Osmanlıda Azınlık Ve Yabancı Okulları

osmanlı azınlık okulları - osmanlı yabancı okullar - osmanlıda eğitim
Osmanlı Devleti'nin sınırlan içinde çeşitli dinlere, mezheplere ve inançlara sahip topluluklar yaşıyordu Bunlar, dinî konularda olduğu gibi, eğitim konusunda da geniş haklara sahiptiler Diledikleri gibi eğitim yapmalarına karışılmıyordu Müslüman çocukların eğitimi vakıflar eliyle yürütülüyordu Gayn Müslim toplumlar da eğitim düzenini kendileri kurup devam ettiriyorlardı Bu konuda en yetkili kişiler, aynı zamanda dinî işlerin başında bulunan patrik, papaz, haham gibi kimselerdi Ruhanî liderler, toplumlarının ihtiyacı olan okulları kuruyor ve yönetiyorlardı Bu okullar, genellikle ilkokul seviyesinde ve dinî kurumların yanında açılıyordu Öğretmenleri de, papazlar veya hahamlardı


Azınlıklar, Osmanlı ülkesindeki ticaret ve sanayi hayatına, bankerlik işlerine hâkim duruma gelmişlerdi Bu yolla büyük servetler kazandıkları için, çocuklarını Avrupa'ya gönderip oradaki yabancı okullarda okutabiliyorlardı Bu bakımdan 19 yüzyılda devletin açmış olduğu öğretmen okullarına ilgi göstenniyorlardı Onun için, azınlık okullarında eğitimin sürdürülmesi yine din adamlarına kalıyordu


Azınlık Okulları: Rum azınlığa ait en eski ve önemli eğitim kurumları, İstanbul'daki Fener Rum Mektebi ve Heybeliada Papaz Mektebi'dir Bu okullar, Patrikhanenin yönetim ve denetiminde eğitim yapıyorlardı 1844 yılında kurulan Papaz Mektebi, Ortodoks mezhebinin ilahiyat okulu durumundaydı Bu sebeple, fen ve kültür derslerine ilâveten, ilahiyat dersleri de ağırlıklı olarak veriliyordu Fener Rum Mektebi, tarihî bir nitelik taşıyordu İstanbul'un fethinden sonra, Ortodokslara sağlanan geniş hoşgörü ortamı içinde, çalışmaya devam etmişti 1856 Paris Konferansı'na kadar metropolitler tarafından yönetilmişti 1856'dan sonra, yönetimde ağırlık Rum toplumu ileri gelenlerine geçti Lozan Banş Antlaşması (1923)'ndan sonra, yönetim tamamen Rum toplumuna verildi


Bu okullarda felsefe, edebiyat, din ve tıp dersleri okutuluyordu Avrupalı devletlerin, Osmanlıların iç işlerine karışmaları artınca ve Rusya da anlaşmalarla Osmanlı ülkesindeki Ortodoks tebaanın koruyuculuğunu üstlenince, Patrikhane'nin siyasî etkinliği 19 yüzyılda arttı Bu dönemde gerek Patrikhane, gerek onun yönetimindeki okullarda faaliyet gösteren papazlar, Osmanlı Devleti'nin parçalanma sürecini hızlandıran çalışmalara katıldılar Rum okullanndaki eğitimin, Türk düşmanlığını körükleyici bir nitelik aldığı görüldü


Ermeni azınlığa ait ilk okul, 18 yüzyılın sonunda İstanbul'da açılmıştı O zamana kadar, eğitim, kiliselerde papazların gayretiyle yapılan bilgi aktarımı şeklindeydi Daha çok, Ermenice öğretiliyor ve dinî bilgiler veriliyordu 19 yüzyılın başından itibaren, Ermeni azınlığın açtığı okulların sayısı çoğalmaya başladı Ermeni Patrikhanesi 1824'te bir emir yayınlayarak, Anadolu'da Ermenilerin yaşadığı en küçük yerlerde bile okul açılmasını istedi Bunun üzerine Anadolu'da da Ermeni okullarının birbiri ardına açıldığı görüldü Bu okulların sayısı on yıl içinde 120ye ulaştı 1859'da sadece İstanbul'da


42 Ermeni okulu bulunuyordu Yüzyılın sonunda ise Ermeni ilkokullarının sayısı 813 u bulmuştu Bu okullarda, İstanbul'da kurulan Ermeni Maârif Ko-misyonu'nun belirlediği bir ders programı uygulanıyordu Okutulan dersler arasında Ermenice, Türkçe, Fransızca, matematik, ticaret dersleri ağırlık taşıyordu Okulların giderleri, Patrikhane'nin önderliğinde, Ermeni azınlığa mensup iş adamları tarafından karşılanıyordu


Yahudi azınlığı, eğitimi uzun süre havralarda uygulamıştı Modern anlamda ilk okul 1854'te, İstanbul'da Musevî Asrî Mektebi adıyla açıldı Al-liyans Israilit adını taşıyan Yahudi kuruluşu, 1875'ten itibaren İstanbul'da ve Yahudilerin yaşadığı başka şehirlerde çok sayıda okul açmaya başladı


