ben Yishai gönderildi Gazetecinin İbranice bildiğini ıspatlamasını isteyen aileler buna rağmen çekimser kalmaya devam ettiler fakat Ben Yishai Yahudi gelenek, dua ve ezgileriyle ilgili önemli ölçüde bilgi toplamayı başardı Bu film 1976 Kudüs Yahudi Film ve Televizyon Festivali'nde methedildi Diğer belgesel ise 1997'de New York Jewish Media Fund tarafından "The Last Marranos" (Son Marranolar) ismiyle hazırlandı


Yahudiler ve Müslümanlar 1492'de İspanya ve Portekiz'den kovulduktan sonra, konversolar toplumsal gerilimin olduğu zamanlarda hedef olarak gösterilmeye devam edildi 1506'da aylarca süren vebanın sorumlusu olarak bu halk seçildi Bazı insanlarda konversoların Yahudiliklerini gizlice devam ettirdiği şüphesi uyandı ve bu yüzden konversolar hatalı bulundu 17 Nisan 1509'da, Yahudi gelenekleriyle Pesah bayramı için hazırlanmış koyun, tavuk, hamursuz ekmek ve acı baharat bulunduran konversolar bulundu Yetkililer tarafından gözaltına alınan bu kişiler birkaç gün sonra serbest bırakıldı Toplum intikam yeminleri etti Konversoların serbest bırakıldığı gün Dominik Yoldaşlığı tarafından bir haç ve kutsal eşyaların bulunduğu sandık açığa çıkarıldı, bu sırada kilisenin, içinde Yeni Hristiyanların bulunduğu yan şapelinden garip bir ışık saçıldı Bu "mucizevi" olayı "doğal" yollarla anlatmaya çalışan bir Yeni Hristiyan kiliseden çıkarılıp kızgın bir kadın tarafından öldürüldü Yoldaşlık, toplumu daha da kışkırttı Rivayete göre Keşiş João Mocho ve Aragonlu Keşiş Bernardo, ellerinde haçlarla sokaklarda "Kafirler!" diye bağırıp halkı konversoları yok etmeye çağırdı Hollanda'nın Zeeland kentinden gelen denizciler de kalabalığı katılıp konverso avcılığına başladı


Kalabalık, konverso kurbanları evlerinden çıkarıp bazılarını öldürdü Yeni Hristiyanlar ile bir şekilde bağlantısı olan Eski Hristiyanlar da saldırılara maruz kaldı Birçok kişi tarafından sevilmeyen varlıklı mültezim Yeni Hristiyan João Rodrigo Mascarenhas da saldırılara uğrayanlardan biriydi Evi yıkıldı 48 saat içinde birçok "konverso" öldürüldü; üçüncü gün, imkanı olanlar, diğer Portekizlilerin yardımıyla oradan kaçtı 19 ila 21 Nisan arasında gerçekleşen bu olay "Paskalya Katliamı" olarak bilinmektedir


Kral Manuel, cinayetlerde yer alanları şiddetli bir biçimde cezalandırdı Ayaklanmayı kışkırtan Dominik Yoldaşları üyeleri de öldürüldü Cinayet ve yağmalamaya karışan yerirler idam cezasına çarptırılıp mallarına el koyuldu Kral, tazminat olarak koversolara 20 yıl dini özgürlük verdi Lizbon kenti, Floral hakkından mahrum edildi Suçta yer alan yabancılar ise cezaya çarptırılmadan gemileriyle ülkeyi terk etti


Gouvea, Alentejo, Olivenza, Santarém ve diğer yerlerde Yeni Hristiyanlara saldırıldı Azorlar ve Madeira Adaları'ndaki eski Yahudiler, güruh tarafından katledildiler Bu tip aşırılıkları kontrol altına alma nedeniyle kral, Portekiz Engizisyonu'nun çözüm olabileceğini düşündü


Portekizli konversolar bu tip hareketlerin önüne geçebilmek için papazlar heyetine ve kardinallere yüklü miktarda paralar akıttı İspanyol ve Portekiz konversoları finansal fedakarlıkta bulundular Toledolu konversolar olan Alfonso Gutierrez, Garcia Alvarez "el Rico" (zengin) ve Zapatalar, Engizisyon'un etkisini hafifletmek için İmparator V Karl'a 80,000 altın verdiler


Covilhã'da Yeni Hristiyanların bir günde katledilecekleri rivayeti dolaştı 1562'de piskoposlar Kortes'e dilekçe sunup Yahudi soyundan gelen konversoların özel bir rozet takıp ataları gibi gettolarda (judiarias) yaşamalarını istedi

