Türkiye Büyük Millet Meclisi 1. Dönem

Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi ya da kısaca Birinci Meclis, 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanmış, 1 Nisan 1923'te yeni seçim kararı alarak 15 Nisan 1923'te son oturumunu yapmıştır Yeni Türk devletinin kurucu meclisi olarak kabul edilir Meclis'in açılış günü olan 23 Nisan, halen Türkiye'de ulusal bayram olarak kutlanmaktadır

Meclisin açılış aşamasında Osmanlı Devleti hala İstanbul'da hüküm sürmekteydi Meclis, açılış gününde sultan ve halife VI Mehmet'e bağlılık yemini etmiş, ancak uygulamada İstanbul'daki iktidardan tamamen bağımsız olmuş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla Osmanlı Devleti'ne son vermiştir Yeni devletin nihai biçimi olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te İkinci Meclis tarafından ilan edilecektir Bu iki tarih arasında TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini tek elde toplayan bir ihtilal meclisi görünümü sergilemiştir




Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk üyeleri



Meclis'in Kuruluşu


4-[11 Eylül 1919] tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı 30 Eylül'de Osmanlı hükümeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal'in dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi Ancak 28 Kasım 1919'da yapılan toplantıda, Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf (Orbay)'in desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı[1] Seçilen mebuslar Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi

Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı Ancak 140 küsur mebusun üçte bir kadarı, çeşitli nedenlerle Meclis'e katılmadılar Büyük çoğunluğu ile Milli Mücadele yandaşlarından oluşan meclis, Misak-ı Milli beyannamesini kabul etti Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi 16 Mart 1920'de bir İngiliz askeri birliği Meclis'i basarak, Rauf başta olmak üzere bazı mebusları tutukladı Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi

İstanbul meclisinin tüm üyeleri otomatik olarak Ankara'daki meclise katılma hakkına sahipti Bunlardan Ankara'ya gelmek istemeyen birkaçı istifa etmiş sayıldı Sonuçta (gecikenlerle birlikte) Mebusan Meclisi üyelerinden 92'si yeni meclise katıldı

19 Mart 1920'de Mustafa Kemal vilayetlere, müstakil livalara ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis'e beş temsilci seçilmesini istedi Seçim liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti yönetim kurulu üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktı Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilmedi Uygulamada, tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçildi İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis'e katıldı Bu sayıya, 1922'de Malta Sürgünü dönüşü Meclis'e katılan 14 kişi dahildir

Meclisin adı ilk önce Millet Meclisi iken, İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle ("genişletilmiş meclis" anlamında) Büyük Millet Meclisi adı benimsendi 1921'de Türkiye sözcüğü eklenerek Türkiye Büyük Millet Meclisi adı resmileştirildi



Önemli Kararları


TBMM 1 Dönem'in özellikleri arasında olağanüstü şartlarda faaliyete geçmiş olması, ihtilal meclisi olması, kuvvetler birliği esasına dayanması (yasama, yürütme ve yargıyı şahsında toplaması), bakanları ayrı ayrı ataması ve azletmesi en başta sayılabilir Meclis Başkanı (Mustafa Kemal) aynı zamanda yürütmenin başıdır

Meclis üyeleri zamanla, kişisel ve fikri konumlarına göre, kabaca 3 temel gruba ayrılmıştır Kalpaklılar, yeni bir devlet ve hükümet kurma düşüncesi içinde olanlar; Sarıklılar, Şeriat hükümlerinin idareye hakim olması düşüncesi içinde olanlar; Fesliler, Osmanlı hukukunun korunması düşüncesi içinde olanlar bu gruplaşmalara verilen tanımlardır

1 dönem milletvekillerinin 288'i yüksek öğrenim görmüş, 94'ü orta öğrenim mezunu kişilerden oluşmaktaydı Meslek dağılımı şu şekildeydi: 162 serbest meslek, 133 devlet memuru, 54 asker, 32 din adamı, 30 aşiret reisi, 7 teknik eleman, 16 sağlık görevlisi, 2 Reji görevlisi Toplam 378 milletvekilinin 162'si birden fazla dil bilgisine sahipti

