Osmanlı İmparatorluğunda Bankacılık Sektörü Ve Bankalar

Osmanlı İmparatorluğunda Bankacılık Tarihi - Osmanlıda Bankacılık - Osmanlı Döneminde Kurulan Bankalar

1) Istanbul Bankası (Banque de Constantinople) 1847′de kurulmuştur Bu bankanın sermayesi bulun muyordu Amacı o devirde dış ödeme sıkışıklığını gidermek için Osmanlı tüccarlarının emrine Londra ve Paris üzerine çekilmiş poliçeler sağlamaktı Bu bankanın kurucuları o devirde Avrupa piyasalarında itibarı olan J Alleon ile Teodor Baltazzi gibi Galata Bankerleri idi Bu sayede hükümet ile bankanın yaptığı anlaşmaya göre ilk olarak 450000 Frank, yani 2 milyon kuruş değerinde poliçe, ithalatçı tüccarların emrine verilmiş ve bu sayede kambiyo kuru 1 İngiliz lirası 110 kuruş olarak uzun müddet tutulabilmiştir Fakat bu bankanın başarılı olduğu bu operasyon devam edememiştir Bunun iki sebebi olduğu söylenebilir Birincisi, 1848 yılında Fransa’ da patlak veren ihtilal ve ikincisi Osmanlı hükümetinin kağıt para ihracıdır Nitekim hükümet, bankanın bu poliçe işin den yaptığı zararı kaime, yani kağıt para ile ödeyince banka da bu kaimeler üzerinde spekülasyona giriş miştir Nihayet hükümetin kağıt para ihraç politikası devamlı bir işlem haline gelince banka bu riski pay laşmak gücünde olmadığından 1852′de faaliyetini tatil etmiştir

1852′de kapanan Istanbul Bankası’nın adını kul lanmak suretiyle 10 Nisan 1872′de 1 milyon sterlin sermayeli bir banka kurulmuştur O devrin meşhur bankerlerinden olan Antuan Vlasto, Andre Singros, Jorj Koronio, Etien Skulidi’nin iştirakleri ile kurulan bu banka, daha sonra Abdülhamit II devrinde meş hur Galata Bankerlerinden Zarifi ‘nin yönetimine geçmiş ve 1894 yılında “Osmanlı Kambiyo ve Menkul Değerler AŞ” tarafından satın alınarak faaliyetine son verilmiştir

2) Osmanlı İmparatorluğu Genel Şirketi (Societe Generale de I’Empire Ottoman): Bu adı taşıdığı halde aslında bir banka olan bu kuruluşun kurucu -ları, Osmanlı Bankası başta olmak üzere A Baltazzi, Cristaki Zografos, Boğos Mıssırlıoğlu, A Ralli, J Camondo, Zafiropolo ve J Zarifi ticarethanesi, Oppenhaim, Alberti ve Ortakları gibi devrin Galata Bankerleri ile S Sulzbach, Frinling ve Groshen, Stern Kardeşler, Bischoftheim ve Goldsmith gibi yabancı bankerlerdi 10 Muharrem 1864′de kurulan bu ban kanın sermayesi her biri 20 Osmanlı lirası olan 100000 hisse senedinden oluşmakta idi Bu banka nın hisse senetleri Istanbul ve Londra’da satışa Çıkarılmış ve büyük rağbet görmüştü Nitekim emisyon dan birkaç gün sonra her hisse senedi 3 sterlin prim yapmıştı Bankanın, Osmanlı Hükümeti ile yapmış olduğu anlaşmaya göre, görevlerinin başında hükü mete kısa vadeli krediler sağlamak geliyordu Ayrıca gerek hükümet merkezindeki ve gerek vilayetlerdeki ticarethane ve esnafa kredi sağlamak görevini de yüklenmişti 1864′de ilk olarak hükümete 50 milyon Franklık bir kredi açmıştır Hükümetin harice devamlı borçlandığı bir devirde faaliyet gösteren bu banka dış borçlarının alınmasında ve Osmanlı tahvil erinin pazarlanmasında da büyük rol oynamıştır Banka 1893′de tasfiye edilmiştir