İspanya


Zulümlerin başlamasının ardından Hristiyanlığa geçen Yahudilerin sayısının 200,000 olduğu tahmin edilmektedir Diğer Yahudiler ise ülkeyi hep birlikte terk etmiştir


1449'da halk konversoları karşısına almaya başladı ve Toledo'da ayaklanma patlak verdi Kilise heyetinden Juan Alfonso ile Pedro Lopez Galvez'in kışkırtmasıyla güruh, varlıklı konverso mültezim Alonso Cota'nın evini yağmalayıp yaktı Ayrıca la Magdelena'da varlıklı Yeni Hristiyanların evlerine de saldırıldı Juan de la Cibdad önderliğinde güruha karşı koyma çabaları başarısızlıkla sonuçlandı Liderleriyle birlikte öldürüldüler Sonuç olarak bazı seçkin konversolar devlet işlerinden kovuldular


Yaklaşık 20 sene sonra Temmuz 1467'de Toledo'da konversolara karşı yeni bir ayaklanma gerçekleşti Aynı zamanda Kastilya kralı IV Henry'nin özel sekreteri olan şehrin valisi (alcalde mayor) Alvar Gomez de Cibdad Real, konversoların koruyucusuydu Alvar, seçkin konversolar olan Fernando ve Alvaro de la Torre ile Eski Hristiyanların lideri Fuensalida kontundan intikam almayı umdu Amacı şehrin kontrolünü eline geçirmekti fakat çatışma patlak verdi Muhalifler, katedral yanındaki Yeni Hristiyanların evlerini ateşe verdi Hızla yayılan yangın 1600 evin kül olmasına sebep oldu Hem Hristiyanlar hem konversolar bu yangında yok oldu De la Torre kardeşler yakalanıp asıldı


Córdoba'da Hristiyanlar ile konversolar arasındaki gerginlik artınca iki düşman parti yarattılar Bu zamanlarda kirli suyu boşaltmak için camdan atmak olağan bir hareketti; 14 Mart 1473'te yapılan bir geçit töreninde, varlıklı konverso ailesinden bir kız kirli suyu camdan boşaltınca sıçrayan su, geçit töreninde kullanılan Meryem Ana'nın resmine geldi Binlerce kişi çabucak bir araya gelip intikam naraları attı


Güruh, kafir olmakla suçladıkları konversoların peşinden gidip onları öldürdü ve evlerini yaktı Bu aşırılığı durdurmak için, konverso Pacheco ailesinden bir karısı olan ve saygı duyulan D Alonso Fernandez de Aguilar, kardeşi General Gonzalo Fernandez de Cordova ("El Gran Capitán") ile birlikte askeri birlikleri toplayıp Yani Hristiyanları korumak için acele ettiler Kalabalık tarafından D Alonso istifaya çağrıldı Grubun lideri konta hakaret edince mızrağıyla onu öldürdü ve kızgın kalabalık adamı "şehit" olarak kabul etti Alonso de Aguilar'ın düşmanı tarafından konversolara karşı bir ayaklanma daha başlatıldı Erkek, kadın ve çocuklar öldürüldü Ayaklanma üç gün sürdü Kaçabilenler, koruyucularıyla birlikte kaleye sığındı Bir hükümet fetvasıyla, yeni bir ayaklanmayı önlemek için bu zamandan sonra konversoların Cordoba ve civarında yaşamaları ve devlet dairelerinde çalışmaları yasaklandı


1473'de konversolara karşı ayaklanmalar birden çok şehirde baş gösterdi: Montoro, Bujalance, Adamuz, La Rambla, Santaella vs Ayrıca güruh, Andújar, Úbeda, Baeza ve Almodovar del Campo'daki konversolara da saldırdı Valladolid'da kalabalık, Yeni Hristiyanların mallarını yağmaladı 16 Mayıs 1474'te Segovia'da katliam gerçekleşti Saldırının lideri konverso D Juan Pacheco'ydu İdare başkanı Andreas de Cabrera ailesi araya girmeseydi Yeni Hristiyanların tamamı ölebilirdi Carmona'daki bütün konversolar öldürüldü

Engizisyon


Sevilya ve başta Aragon olmak üzere Kastilya'nın diğer şehirlerinde konversolar 1478'de uygulanan İspanyol Engizisyonu'na karşı çıktılar Kral'a yakın konumlarda, yasal işlerde, finans ve orduda önemli pozisyonlardaydılar Hükümet bir bildiri yayınlayıp geleneksel Yahudilerin gettolarda yaşamalarını emredip onları konversolardan ayırdılar Yasalara rağmen Yahudiler, Yeni Hristiyan kardeşleriyle iletişim halinde kalmaya devam ettiler


