Makbule Atadan'ın Atatürk'e İlişkin Anıları 6

atatürkün çocukluk anıları - atatürkün anıları dönüm noktaları - atatürkün çocukluk dönemine ait özgeçmiş - atatürkün kızkardeşi makbule atadan



DR RIDVAN EGE İMZASIYLA 10 KASIM 1962 TARİHLİ ZAFER GAZETESİ?NDE YAYINLANAN ?RAHMETLİ MAKBULE ATADAN ANLATMIŞTI: AĞABEYİM ATATÜRK!? BAŞLIKLI YAZI

1 Kasım 1955 günü Makbule (Atadan) Hanım tarafından Dr Rıdvan Ege?ye anlatılan anılardan oluşan aşağıdaki yazı, söyleşi tarihinden 7 yıl sonra 1962 yılında yayınlanmış olup özellikle Atatürk?ün çocukluk ve gençlik dönemlerine ışık tutmaktadır Şimdi sözü Makbule Hanım?a bırakıyoruz:

? Annemiz, çocuklarının üzerine titrerdi Çocuklarına düşkünlüğü o derecede idi ki, babamın ölümünde, o büyük acının yanı sıra ?Artık evlât yapamayacağım!? diye ağlamıştı Benim büyük kardeşlerim Fatma, Ahmet, Ömer ve Mustafa idi İçlerinden yalnız Mustafa yaşadı Mustafa doğduğu zaman, babam ona kılıç armağan etmiş
Babam önceleri memurken, sonradan ticaret yapmağa başlamış, hayli zenginmiş Hatta bu yüzden üç defa dağa kaçırmışlar Ben doğduğum zaman, Mustafa 4,5 yaşında imiş Diğer kardeşlerim, ben doğmadan öldüğü için, annem ?Tek evlâtla kaldım!? diye yakınırmış Bir süre sonra ben dünyaya gelmişim Bu arada babam hastalanmış İki yıl kadar, Mustafa?yı okula götürüp getirmesi, onun en zevkli işi olmuş

? Babamın son günlerinde Naciye adlı bir kardeşimiz daha dünyaya geliyor Buna herkes çok seviniyor Ben iki yaşımda, Naciye 40 günlük iken, babamızı, hiç beklemediğimiz bir anda kaybediyoruz Annem dul kalıyor Çiftlikte oturan dayım, bize geliyor, anneme ?Seni ben evlendirdim, böyle perişan bırakamam, benimle beraber gelin!? diyor Böylece annem, dadımız Rabia ve biz üç kardeş çiftliğe taşınıyoruz
Annem, babamın bıraktığı altınlardan her ay birkaçını bozdururdu Çiftlik hayatından hepimiz çok memnunduk Dayım bize bir baba gibi, şefkat ve muhabbetle bakardı Biz de onu çok severdik O Mustafa?ya ?Paşam!?, bana ?Makbuş!, Naciye?ye ?Bülbül!? derdi
Babamın ölümündeki üzüntülü bir başka olay da şimdi aklıma geldi Onu da söyleyeyim: Babamın ölüm günü dadımız, Naciye?yi yere düşürüyor ve kızın ayağı kırılıyor Çocuğu tedaviye başlıyorlar, fakat üst üste gelen bu iki üzüntü annemi çok harap ediyor
Mustafa çok az konuşurdu Arkadaşı yoktu Köyde kümes yapar, duvar düzeltir, lüver (tabanca) temizlerdi Daima benden yardım isterdi Onu gücendirmemek için elimden geleni yapardım Bir gün balkonda diz çökmüş, lüveri ile oynarken, birden ?Pat? diye bir ses geldi Ben ?Anne ağabeyim öldü!? diye bağırmağa başladım Annem feryadı bastı O, sessizce kalktı, baktık bir şey olmamış Bu olaydan sonra annem, Mustafa?ya bir meşgale aradı Köyde okulu olan bir kilise vardı Mustafa?yı o okula götürdü Akşam eve dönen Mustafa, ?Ben gâvur olamam, orda okuyamam!? diye diretti Bunun üzerine dayım, biraz okuryazar olan kâhyanın Mustafa ile ilgilenmesini istedi İki günlük dersten sonra Mustafa, ?Bu cahil adamla ben kafa patlatamam!? dedi, ondan da vazgeçti Dayım bu durumda Selânik?te bir ev tutmayı ve Mustafa?nın öğrenimini sağlamayı arzuladı Büyükannem, Naciye ve beni çiftlikte bıraktı Dayım, haftada bir ağabeyimi atla getirir, bizleri buluştururdu Bu buluşma günlerimiz çok neşeli geçerdi

