Bir Redd-İ Aşk Destanı-Zembilfroş

Zembîlfiroş Efsanesi de, en az Yusuf ile Züleyha, Mem û Zîn ve Siyabend u Xece kadar bölgede bilinen ve halk şarkılarına konu olan hazin bir aşk hikayesi Zengin prenses ile fakir gencin sonu hüsranla biten sevdası Ancak bu birbirini delice seven Mem û Zîn'in öyküsü değil Şirin için dağları delip yol açan Ferhat'ın öyküsü de değil Bu sevda Zembîlfıroş'a karşılıksız aşk besleyen Xatûn ve bu aşktan kurtulmak için ölümü seçen Zembîlfıroş'un efsanesi



Efsanenin geçtiği yer Mezopotamya'nın tarihi ve kültür beşiği, çeşitli uygarlıklara yurtluk yapmış, Mervani Devleti'nin başkenti Farqin yani bugünkü adıyla Silvan dırEfsaneye göre bir padişahın zevk ve sefa içinde büyütülmüş, çok yakışıklı bir oğlu varmış Genç prens sık sık ava çıkarmış Bu av gezilerinin birinde yol kenarındaki mezarların birisinden çıkmış iskelet ve kafatası görür O zaman kadar ölüm kavramına yabancı olan genç prens o andan itibaren ölümün gerçekliği yüz yüze gelir Ölümün zengin, yoksul, genç yaşlı dinlemediğini, dünya malının dünyada kaldığını ve bir gün böyle iskelete dönüşeceğini anlar Prens o andan sonra elini eteğini dünya nimetlerinden çekmeye karar verir ve tanrıya sığınıp, onun yolunda yürümeye yemin eder Sarayı ve yaşadığı ihtişamını geride bırakıp eşi ile birlikte yollara düşer Diyar diyar gezerek zembîl yapıp satmaya ve hayatını böyle kazanmaya başlar Çocukları olur Sırtlarında çadırları, üzerlerinde yıpranmış giysilerinden başka bir şeyleri yoktur Genç prens, artık zembil satarak, geçimini sağlayan Zembîlfıroş'tur


Son durağı olan Farqin'e gelir Zembil satmak için Farqîn sokakların arşınlarken Farqin Beyi'nin karısı Xatûn'un dikkatini çeker Xatûn, Zembîlfiroş'a aşık olmuştur Zembil alma bahanesiyle Zembîlfiroş'u saraya çağırır ve ona olan aşkını dizelere dökerek anlatır:


Zembîlfiroş, zembiller getirir, Dükkan dükkan gezdirir, Xatûn'un aklı başından gidiyor,Aklıyla arıyor zaman yaratmak için, Sesleniyor ki, onu görmek için, / Gel Beyin döşeğinin üstüne, Beyin haremi sana helaldir, / Güzel zülüflerimden sunayım sana, Gözlerim ceylanların gözüdür, Bağrım yaylalar gibidir, Endamım reyhan gibidir, Dilediğin gibi güzel ve uygundur

Ama Zembîlfiroş evlidir, karısını sevmektedir, dünya nimetlerinden vazgeçmiş bir derviştir En önemlisi tövbe etmiştir Tanrıya kulluk edecektir, haramı yaşamından silmiştir Zaten bunun için değil miydi onca malını, mülkünü, ihtişamını bırakıp yollara düşmek? Bu yüzden Xatûn'un aşk çağrısına olumsuz yanıt verir Ve Xatûn'a cevabı hemen oracıkta verir:

Xatûn ben tövbekarım, Güzel kadın ben tövbekarım, Çocuklar evde açdır, Tanrı adına yapamam

Zembîlfiroş, Xatûn'un ilan-ı aşk teklifini reddeder Farqin beyinin karısı Xatûn red cevabını kabul etmez Ne yapıp edip yakışıklı Zembîlfiroş ile birlikte olmaktır amacı Xatûn'ın ısrarları karşısında Zembîlfiroş çareyi kaçmakta bulur Xatûn peşini bırakmaz, sora sora Zembîlfiroş'un kaldığı çadırı öğrenir Xatûn, bir gece çadırda kalmak için Zembîlfiroş'un karısına yalvarır Karşılığında tüm mal varlığını ve mücevherlerini bağışlayacağını anlatır, sadece bir gece Zembîlfiroş ile kalmak ister Xatûn'un bu kadar yoğun ısrarı üzerine Zembîlfiroş'un eşi, çocuklarını da yanına alarak oradan ayrılır Xatûn, Zembîlfiroş'un eşinin giysilerini giyer ve yatağa girerek Zembîlfiroş'u beklemeye başlar Karanlık Farqin'e çökerken, Zembîlfiroş zembillerini sattıktan sonra çadırına döner Xatûn'un yatağında olduğundan habersiz, aynı yatağa uzanır Ancak yataktaki kadının kendi karısı olmadığını, Xatûn'un ayağındaki gümüş halhalin çıkardığı sesten anlar Bunu anlar anlamaz, çadırdan dışarı çıkar