3) Osmanlı Genel Kredisi (Credit General Otto -man): O devirde Fransa’da en önemli mali kuruluş ardan olan Socieıe Generale de France, İstanbul’a yerleşmiş bir Fransız ailesi olan Tubinilerin ortaklığı ile Osmanlı Hükümeti namına 150 milyon Frank değerinde Hazine bonosu ihraç etmek üzere 31 Ara lık 1868 tarihinde Osmanlı Hükümeti ile bir anlaşma, imzalamıştı Bu işlemler başarılı olup da devam ola nağı ortaya çıkınca aynı ortaklık bir bankanın kurul ması için girişimde bulunmuş ve böylece CrediıGeneral Oıtornan adlı banka 1869 yılı Ağustos ayında kurularak faaliyete başlamıştı Bankanın ilk yönetim kurulu G Tubini, Parisli banker Blount, Istanbul Darphane müdürü Mihraz Düz, Paris Ticaret Odası Başkanı Guillaume Deniere, Fransız Bankası murakıbı Vıctor Fare, fahri kambiyo ajanı Frederic Ganne ron, Galata’da banker Köçeoğlu Agop, Parisli banker Koenigswarte, Galata Bankerlerinden Gean Tubini ve Mısırlı Andon bey, Paris-Uon ve Akdeniz Demir yolları genel müdürü Paulin Talabot’dan oluşmuştu

Bu banka 1873 yılına kadar Osmanlı dış borçlan ile ilgili işlemlerde büyük rol oynamışbr 1872yılında da 200 milyon Frank değerinde Hazine bonosu ihraç ederek hükümeti büyük bir mali sıkıntıdan kurtarmıştı

Credit General Ottornan adlı bu banka 1899 yılında faaliyetini tatil etmiştir

4)Avusturya-Osmanlı Bankası: Fransa’nın 1871 yılında Almanya ile yaptığı savaşı kaybetmesi, Paris’ in işgali ve 3 Cumhuriyetin kurulmasına kadar geçen zaman Osmanlı Hükümetinin Fransız Serma yesi ile olan ilişkisini büyük ölçüde azaltmıştı Buna karşılık Rumeli Demiryollarının yapımı ve işletilmesi için Baron Hirsch’in aracılığı ile ihraç edilen primli tahviller Viyana ve Berlin borsalarında işlem gör müştü Ayrıca Avusturya ile Rumeli Demiryollarının birbirine bağlanması Avusturya sermaye sahipleri -nin Osmanlı İmparatorluğuna eğilim göstermelerine sebep olmuştur İşte Viyana ile İstanbul arasındaki bu zorunlu yakınlaşma iki bankanın kurulmasına yol açmıştır Bunlardan birincisi 26 Aralık 1871′ de kurulan 2,5 milyon sterlin sermayeli Avusturya Osrnanlı Bankası’ dır Bankanın sermayesi her biri 20 sterlin değerinde 125000 hisse senedin den oluşmakta idi Kurucuları Viyana’daki Anglo Avusturya Bankası, ve Union Bank, Bükreş Bankası ve Osmanlı İmparatorluğu Genel Şirketi (Societe Gene rale de Empire Ottoman) idiler Bu banka 1874 yılında Osmanlı Bankası, ile birleşerek tarihe karışmıştır

5) Avusturya-Türk Bankası: Bu banka Mart 1872 tarihinde kurulmuştur 2,5 milyon sermayeli olan bu bankanın sermayesi her biri 25 sterlin değerinde 100000 hisse senedinden oluşmakta idi Merkezi Viyana’da olup İstanbul’da da bir şubesi bulunu yordu Kurucuları Osmanlı İmparatorluğu Genel Şir keti, Galata Bankerlerinden C Carapanos, J Camondo ve Ortaklan, A Rani, Z Stefanovitch, Otto Unmann, A Vlasto, Christaki Zographos, ve Georges Zafiri ile Viyana’daki Union Bank, Avusturya Bankası ve diğer ünlü bankerlerdi Bankanın kuruluş yılı içinde başlayan Vıyana borsasındaki kriz bu ban anın ömrünün aynı yıl sonunda tükenmesine sebep olmuş ve banka açıldığından bir yıl sonra, yani 1873 yılında kapanmıştır

6) Kambiyo ve Menkul Değerler Osmanlı Şirketi: Bu banka daha evvel mevcut bulunan Galata Borsası nın önemli simalarından Eugenidi ve Ortaklan adı altında faaliyette bulunan 30000 Osmanlı Liralık ser mayeli bir mali kuruluşun genişletilmesi ile mey dana gelmiştir 16 Ekim 1872 yılında kurulan bu bankanın serma yesi her biri 10 sterlin değerinde 60000 hisse senedi ile 600000 sterlin idi Bu bankanın ilk yönetim kurulu M Clado, E Eugenidi, Alfred F Parker’den oluşmuştu Bu bankanın kuruluşunda hisse senetle rini pazarlama görevi Credit General Ottornan’a verilmişti Bu banka 1899 yılında faaliyetini tatil etmiştir

