Jandarma Tarihçesi

Tarih boyunca insanlar, sosyal hayatın devamı için huzur ve sükûnun korunması, can ve mal güvenliğinin sağlanması amacıyla koruyucu bir güce ihtiyaç duymuşlardır Bunu da bilinen anlamda kolluk kuruluncaya kadar askerî güçleri ile sağlamışlardır


Bu genel kural Türklerde de geçerli olmuş, egemenlikleri altındaki topraklarda emniyet ve asayişi askeri güçleri ile sağlamışlardır


Eski Türklerde emniyet ve asayiş hizmetleri askerî teşkilât içerisinde yürütülmüş olmakla beraber, bu hizmetler Oğuz Kağan'ın "Oğuz Töresi", Cengiz Han'ın "Uluğ Yasası", Timur'un "Timur Tüzükâtı" gibi yasalarla da desteklenmiştir


Osmanlılar da, emniyet ve asayişin sağlanması konusunda, eski Türk devletlerini örnek almışlardır Topraklarının sürekli genişlemesi ve nüfusun artmasıyla birlikte emniyet ve asayiş hizmetleri yalnızca bu işle görevli kişilere bırakılmıştır Bu uygulama özellikle İstanbul’da (Dersaadet) görülmekte olup, Karakullukçular bu anlamda kolluk teşkilâtının başlangıcı sayılabilecek ilk görevlilerdir


Dönemin diğer kolluk görevlilerini de; Subaşı, Ases, Asesbaşı, Böcekbaşı, Salma Çuhadarı, Falakacı, Kavas, Cebeci Kolcusu, Vezir Baştebdili, Yasakçı, Muhtesip, Solak, Kalyoncu, Galata Çavuşu olarak sıralamak mümkündür


Eyaletlerde ise, Tımarlı Sipahiler, Yasakçılar ve "Deli" diye isimlendirilen görevliler, kazalarda da kadıların emrinde bulunan Subaşılar, emniyet ve asayişi sağlamakla yükümlüydüler


Yalnızca kolluk hizmetlerinden sorumlu görevli birimlerin oluşturulması, Yeniçeri Teşkilâtı’nın kaldırılması ve 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı'nın getirdiği yükümlülükler, kolluk teşkilâtında çok önemli gelişmelere neden olmuştur


Tanzimat Fermanı ile birlikte, yeni bir kolluk teşkilâtının kurulmasına karar verilmiş ve Jandarma’nın da çekirdeği sayılan Zaptiye Teşkilatı oluşturulmuştur


1846 yılında da, Zaptiye Müşirliği kurulmuş ve teşkilâtın yönetimi 1879 yılına kadar bu müşirliğe verilmiştir 1879 yılında kaldırılan Müşirlik, yerini Zaptiye Nezareti ile Jandarma Dairesi'ne bırakmıştır Zaptiye Nezareti; bugünkü Emniyet Genel Müdürlüğü'nün, Seraskerliğe bağlı Jandarma Dairesi de bu günkü Jandarma Genel Komutanlığı'nın yetkilerine sahiptir


Ancak, ülkenin içinde bulunduğu siyasî, askerî ve ekonomik durum, Jandarma'nın tam anlamıyla kuruluşunu tamamlamasına izin vermemiş, İkinci Meşrutiyet dönemine kadar, yarı Zaptiye, yarı Jandarma olarak, bir geçiş süreci yaşanmıştır


Bu dönem içerisinde, özellikle Rumeli'de artan asayiş sorunları yüzünden, yabancı devletlerin de etkisiyle, ilk önce Rumeli'de Jandarma'nın yeniden düzenlenmesi (tensik) çalışmalarına başlanmış, 1904 yılından itibaren Rumeli vilâyetlerinin tamamında Jandarma Tensik Daireleri kurulmuş ve başlarına yabancı subaylar getirilmiştir Tensik çalışmaları sonucunda Jandarma Teşkilâtı Avrupa devletlerindekine benzer bir güvenlik teşkilâtı haline getirilmiştir


Tensik döneminde, asayişin sağlanmasında Rumeli'de elde ettiği başarıyı yurt çapında gerçekleştirmek isteyen hükümet, 1909 yılında Harbiye Nezareti'ne bağlı Jandarma Dairesi'nin yerine Umum Jandarma Kumandanlığı'nı kurmuştur


Meşrutiyet döneminde Jandarma Teşkilâtı, daha da gelişerek büyümüş, tensik faaliyetleri devam etmiş, Jandarma'nın yurt çapında teşkilâtlanması, personelin temini ve yetiştirilmesi, adlî ve askerî makamlarla ilişkiler, kadroların tamamlanması konusunda önemli aşamalar kaydedilmiştir Bu dönemde Harbiye Nezareti'ne bağlı olarak görev yapan Jandarma, 15 Mart 1919 tarihinde Dahiliye Nezareti'ne bağlanmıştır


23 Nisan 1920'de TBMM'nin açılması ve Millî Hükümet’in kurulmasından sonra, Ankara'da Millî Savunma Bakanlığı'na bağlı olarak bir Umum Jandarma Kumandanlığı kurulmuştur Böylece biri İstanbul'da Padişah Hükümeti’nin, diğeri Ankara'da TBMM Hükümeti’nin emrinde olmak üzere iki Umum Jandarma Kumandanlığı oluşmuştur