Üstlendiği misyonun yanısıra, 1 Dönem meclisi, demokratik ve parlamenter hasletlerinin derinliği ile de dikkat çekmektedir Öncesinde 2 ayrı tarih kesitinde Meşrutiyete dayalı parlamenter sistem tecrübesi olduğu, hatta Tanzimat'tan itibaren Danışma Meclisi tarzı yapılanmaların Osmanlı devlet kültürüne girdiği dikkate alınırsa, 1920'lerde Türk insanının meclis yolu ile yönetme ve yönetilme birikiminin mevcut olduğu da burada belirtilmelidir




İlk TBMM'nin çalışma esasları


TBMM’nin üstünde bir kuvvet yoktur

Hükümet kurmak gereklidir

Geçici kaydıyla bir başkanı ve padişah vekili atamak uygun değildir(hükümet devamlılığı)

TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir(güçler birliği ilkesi)

Padişah ve halife bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra meclis tarafından belirlenecektir(saltanat ve halifeliğin kaldırılmasının yasal dayanağı)


TBMM'nin Önemi ve Özellikleri


Bu önerge 20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını belirlemiştir

TBMM ‘’Kurucu Meclis’’ özelliğindedirOlağanüstü yetkilere sahip bir ihtilal meclisidir

Meclis hükümeti sistemi esas alınmıştır

Güçler birliği ilkesi esas alınmıştır

M Kemal meclisin, hükümetin ve yeni devletin başkanıdır

TBMM üstünde güç yok denilerek İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır

Meclis İnkılapçı değildirYaptığı tek inkılap saltanatın kaldırılmasıdır

TBMM Döneminde Gerçekleştirilen Başlıca Faaliyetler [değiştir]


Hıyaneti vataniye kanunu

İstiklal mahkemesi kuruldu

İsyanlar bastırıldı

Batı Anadolu’da düzenli ordu kuruldu

Doğu,Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu

1921 Anayasası ile İstiklâl Marşı kabul edildi

Saltanat kaldırıldı

Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı

Lozan görüşmelerine başladı


TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar


İstanbul Hükümetince çıkarılan ayaklanmalar


Anzavur isyanı

Kuvay-i inzibatiye ayaklanması (Hilafet Ordusu)

İstanbul hükümeti ve işgalci devletlerin kışkıtmaları ile çıkan ayaklanmalar [değiştir]

Bolu Düzce, Hendek, Adapazarı ayaklanması

Yozgat ayaklanması, Çapanoğlu

Konya ayaklanması

Şeyh Eşref ve Koçgiri ayaklanması

Urfa Milli Aşiret isyanı


Azınlıkların çıkardığı ayaklanmalar


Ermeni İntikam alayları(Adana ve Doğu Anadolu)

Doğu Karadeniz’de Rumlar tarafından çıkarılan Pontus isyanı

Kuvay-ı milliye yanlısı olup sonradan ayaklananlar [değiştir]

Düzenli ordunun kurulması aşamasından buna karşı çıkan kuvay-i milliye şefleri tarafından çıkarılmıştır

Çerkes Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanı


Ayaklanmalara Alınan Önlemler


Hıyanet-i vataniye kanunu çıkarıldı

İstanbul ile haberleşme kesildi

İstiklal mahkemeleri kuruldu

Düzenli orduya geçildi


İsyanların Sonuçları


Düşman cephelerde ilerleme imkânı buldu

Milli bağımsızlığın gerçekleşmesi gecikti

Ayaklanmaların bastırılması ile TBMM Anadolu’ya hakim tek güç haline geldi



TBMM 1 dönem milletvekilleri


TBMM 1 dönem milletvekilleri şunlardır (sıralamada seçim bölgelerinin günümüzdeki isimlerinin alfabetik sırası esas alınmıştır) Günümüzde ilçe olan Biga, Ergani, Gelibolu, Genç ve Şebinkarahisar'ın (Şarkikarahisar) o dönemde seçim bölgesi merkezi oldukları unutulmamalıdır Günümüzdeki Ağrı ilinin o dönemdeki merkezi ise Bayazıt'tı Samsun ili Canik adı ile anılmakta ve Ordu ilinide kapsamaktaydı Kırşehir günümüzdeki Nevşehir ilini kapsamaktaydı