Yabancı Okullar: Osmanlı Devleti'nin önce Fransızlara bir 'lütuf' olarak verdiği kapitülâsyonlar, 19 yüzyıla gelindiği zaman değişik niteliğe bürünmüştü Avrupa'nın askeri üstünlüğü, siyasî baskıya yol açmış, bu da kapitülâsyonların Osmanlı Devleti aleyhinde işleyen imtiyazlar hâline gelmesi sonucunu vermişti Büyük devletlerin hepsi bu imtiyazlardan yararlandıkları gibi, kapitülâsyonların kapsamı, ekonomiyle birlikte adalet ve eğitim alanlarını da içine almıştı Bu durum üzerine, Osmanlı ülkesine gelen çok sayıda misyoner, din işlerinin yanı sıra, eğitim alanında da faaliyet göstermişlerdir Elçilikler de kendi bünyelerinde elçilik okulları açmaya başlamışlardır


Avrupa devletlerinin her biri, Osmanlı Devleti üzerindeki etkilerini arttırmak için, azınlıkları kullanma yoluna gitmişler; çeşitli mezhep mensuplarının koruyuculuğuna girişmişlerdir Bu devletler, kendi çıkarlarına hizmet edeceğine inandıkları azınlıkları korumak iddiası ile okullar açmışlardır Bu okullarda eğitim gayesinden çok, din ve mezhep propagandasına ağırlık verilmiştir Politikacılar, casuslar ve papazlar, "öğretmen" adı altında faaliyet göstererek yıkıcı propagandalannı sürdürmek için yabancı okullardan yararlanmışlardır


Yabancılara tanınan imtiyazlara Lozan Barış Antlaşması (1923) ile son verildi 1924'te çıkarılan Tevhid-i Tedrisat (öğretimin birleştirilmesi) Kanunu, yabancı okulları devlet denetimi aldına aldı


Osmanlı topraklarında yaşayan Katoliklerin koruyuculuğunu Fransa üstlenmişti Avrupa'dan gelen Cizvit rahiplerinin açtığı ilk Fransız okulu, İstanbul'daki Saint Benoit (Sen Benuva) Okulu'dur Bundan sonra, Osmanlı ülkesinde açılmış olan Fransız okullarının sayısı yüzlercedir Bu okullardan, günümüzde de faaliyetini sürdüren birkaç tanesi kalmıştır


İngilizlerin koruması altında açılan okullar, daha çok Suriye ve Lübnan bölgelerinde yoğunlaşmıştı Diğer bölgelerde açılan okullar daha azdı İngiliz


okullarından günümüze kadar gelen ikisi İstanbul'da bulunmaktadır (Nişantaşı 'ndaki İngiliz Erkek Lisesi ve Beyoğlu'ndaki İngiliz Kız Orta Okulu)


Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ise, misyonerlik faaliyetini Ermeni azınlığa yöneltmişti Orta Doğudaki Amerikan nüfuzunun kuvvetlenmesi için bu azınlığın kullanılması düşünülüyordu ABD bu amaçla, dinî alanda faaliyet gösterirken, Anadolu'da Ermenilerin yaşadığı bölgelerde konsolosluklar kurdu İstanbul'da, Beyoğlu'nda Ermeniler için 1834'te açılan okulu diğerleri takip etti 1863'te açılan Robert Koleji'nin Amerikan okulları arasında seçkin bir yeri vardı Bu okulun ilk yıllarındaki öğrenciler arasında Ermeni ve Bulgar gençlerinin çoğunlukta bulunması dikkat çekiciydi


İtalyanlar, Osmanlı ülkesinde okul kurma girişimini 1861'de gerçekleştirmişler; İstanbul'da ve Hatay'da okullar açmışlardır Almanlar da kendi kültürlerini yaymak amacıyla, 1870'ten itibaren okul açmaya başlamışlardır Bu iki ülkenin, diğer Avrupa ülkelerine göre geç kalmalarının sebebi, kendi siyasî birliklerini kurmak için uğraşmalarıdır Ayrıca, İstanbul'daki Alman çocukları, Almanca eğitim yapan Avusturya okullarından yararlanıyorlardı İstanbul'da Avusturya Erkek ve Kız liseleri ile Ticaret Okulu bulunuyordu


Rusların Osmanlı topraklarındaki eğitim faaliyeti Suriye'de, İran'mki Bağdat'ta yoğunluk gösteriyordu Her iki devletin, ayrıca İstanbul'da açılmış okulları da vardı


Avrupa'daki modern eğitim teknik ve yöntemlerinin Osmanlı ülkesine getirilmesi bakımından yabancı okulların olumlu etkileri görülmüştür Başlangıçta Türk çocuklarının bu okullara girebilmesi çok zordu Zamanla Türk öğrencilerin sayısı artmıştır Fakat, bu okulların büyük bir kısmı, politik amaçlar uğrunda kullanılmışlar, Osmanlı ülkesinde karışıklık çıkarılması için bir araç olarak görülmüşlerdir