İstanbul Hükümeti’ne bağlı Jandarma personelinin tümünün Ankara Hükûmeti'ne karşı olduğunu söylemek yanlış olur Örneğin Anadolu’ya silâh ve personel kaçırılmasında her iki teşkilât mensupları omuz omuza çalışmışlardır İstanbul Hükûmeti'nce Millî Mücadele aleyhine verilmiş olan çeşitli emirler de, vatansever Jandarma personeli tarafından yerine getirilmemiştir


Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı'nda bütün varlığı ile Ordu saflarında yer alan Jandarma Teşkilâtı, savaşın olumsuz şartlarından büyük ölçüde etkilenmiş ve yetişmiş kadroların çoğunu bu savaşlarda kaybetmiştir Jandarma birlikleri tecrübeli subay, astsubay ve erlerden mahrum kalmış ve bu personel açığı, Kara Kuvvetleri'nden temin edilen subay ve astsubaylar ile kapatılmaya çalışılmıştır


Cumhuriyet döneminde, özellikle 1923-1938 yılları arasında Türk Jandarması, içinde bulunduğu ağır koşullara rağmen, kendi imkânları çerçevesinde büyük hizmetler yapmıştır Atatürk ilke ve inkılâplarının yerleştirilmesinde ve korunmasında önemli görevler ifa etmiş, yurdun çeşitli bölgelerinde çıkartılan isyanların bastırılması ve tüm yurtta huzur ve güvenin sağlanması konusunda yoğun çaba harcamıştır


1930 yılına kadar faaliyetlerini çeşitli mevzuat hükümlerine göre sürdüren Jandarma Teşkilâtı, 22 Haziran 1930 tarihinde yürürlüğe giren 1706 Sayılı Kanunla birlikte önemli bir aşama kaydetmiştir Söz konusu kanunla, Jandarma'nın tanımı, görevleri, bağlılık durumu, sıfat ve yetkileri ve ayrıca her kademedeki komutanların görev ve sorumlulukları tespit edilmiştir


Bu dönemde Jandarma Teşkilâtı; Jandarma Umum Kumandanlığı Karargâhı, Kurumlar, Seyyar Jandarma Birlikleri ve Sabit Jandarma Birlikleri şeklinde değişik birlik ve birimlerden oluşuyordu Jandarma Umum Kumandanı’nın rütbesi "Korgeneral" idi


1935 yılında Jandarma Teşkilâtı’nda çok önemli bir gelişme daha olmuş, Jandarma subaylarının Kara Harb Okulu'ndan yetiştirilmesi esası kabul edilmiştir

Yine aynı yıl "Jandarma Umum Kumandanlığı" adı, "Jandarma Genel Komutanlığı’na” dönüştürülmüştür


1937 yılında "Jandarma Teşkilât ve Vazife Nizâmnâmesi" yürürlüğe girerek 1706 Sayılı Kanun’un uygulama şekline açıklık getirilmiştir


1956 yılında yürürlüğe giren 6815 Sayılı Kanun ile, bu tarihe kadar Gümrük Umum Kumandanlığı tarafından yürütülen sınır, kıyı ve karasularımızın emniyetinin sağlanması ve gümrük bölgelerinde kaçakçılığın men, takip ve tahkik görevleri sorumluluğu Jandarma Genel Komutanlığı'na verilmiştir


1935 yılından itibaren kullanılmaya başlanan Jandarma Genel Komutanlığı adı, 1953 yılından itibaren tekrar "Umum Jandarma Kumandanlığı’na” dönüştürülmüş ve komutanlık kadrosu Korgenerallikten Orgeneralliğe yükseltilmiştir

Jandarma Umum Kumandanlığı’nın adı, 1961 yılında yeniden Jandarma Genel Komutanlığı’na dönüştürülmüştür


1968 yılında "Helikopter Bölük Komutanlığı" adı altında Diyarbakır'da 2'nci Taktik Hava Kuvvetleri bünyesinde ilk Jandarma Havacılık Birliği kurulmuştur


Jandarma Genel Komutanlığı 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı'na iki Jandarma Komando Taburu ve Havacılık Birlikleri ile katılmış ve Kıbrıs Türkü'nün bağımsızlık mücadelesinde de en ön safta yer almıştır


1982 yılında, 2632 Sayılı Kanun ile kıyı ve kara sularımızın korunması görevi Sahil Güvenlik Komutanlığı'na, 1988 yılında 3497 Sayılı Kanun ile bazı kara sınırlarımızın korunması ve güvenliğinin sağlanması görevi Kara Kuvvetleri Komutanlığı’na verilmiştir


Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ayrılmaz bir parçası olan Jandarma Teşkilatı; halen, ülke yüzölçümünün yüzde doksan üçünde emniyet ve asayiş hizmetlerini ifa ederken, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri başta olmak üzere önemli bir bölümünde, yıkıcı ve bölücü terör unsurlarına karşı,”Kanun Ordusu” sıfatıyla, büyük azim ve kararlılık içerisinde, milletinin emrinde olarak, mücadelesini amansız bir biçimde sürdürmektedir

Elıntı