7) 1872-1875 yılları arasında kurulan ve kapanan bankaların sayısı bir haylidir Galata borsasındaki bankacılık için elverişli konjonktür dolayısıyla banka olarak ortaya çıkan, fakat aslında spekülatif gayelerle günlerini geçiren aşağıda isimlerini yazmakla yeti neceğimiz bankaların bir kısmı da büyük hayaller mahsulü olarak kurulmuştur Osmanlı İmparatorlu ğu’nun ekonomik gerçeklerine uymayan projelerle ortaya çıkan bankalar, özellikle Viyana piyasasındaki büyük krizden etkilenen Istanbul Galata Borsasın daki uzun süreli panik ve kriz dolayısıyla faaliyetle rini hemen durdurmuşlar, birçokları da proje halinde kalmaya mahkum olmuşlardır Bu bankaları şöylece sıralayabiliriz: Rus Bankası, Ermeni Bankası, Finans Kamu İşleri Bankası, İtalyan Doğu Bankası, Istanbul Komptuan, İndüstri Kredisi, Osmanlı Tica ret Şirketi, Kredi ve Komisyon Bankası, Osmanlı Kamu İşleri Bankası, Avusturya Levanten bankası, Türkiye Milli Bankası

8) Menafi Sandıkları: Mithat Paşa Tuna Valisi olunca bütün Tuna vilayetinde o devirde hakim olan düzensizliklerin önünü almak için çeşitli girişim lerde bulunmuştu Bu düvensizliklerin önemlisi köylü ve çiftçinin sarraf ve tefeciler tarafından sömü rülmesi idi Mithat Paşa bu işi kökünden halletmek için her kazada bu kaza dahilindeki bütün çiftçilere kredi sağlayacak sandıklar kurmaya karar vermiş ve gerekli yetkiyi de almıştı 1864 yılında kurulan bu sandıklara Menfai Sandıkları adı verilmişti 1866 yılına kadar geçen üç yıl zarfında bu sandıkların faaliyeti çok olumlu sonuçlar verdiğinden hükümet bunların bütün vilayetlerde açılmasına karar vermişti Bu sandıklar için gerekli fon, yörenin aşar vergisi gelirinin küçük bir yüzdesinden sağlanmakta idi Köylü ve çiftçiye verileri krediler )asa vadeli olup, kıymetli eşya, ipotek ve kefalet karşılığı veriliyordu Bu sandıkların yönetimi Nafia Nezareti’ne bağlı olmakla birlikte her kazanın yönetim ve kontrolü, ikisi hristiyan, ikisi de müslüman olmak üzere aynı kaza halkından seçilmiş ve görevini ücretsiz yapan dört üyeli_bir komiteye verilmiştir Ancak bu komite nin katipliği ve muhasebesi için görevlendirilen kişi, muamelat hacminin küçük bir yüzdesini ücret ola ak alıyordu Sandıklar her hafta kurulan pazaryerle rinde faaliyet gösteriyordu: Bu sandıklann sayısıZiraat Bankası kurulduğu tarihte (1888) üç yüzü aşmıştı

9) Osmanlı Bankası: Osmanlı Bankası 1 Şubat 1863 tarihli fermanı ile kurulmuştur Kurucuları aşa ğıda isimleri yazılı bir grup Fransız ve İngiliz uyruklu banker ve banka temsilcileridir Aslında Osmanlı Bankası 1856′ da kurulmuş olan Ottaman Bank’ın bir devamıdır Bankanın kurucuları şunlardı: İngiliz grubu: Wıl liam Glay, Paskoe Du pre Grenfell, Laghlas Mackins ton Hate, William Richard Drake, John Stewart, Edward Gilbertson; Fransız grubu: lsaac Pereire,

Emile Pereire, Eugene Pereire, Philippe Hottinguer, Ernest Adolphe Fould, Charles Mallet, Pillet Wı)), Bamn F Soillere, Antoine Jacop Stern, Duc R de Ferrari, Hyppolite Guillaume Biosta, Jean Charles Mussatd, Frederic Grieninger, Vıncent Buffarini, Hodolphe Hottinguer

Osmanlı Bankası Osmanlı imparatorluğu’nda ilk olarak her an altına çevrilebilir banknot imacı hak kını elde etmişti Yalnız ihraç ettiği toplam banknot değen bankanın ankesinin üç katını geçmeme şar tına tabi tutulmuştur Ayrıca Hazine bonosu ihracı tekelini de elde etmişti Devletle ilgili bu görevlerinden başka banka her türlü bankacılık ve ticari işlemleri yapmak hakkına sahip oluyordu

Bankanın merkezi İstanbul’da idi Ayrıca Paris ve Londra’da iki acentesi bulunuyordu 1910 yılının kayıtlarına göre bankanın imparatorluğun çeşitli yerlerinde 66 adet şubesi mevcuttu Banka, 1891 yılından itibaren mevduat da kabul etmeye başlamış ve ilk olarak mevduata yılda % 2 faiz ödemeye başlamıştır