Mustafa?yı Selânik?te ilkin ?Mülkiye Rüştiyesi?ne veriyorlar Orada öğretmeni, bir fiil çekiminin tekrarını istiyor Mustafa bunu söyleyemeyince hocası ısrar ediyor ve kulağını çekmeğe başlıyor O kadar çekiyor ki, kulağının arkasından kan geliyor Bu arada Mustafa içinden, ?Bu kulağı koparsan da okumayacağım!? diye düşünürmüş Sessizce eve gelip odasına çıkıyor
Esasen annem onun odasını ayırmıştı Bir masası, üstünde mavi kâğıdı ve bir lambası bulunurdu Mustafa çok konuşmaz, kimseyi lafa tutmazdı Fakat bu gelişinde hiç kimseyle tek kelime konuşmamış, yalnız mektepten kaçarken baba dostu Hüseyin Efendi?yi bulmuş, ona ?Ben askerî okula gitmek istiyorum, kaydımı yaptırıver!? demiş

Eve geldikten sonra dört gün odasına kapanmış, hiçbir yere çıkmamıştı Annem de onu, görev yapmak için evde kaldı sanırmış
Annem, yatarken onun yemeğini hazırlar, yanına bırakır, ondan sonra odasına çekilirdi Mustafa ?Aman anne gitme, kulağımı sıçan ısırır korkarım!? dermiş Annem de o günlerde ona korkulacak bir şey olmadığını söylermiş

Ağabeyimin okula gitmeyişinin dördüncü günü kapıya annemin tanımadığı biri gelir, ?Zübeyde Hanım, Mustafa?nın okul işi tamam, bir imzanız gerek!? der Annem şaşa kalır ?Oğlumu niçin asker yapıyorsunuz, kime sordunuz?? diye söyleniyor O bey de baba dostu olduğunu, Mustafa?nın bunu, kendisinden istediğini söyler Annem hemen Mustafa?ya koşar, ?Oğlum kapıda bir efendi var, seni askerî okula yazdırmak istiyor, oysa ben seni biraz okuttuktan sonra tüccar yapacaktım!? der Mustafa anneme, ?Hayır anne, ben basma topu taşıyamam, okuyacağım!? cevabını verir Annem hiç sesini çıkarmaz, fakat çok üzülür Mustafa kalkar, sessizce evi terk eder, şehrin öbür ucundaki halama gider O gece eve gelmez Annemin fena halde canı sıkılır ve ?Tanrım bu çocuğun isyanını nasıl halledeyim?? diye yakınır Bir süre oturduktan sonra yatar ve şöyle bir rüya görür: Çok yüksek bir minarenin tepesinde, Mustafa, altın bir tepsinin içine oturmuş, aşağıda duran sakallı bir ihtiyar anneme, ?Hanım, imzanı verirsen Mustafa?nın yeri işte burasıdır; vermezsen tepsiyi aşağı atarım!? diyor Annem ?Aman atma!? diye feryadı basmış ve kan ter içinde uyanmış

Hemen ertesi sabah halama giderek, Mustafa?ya ?Evlâdım kâğıtları imza edeceğim, hayırlısı olsun!? diyor Mustafa hemen Hüseyin Efendi?yi bulup evrakı anneme imzalatıyor ve askerî okula gidiyor O tarihten itibaren küçük Mustafa, ?Asker Mustafa? oluyor O zaman 9?10 yaşlarındaydı Çalışkanlığı öğretmenlerini çok memnun bırakıyor Bir gün öğretmeni, ?Mustafa sen çok kabiliyetlisin, sende bu yaşta kemal var Onun için bugünden itibaren senin adın Mustafa Kemal?dir!? diyor Annem, oğlundan memnundur
Okulun bitiminde ağabeyim Manastır?a gidiyor O zamanlar, okullar ramazanda tatil olurdu Mustafa her ramazan, hepimize, Manastır?ın dolma şekerlerinden, armağan yazılı yüzüklerinden, işlemeli terliklerinden armağanlarla eve gelirdi Bu gelişlerinden birinde, annem Mustafa?yı artık büyümüş görüyor ve babamdan kalan saati, kendisine armağan ediyor