II Fernando ve I Isabel hükümetinin Yahudileri suçlama sebebi şöyleydi: "Onları Katolisizm'den Yahudiliğe geri döndürmeye uğraştılar Onlara Yahudi ilke ve törenlerini öğrettiler; toplantılar düzenleyip onlara Musa'nın kanunlarını takip edip inanmaları gerektiğini öğrettiler; kendilerinin ve çocuklarının sünnet olmalarını sağladılar Onları dua kitaplarıyla donattılar; onlara oruç günlerini anlattılar; onlarla halklarının tarihlerini ve Kanunlarını okudular; Pesah'ın gelişini haber verdiler; onlara bayram için hamursuz ekmek ve yıl boyunca kaşer et tedarik ettiler; Musa'nın kanunlarına bağlı kalarak yaşamaları için onları cesaretlendirdiler ve Yahudi dini dışında kanun ve doğruluğun olmadığı konusunda ikna ettiler" 1492'de kovulmaları ve yasaklanmaları için gereken esasları kararlaştırdılar, böylece konversoların düzeni yıkılmayacaktı İspanya'yı terketmek istemeyen Yahudilerin baptizm yoluyla din değiştirmeleri gerekmekteydi


Tarihçi Henry Kamen'ın Inquisition and Society In Spain in the sixteenth and seventeenth centuries makalesi konversolar ile Yahudi cemaatleri arasındaki güçlü ilişkileri sorgulamaktadır Öte yandan tarihçi Yitzhak Baer "konversolarla Yahudiler tek halktır" demektedir Kamen'ın iddiasına göre "Eğer konversolar Hristiyanlar tarafından nefret edildiyse, Yahudiler tarafından onlardan daha fazla sevilmedi" Kamen, Engizisyonlar zamanında Yahudilerin konversolar aleyhine tanıklık yaptığını belgelemiştir Bu konu tarihçiler arasında tartışma konusudur

İspanya'dan çıkış


Engizisyon tarafından tehdit edilip zulüme uğrayan Yahudiler topluca veya bireysel olarak İspanya'dan kaçtılar Çoğu Yahudi, gerek İber Yarımadası'na benzeyen iklimin benzerliği gerekse dillerinin yakınlığı nedeniyle İtalya'ya göç etti Ferrara'ya yerleştiklerinde Dük I Ercole d'Este tarafından ayrıcalıklar tanındı Oğlu I Alfonso d'Este yirmi bir konversonun ayrıcalıklarını onadı


İspanyol ve Portekizli konversolar ayrıca Floransa'ya ve önemli liman kenti olmasında katkıları olan Livorno'ya yerleştiler Venedik'te ayrıcalıklar tanınıp engizisyondan korundular Milan'da şehrin endüstri ve ticaretini geliştirdiler Bologna, Pisa ve Napoli gibi birçok şehirde Yahudiliklerini özgürce icra edebildiler


Piedmont'ta Savoy Dükü Emmanuel Philibert, Coimbra'dan gelen konversolara kapısını açıp onlara ticari ve endüstriyel ayrıcalık tanıdı ve dinlerini özgürce icra etmelerine izin verdi Roma, konversolarla doluydu Papa III Paulus, ticari sebeplerden onları Ancona'ya getirtti "Yeni Hristiyan olsalar dahi Portekiz ve Algarve'den gelen herkese" tam özgürlük bahşetti 1533'te Ancona'da Yahudi ve konversalardan toplam 3000 kişi yaşamaktaydı


İki yıl sonra Papa IV Paulus bütün konversoları, yürürlüğe soktuğu engizisyon hapishanelerine attı Tövbe edip Katolikliği seçen altmış kişi Malta'ya gönderildi ve Yahudiliklerinden vazgeçmeyen yirmi dört kişi Mayıs 1556'da halk önünde yakıldı Engizisyondan kaçanlar Urbino Dükü II Guidobaldo della Rovere tarafından Pesaro'ya kabul edildi; Türkiye'ye giden Yahudi ve konversoların Pesaro'yu ticari merkez olarak seçmelerini umuyordu fakat bu gerçekleşmeyince Yeni Hristiyanları Pesaro'dan 1558'de kovdu


Ayrıca birçok konverso, eskiden önemli bir liman şehri olan Dubrovnik'e gitmişti Mayıs 1544'te bir gemiyle Portekizli mülteciler buraya vardı

Latin Amerika


16 ve 17yy'da bazı konversolar Amerikalara, başta Nueva España Genel Valiliği'nin Kastilyan bölgelerine (Kuzey ve Orta Amerika) ve Peru'ya (Güney Amerika) göç etti; burada zulüm görmediklerine inanılmaktadır