Kimilerine göre Zembîlfiroş, Xatûn'dan kurtulamayacağını anlar ve gidip sarayın burçlarından kendini aşağı atar Efsanenin başka bir anlatımına göre ise, Zembîlfiroş bu noktadan sonra çaresiz kalır ve canını alması için Tanrı'ya yalvarır Zembîlfiroş ölünce, peşinde koşan Xatûn'da aynı dilekte bulunur ve ikisi de ölür

Bu sevda masalının da diğer masallar gibi sonu hazindir Aynı Mem û Zîn destanındaki gibi, Xatûn'un Zembîlfiroş'a olan aşkında da ölüm 'çare' olmuştur

Bir baska sekilde Anlatılanlara göre, çok zengin bir beyin oğluymuş Zembilfroş Yakışıklıymış Doğal olarak avlanmayı ve eğlenmeyi severmiş her bey çocuğu gibi Ta ki günün birinde bir mezarlıktan geçerken, ruh dünyasında yaşadığı olağanüstü değişime kadar İşte o mezarlıktan geçerken, yaşamı ve ölümü düşünür, kıyaslar Sadece soyut bir kıyaslama değildir fakat bu: Mala, mülke, zevke, sefaya sahip olmakla, bunlardan yoksun olmanın getirdiği iki farklı yaşam, bu iki farklı yaşamın sonucunda ortak tek bir kader: Yani ölüm! Varlığa sahiptir Zembilfroş Peki nasıl biri olarak ölecektir? Varlıklı, boş biri olarak mı, yoksa belli ideallerin peşinden koşan, onurlu, halkının içinde, halkın gerçekliğini kavramış biri olarak mı? O, ikinciyi tercih eder, yani ideallerinin peşinden gitmeyi İşte o andan itibaren artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır Eşi ve çocuklarını alarak uzaklaşır saltanatın nimetlerinden Köy-köy, şehir-şehir dolaşarak zembil (sepet) satmaya, böylece hayatını kazanmaya başlar Zembil sattığı için de ismi “Zembirfroş” olarak kalacaktır


Derken günün birinde, şehirde zembil satarken sultanın karısı görür Zembilfroş’u ve ona aşık olur Zembil alma bahanesiyle saraya davet eder ve dizelere dökerek aşkını açıklar O’na:


(Zembilfroş zembil getirir/

Dükkanları dolaştırır/

Hatun’un aklı başından gider/

Başında zamanı dolaştırır

Çağırır onu, der: Beni gör ve gel/

Gel Mir’in döşeğine otur/

Mir’e haram olan sana helaldir/

Zulfi heriri vereyim sana/

Gözlerim ceylanların gözündendir /

Göğsüm yaylaya benzer /

Reyhan gibi uzundur boyum/

Ne dersen kabulümdür)


Zembilfroş söz vermiştir fakat kendine Tövbe etmiştir Artık hiçbir şey onu inançlarından ve ideallerinden yıldırmayacaktır Zevk ve sefaya yenilmeyecektir; sebebi aşk da olsa Onu inançlarından ve ideallerinden uzaklaştırabilecek her türlü anlayışa güçlü bir kişilikle karşı koyacak, dik duruşuyla reddedecektir Çünkü o, dünya nimetlerinden vazgeçmiş bir derviştir artık Evlidir ayrıca, eşi ve çocukları vardır Bu yüzden Xatun’a orada cevap verir:


(“Hatun ben tövbekar biriyim/

Güzel ben tövbekar biriyim/

çocuklarım evde ve açtır/

Yukarıdaki tanrının hatırına, yapamam”)


Peki ya sonra? Sonrası trajik bir destan! Men û Zin’den, Sîyabend ve Xecê’den, Leyla ile Mecnun’dan çok farklı bir destan


FARKLI BİR İDDİA DAHA


Zembilfroş Xatun’un ilanı aşkı reddeder böylece Xatun kabul etmez elbette Konuğu olduğumuz Hecî Saleh Gulî, bildik zembilfroş destanının aksine, Xatun’un Zembilfroş’u orada tutuklattığını ve zindana hapsederek zincire vurduğunu anlatıyor Buna göre Xatun, Zembilfroşa olan aşkından vazgeçmez Ona verdiği saltanatı ne zaman kabul ederse, o zaman serbest bırakılacağını ve özgürlüğüne kavuşacağını söyler


Fakat Zembilfroş, yaşam ilkeleri doğrultusunda direnecektir Derken günün birinde, ibadet etme bahanesiyle zincirlerini söktürür ve ibadet sırasında saraydan kaçmayı dener Ancak kaçacak yer bulamaz ve teslim olması istenir Buna karşı çıkan Zembilfıroş, sarayın burçlarından aşağıya atar kendini ve inançları, idealleri ölmeyi seçer Heci Salih Gulli, dini motiflerle süslü bu destanı anlatırken hemen yukarıya düşen Şabanı Dağı’nı işaret ediyor bize ‘Bu dağın üzerinde Şabani Kalesi var” diyor “O kaleden atlayan Zembilfroşu melekler almış, getirip buraya gömmüştür”


ALINTI//

değerli bir paylaşım

Teşekkürler arkadaşım eline emeğine sağlık