Bir gün ağabeyim okulda nöbet tutarken hastalanmış ve askerî hastaneye yatırılmış Anneme ?Oğlun verem oldu, gel!? diye haber gönderiyorlar Annem hemen hastanenin baştabibi Miralay Muhsin Bey?e giderek evde tedavi için oğlunu istiyor Miralay, ?Hemşire Hanım, oğlunuz bir askerî öğrencidir, ona biz bakarız? diyor Annem ağlayarak Miralay?ın eşine gidiyor, meseleyi anlatıyor O sırada eve gelen Muhsin Bey, babamın eski bir arkadaşı çıkmış O akşam ağabeyim üç ay izinle eve gönderildi Annem onu, sümüklü böcek, anne sütü ve öteki ev ilaçlarıyla tedavi ediyor Ağabeyim biraz kendine geliyor ve o günlerde, baba yadigârı saati kaybettiğini fark ediyor Çok üzülüyorlar Hatta annem ?Büyüdün zannıyla saati sana vermiştim, fakat sen hâlâ Küçük Mustafa imişsin!? diyor Ağabeyim buna üzülüyor ve saati hastayken çaldıklarını söylüyor

Bir süre sonra ağabeyim iyileşti ve okula döndü O yıl İstanbul?a gidecekti Tatilde ders alarak, bir, iki, üç diye talim ederek dans öğrenmeye başlamıştı Sonunda Küçük Mustafa Kemal İstanbul?a gitti Orada derslerinin yanı sıra, hukuka ve devlet idaresine merak sarmış, onları incelemeğe başlamış O günkü kanunları beğenmezdi
İstanbul kızlarından da hoşlanmazdı İçinden diyor ki, ?Eğer bir gün evlenecek olursam, katiyen İstanbul?dan kız almayacağım!?

Dediğim gibi her ramazan armağanlarla gelirdi Gene bir ramazan gelişinde, kapıyı açan hizmetçi kıza bizi sorar Bu arada Naciye?den de bahseder Hizmetçi kız, eve geleli bir hafta olduğunu, fakat Naciye adlı birini tanımadığını söyler Nihayet bizlerle karşılaştı ve Naciye?yi sordu Annem, dört gündür halasında olduğunu söyledi Fakat o, meseleyi fark etmişti Naciye?nin kaybına çok üzüldü Naciye?yi on yaşındayken kaybetmiştik Uzun boylu, iri yapılı, çok güzel bir kızdı

Ağabeyim askerî okulda 3 yıl okudu, mülâzım olarak okulu bitirdi Bundan sonra Erkân-ı Harbiye Okulu?na gitti, orayı da yüzbaşı rütbesiyle bitirdi
Annem her ay kiraları alır, 20 lirayı bana verir, ?Bu paralarla sana çeyiz yapacağım!? derdi Fakat daha kirayı aldıktan hemen birkaç gün sonra, ağabeyimden bir telgraf veya haber gelir, acele 20 lira istediğini bildirirdi Annem, bunu bana, sıkılarak söylerdi Ben de ?Hemen evleniyor değilim ya, parayı ona gönderelim!? derdim Annem parayı yollar, hem o, hem ben sevinirdik Ağabeyim bu paralarla zırhlı elbiseler, süslü üniformalar, sivil elbiseler yaptırırmış Nihayet bir gün eve geldi

Komşular onun her gün bir başka elbise ve özellikle sivil elbise giyinişine bakarak, merak ederlermiş Bir gün kapıyı çalarlar, anneme ?Komşu, yoksa oğlunu askerden mi çıkardılar? Nedir bu elbiseler? Hep burada ve hep sivil giyiniyor? derler Tabiî annem de bunları ağabeyime iletir O, ?Anne ben erkânıharbim, istediğimi giyerim, sen hiç meraklanma!? der ve annemi yatıştırır

Ağabeyim gene İstanbul?a döndü Zaten ordayken yedi arkadaş bir bekâr odası tutmuşlar, hep orada toplanır, Sultan Hamit aleyhine konuşurlarmış Bir gün yine Sultan Abdülhamit aleyhine konuşmuşlar, bu memlekette çalışanların hakkının verilmediğinden, idarenin adaletsiz olduğundan bahsetmişler Bu konuşmayı Sultan?a duyuruyorlar Gece yarısı ağabeyimin odasına bir zaptiye gelerek, kendisini Sultan?ın istediğini söylüyor Ağabeyim, ?Tam okulu bitirdiğimde mükâfat beklerken, ceza mı alacağım?? diye söylenerek gidiyor Yolda kendi kendine ?Aman dayak atmasalar!? diye düşünürmüş