Meksika şehirlerinden konversoların 18yy'da, bugün ABD'nin New Mexico eyaleti olan Nuevo México'ya göç ettikleri görülmüştür 1990'da yayınlanan bir The New York Times makalesinde New Mexico'nun kuzeyinde yaşayan 1500 Hispanik ailede Yahudi geçmişi bulunduğu yazılıdır

Fransa


Aynı dönemde konversolar Pireneleri aşıp Saint-Jean-de-Luz, Tarbes, Bayonne, Bordeaux, Marseille ve Montpellier'e iltica ettiler Hristiyan olarak yaşadılar; Katolik rahipler tarafından evlendirildiler; çocukları vaftiz edildiler ve kendilerini alenen Katolik olarak lanse ettiler Fakat yapabildikleri ölçüde gizlice oğullarını sünnet ettiler; Şabat ve bayramları kutladılar ve birlikte dua ettiler Fransa Kralı III Henry, Fransa Kralı II Henry'nin onlara verdiği ayrıcalıkları onadı ve onlara karşı yapılan ifitra ve suçlamalara karşı korudu


Bayonne konversoları XIII Louis tarafından St Esprit'e atandı St Esprit'teki konversoların yanı sıra Peyrehorade, Bidache, Orthez, Biarritz ve St Jean de Luz'daki konversolar da yavaş yavaş Yahudiliklerini açıkça uygulamaya başladılar 1640'ta, St Jean de Luz'deki konversolar Yahudi olarak tanımlandı; Yahudiliğe dönen St Esprit konversoları 1660'da bir sinagog kurdu

Göç


Osmanlı İmparatorluğu'na varan konversolar Yahudiliklerine döndüklerini açıkladıktan sonra Selanik gibi şehirlerde önemli cemaatler kurdular Yükselen şehirlerin cazibesiyle bir kısmı Flandre, Anvers ve Brüksel'e göç etti İber Yarımadası'ndan Flandre'ye gelen konversolar Katolik kisvesi altında 1580'de Hamburg ve Altona'ya yerleşip eski evlerinin bulunduğu şehirlerle ticari ilişkiler kurdular Bazı göçmenler İskoçya'ya kadar vardı Danimarka kralı IV Cristian, Yeni Hristiyanları 1626'da Glückstadt'a davet etti; onlara ve 1649'da Emden'e gelen konversolara ayrıcalıklar tanıdı


Yüklü miktardaki göç ve engizisyon kurbanlarına rağmen İspanya ve Portekiz'deki konversoların çoğu ülkelerinde kaldı III Felipe tahta geçtiği zaman Potekizli Yeni Hristiyanlar daha rahat nefes almaya başladı 4 Nisan 1601'de konulan bir yasayla, evlerini satma ve ülkeden aileleri ve varlıklarıyla ayrılma hakları tanındı Bu kanundan faydalanan birçok kişi Kuzey Afrika ve Türkiye'deki dindaşlarına katıldı Bundan birkaç yıl sonra bu haklar geri çekildi ve engizisyonlar kaldığı yerden devam etti Radikalizmden etkilenmeyen Portekizliler, ne kadar güç kullanılırsa kullansın konversoların atalarının dininden tam anlamıyla dönmeyeceklerini biliyorlardı


Bazı Yeni Hristiyanlar Londra'ya ardından başta Brezilya olmak üzere Amerika ülkelerine dağıldılar İspanya'dan kovulduktan sonra İstanbul ve Selanik'e yerleşen Yahudi mültecilerin yanı sıra İtalya, Sırbistan, Romanya ve Bulgaristan da göç kabul etti; Viyana ve Timişoara'daki Yahudi cemaatleri 18yy'ın ortalarına kadar varlıklarını sürdürdü

Bugün


İspanya'da 20yy'da gerçekleşen siyasi ve toplumsal değişiklikler, Yahudi ve Müslümanların ülke kültürüne kattığı etkiyi tekrar gözden geçirmelerine sebebiyet verdi Zorla din değiştirme ve kovulma sebeplerinden Sefaradlara ve Moorlara yeni burslar verildi Buna ilaveten hükümet, bu iki halktan turistleri İspanya'ya davet etti Şehir ve kasabalar, Yahudilerden ve Müslüman Araplardan kalan unsurları korumaya gayret etti


Bir yasayla, İspanya ile tarihi bağı olan Sefarad Yahudilerine vatandaşlık hakkı tanındı Vatandaş olabilmek için ülkede on sene yaşamak gerekirken, yeni yasayla Sefaradların beş sene kalması yeterlidir Ekim 2006'da, Endülüs meclisi, aynı yasanın Moriskolara uygulanması için önerge sundu