Bankanın Kuruluşunda imtiyaz müddeti 30 yıl olarak kabul edilmişti 1875 yılında bu müddet 50 yıla ve 1895′ yılında da 62 yıla çıkarılmıştır Daha sonra bu müddet Cumhuriyet devrinde de uzatılmıştır



10) Ziraat Bankası: Ziraat Bankası 27 Ağustos 1888 tarihli Nizamname ile kurulmuştur 1867′de kurulan Menafi Sandıkları’nın yerini almış 61an bu bankanın sermayesi şöyle oluşmuştur:

1) 1886-87 Mali yılı sonuna kadar Menafi Sandıkları’nda biriken para,

2) Bu sandıkların alacakları,

3) 1887-88 Mali yılından başlamak üzere aşar ver gisine yapılan % 1,5 oranındaki zammın hasılatı Buna göre %10 olan bu verginin oranı % 1 1,5′a çıkarılmış oluyordu,

4) Bankanın kuruluşundan itibaren sağladığı karlar

Bankanın bu şekilde oluşacak sermayesi 10 milyon Osmanlı Lirasına ulaşınca aşar vergisinin desteği kaldırılacaktı Nitekim 1909 yılından itibaren aşar hasılatı katkısı yarıya indirilmiştir

Kuruluşunda bankanın organizasyonu, Istan bul merkez olmak üzere her vilayet merkezinde ve tarımsal bölge olarak önemli olan her kazada bir şube esasına göre ayarlanmıştı Banka çitfçilere ipo tek karşılığı kredi veriyordu Nafia Nezareti’ne bağ lanmıştı Mevduat kabul edip bu mevduata faiz ödeme siyasetini benimsemişti Nitekim üç ay vadeli mevduata % 4 faiz ödüyordu Vadesiz mevduata faiz ödemiyordu

Banka, izlediği kredi politikasına göre, ipotek karşılığı veya hiçbir arazisi olmayan çiftçiye toprak sahibi birinin kefaleti ile kredi açıyordu Açılacak kredinin sının banka şubesinin sermayesine göre 50 liradan 150 liraya kadar çıkıyordu Tek bir çiftçi için geçerli olan bu sınırlanmış kredi için % 6 faiz, % 1 de masraf olmak üzere % 7 faiz alınıyordu

Banka 1889-90 mali yılında 18206 çiftçiye 162832 Osmanlı Lirası kredi vermişti Bu rakamlar 1908-09 mali yılında sırasıyla 278663 çiftçi ve 1153011 Osmanlı Lirasına yükselmiş bulunuyordu Ziraat Bankası, kuruluşundan 1909 yılına kadar kendi kay nakları ile büyüyen bir banka olmuştur, denebilir Sağladığı karlar kredi sermayesine kaynak teşkil etmiştir

11) Selanik Bankası: Adı Selanik Bankası olmakla beraber, merkezi İstanbul olarak 1888 yılında kuru lan bu bankanın kurucuları Osmanlı Bankası, Paris’ de Konptuar Eskont, Avusturya Kraliyet Bankası, Macar Bankası, ve Selanik’de zamanın önemli iş adamlarından olan Alatini Kardeşler idi Banka her türlü bankacılık işlemleri yanı sıra aşar mültezimliğini ye her türlü bayındırlık işlerini de yürütmeyi görev kabul ediyordu Merkez İstanbul olmak üzere Selanik, Manastır, Kavala, İzmir, Üsküp, Edirne, Beyrut, Dedeağaç, Drama, Samsun ve Iskeçe’de birer şubesi ile Gümülçine, Kumanova ve Suffi’de büroları vardı


Bankanın sermayesi % 25′i ödenmiş her biri 11 Osmanlı lirası değerinde 100000 hisse senedi ile 1100000 Osmanlı Lirası idi Bu sermaye, banka sahiplerinin genel kurulu kararı ile 3300000 Osmanlı Lirasına kadar yükseltilebilecekti

Bankanın yönetimi 12 ile 16 arasında değişen, her biri en az 100 hisse senedi sahibi bir yönetim kurulu tarafından yürütülmekte idi Bu üyelerden en az üçünün Osmanlı tebası olması gerekiyordu Kuruluşta bankanın yönetim kurulu Üyeleri şu kişilerden olmakta idi: Sir Henry Babington Smith, Sir Adam Black, Sidney, N Meyer, Hüseyin Cahit Bey (meşhur gazeteci), Ahmet Cemal Bey (Bahriye Nazın Cemal Paşa) FE Whittall, Hugo Baring, Henry Birghenough, GS Gülbenkyan, Reşit Sadi Bey, Nail Bey Bu yönetim kurulu üyelerinden altısı Londra’da ikamet eden özel bir komiteyi oluşturuyordu