Saraya geliyorlar? O arada Mustafa Kemal bir de bakıyor ki, Ohri?li Kemal hariç, aynı odada kalan öteki altı arkadaşı da orada ve hepsi sorguya çekilmekte Israra rağmen, hiçbiri hiçbir şey söylemiyor Bunun üzerine altısını da, altı ayrı odaya hapsediyorlar Orada her gün sorguya çekerlermiş Fakat çok ağzı sıkı olan Mustafa hiçbir şey söylemezmiş
Hepsini bol ışık altında uyumağa mecbur ederlermiş Bir gün nöbetçi subaya, ışığın çok olduğunu, bu yüzden uyuyamadığını söylemiş, ?Söndüreceğim!? demiş Nöbetçi subay ?Hayır, olmaz!?demiş ?Siz söndürürseniz, biz yakarız Işık altında uyuyun ki sayıklayasınız Biz de sizin sayıklamanızı dinleyip, not tutacağız!? Bu subay, Manastır?dan ağabeyimin arkadaşıymış üstelik Ağabeyim bunu hatırlatmış, nöbetçi subay da ?Sen bizim üstümüzdeki sınıftaydın Bana bir gün yüz sopa vuracaklardı, sen on sopa vurdurttun!? demiş Ağabeyim ?İyi ya, ben söylemeseydim yüz sopa vuracaklardı!? cevabını vermiş, fakat gene de gücenik olduğunu ifade etmiş Ağabeyim bu tartışmadan sonra ışığı söndürmüş, subay yakmış

Hepsi, kırk gün kadar orada alıkonmuşlar Fakat bakmışlar ki, bunlardan ses seda çıkmıyor, sürgün edeceklerini söylemişler Ağabeyimi iki yıl süreyle Yafa?ya sürgün göndermeyi kararlaştırmışlar Orada paşayla ahbap olmuş Günün birinde bir de bakmış, Ohri?li Kemal, kendisine amir olarak oraya gelmiş Onun iznini, ahbap olduğu paşaya rica ederek, kendi üzerine çevirtmiş
Ben de o gece rüyada ağabeyimle sarmaş, dolaş oldum ve sevinçle uyandım Anneme ?Ağabeyim geliyor!? dedim Az sonra ?Pire yoluyla geliyorum? diye telgrafını aldık Hem sevindik, hem şaşırdık Gerçekten birbirimize çok düşkündük Ağabeyim ertesi gün geldi Sessiz ve neşesizdi Geldiği günler askerî kanunları ve ceza kanununu okumaya başladı Askerlikten kaçan ne ceza alır, göreve gitmeyen ne ceza alır, onları okurmuş

Annem, o geldi diye sevinçten çengi oynatmak istedi Sırf annemin hatırı için bunu kabul etti Çengi geldiği zaman pencereleri kapattırdı
?Nasıl olsa öleceğim, bari memlekete hizmet edeyim!? diyordu Derken Mithat Paşa Okulu?nun müdürüyle tanıştılar Ahbap oldular Daha bazı arkadaşlar edindiler Mütemadiyen toplanıyorlardı Bazı günler evde hiç konuşmazdı Bazen bize şarkı söyletirdi En çok ?Mihr ü mahında gözüm yok, felek benden emin ol!? şarkısını severdi O gün bu şarkıyı dördüncü defa söylemişti ki, ?Güneş ufukta doğmaya başladı? diye bir telgraf aldı Hemen hazırlandı, hiçbir şey söylemeden çıktı, gitti
Yafa?da kalması gereken iki yılı dolmuştu Üsküp?e vermek istediler O ısrarla memleketi olan Selânik?i istedi, sonunda oraya verdiler Garnizonun bütün şubelerinde sırasıyla görev aldı Herkesin işini yapmaya başladı Yaşlılara hürmet ederdi O sırada Selânik?te kolera salgını vardı Bir gün, ben namaz kılarken sendelemiş, bayılmışım Ağabeyim, ?Sen kolera oldun!? diye çok üzülmüştü


SONUÇ

Basın taramamızda belirlediğimiz, Atatürk?ün kız kardeşi Makbule (Atadan) Hanım?la yapılan söyleşiler burada sona ermektedir Bu vesile ile Atatürk?ün yaşam öyküsü, özellikle çocukluk ve gençlik dönemleri hakkında önemli bilgiler veren ve paha biçilmez anılarını bizimle paylaşan merhum Makbule Atadan?ı rahmetle anıyoruz