Pomaklar

Pomak Nedir - Pomaklar Hakkında - Pomakların Tarihi

POMAKLAR, pomak soyundan gelenler topluluğu Pomaklar, Balkanlar'da, Bulgaristan, Batı Trakya ve Doğu Makedonya'da yaşayan, Bulgarca'ya yakın bir dil konuşan ve İslamiyet'i kabul eden bir halk Pomaklar, Anadolu’dan gelen Müslüman türklere maddi ve manevi yardımlarda bulunmuşlar, “öncü”, “ardcı” ve “ileri keşif” kolu olarak aktif görevlerde bulunmuşlardır

Balkanlar'da,


Bulgaristan,


Batı Trakya ve


Doğu


Makedonya'da yaşayan,


Bulgarca'ya yakın bir




dil konuşan ve


İslamiyet'i kabul eden bir


halk Pomaklar,


Anadolu’dan gelen Müslüman türklere maddi ve manevi yardımlarda bulunmuşlar, “öncü”, “ardcı” ve “ileri keşif” kolu olarak aktif görevlerde bulunmuşlardır Hristiyan


slavlar Müslümanlarına Osmanlı ordularına yardım ettikleri için yardımcı anlamına gelen “pomagaç” adını vermişler ve bu zamanlarda Pomak şeklini almıştır Ancak bu kelime Osmanlı müelliflerinin eserlerinde geçmediği gibi, Pomak adına da hiçbir yerde rastlanmamaktadır Bu tabir




Türkçe eserlerde ancak 1877-1878 Türk-Rus harbinden sonra Balkanlar’dan gelen muhaceretler dolayısıyla rastlanır


Pomak kelimesinin anlamı ve kaynağı üstünde duranlar, bunun islavca pomaçi (yardım etmek) fiilinden türeyen pomagaçi (yardımcı) kelimesine dayandığını göz önünde tutarak Pomakların voynuk teşkilatında yardımcı vazife görmelerinden dolayı bu adı aldıklarını ileri sürerler Pomak kelimesinin bulgarca mak (şiddet göstermek, cebretmek) fiilinden gelmiş olması ihtimali üstünde de durulmuş, bu kelimenin maça, mıça (eziyet çekmek) fiiliyle ilgili olduğu iddia edilmiştir Mahalli halk ise kendisine Acharyani veya Agaryani adını verir Bu arada pomak kelimesinin türkçe çomak adiyle ilgisi de araştırılmıştır Bulgarlar, Pomak çanın kendi dillerine yakın olması yüzünden, Pom aklara müslüman Bulgarlar adını verir Bulgaristan'ın Selvi ve Lofça bölgelerinde bulunan köylerin bir kısmı XI10 yüzyılda Osmanlılar tarafından pomak köyleri diye adlandırılıyordu Fakat eski tahrir defterlerinde pomak adı taşıyan köy ve nahiye yoktur Pomaklar, başlangıçta Rodoplar'da yaşıyordu Türkler 1356'dan itibaren Rumeli'ye geçmeğe başladıktan sonra bu bölgelere kadar girdiler Müslümanlık, yerli halk arasında yayıldı Pomaklar 17 yüzyıldan sonra müslüman oldular


XI10 yüzyılda Pomakların yaşadığı bölgeler Rodoplar ile Doğu makedonya arasındaydı


Bulgaristan'ın kuzeyinde Lofça, Plevne, Rahova, Orta Bulgaristan'da ise Filibe, Selanik, Manastır vilayetlerinde Pomaklar vardı 1880'de yapılan bir sayıma göre, Bulgaristan'da 400 000 pomak yaşıyordu Bulgaristan'da çıkan ihtilaller sırasında Rodop Türkleri gibi Pomaklar da büyük yıkımlara uğradılar 1877-1878 Türk-Rus savaşları sırasında Pomaklardan bir kısmı Makedonya'ya, bir kısmı da Anadolu'ya geçtAyasta-fanos antlaşmasına göre (3 mart 1878), Rodoplar'da yaşayan Pomaklar, öteki müslümanlarla birlikte bağımsız bir devlet kurmak istediler Fakat 1878 Berlin antlaşmasıyle Pomakların yaşadıkları eski toprakların sınırları Bulgar prensliği ve Doğu Rumeli yararına değiştBu yüzden 1892 yılma kadar Anadolu ve öteki osmanlı ülkelerine sığınan pomak ve müslümanların sayısı 700 OOO'i buldu 1885'te iki bulgar prensliği birleşince Pomaklar yeniden Anadolu'ya ve Selanik'e göç ettiler Bu sebeple 1891'de Bulgaristan prensliğinde 28 000, 1910'da ise (resmi sayımlara göre) 21143 pomak kaldı Buna rağmen 1917'de Bulgaristan'daki Pomakların sayısı 121 000'e çıktı Bugün Bulgaristan'da 100 000 pomak yaşadığı sanılmaktadır Bulgarlar zaman zaman Pomakları bulgarlaştıımağa çalıştılar; fakat bundan olumlu bir sonuç alınamadı Bunun üzerine Pomaklar, bulgar topraklarını terke zorlandılar Bugün Türkiye'nin bazı bölgelerinde de, özellikle Bursa ve çevresinde, Kırklareli'nde pomak vardır; fakat bunlar türkleşmiştir Pomak dili bir tür bulgarca şivesi olmasına rağmen, içine türkçe kelimeler de karışmıştır; bu yüzden Pomaklar türkçe de konuşurlar ve Türklere büyük bir yakınlık gösterirler


Pomaklar bütün tarihleri boyunca


Osmanlı Devletine sadakat ile hizmet etmiştir


1877-1878 Osmanlı-Rus savaşının elim neticeleri


Rodopların Rus ordusu ve Bulgar komitacıların istila tehlikesine kaldığı vakit, Rodop Türkleriyle Pomaklar yine birlik ve beraberlik içinde düşmanlarını bu bölgeye sokmamışlardır 3 Mart 1878’de imzalanan


Ayastefanos andlaşması hükümlerine itiraz etmişler ve oturdukları bölgede “Muvakkat hükümet” kurmuşlardır Bulgar-Rus kuvvetleri muahede şartlarını yerine getirmek için, Pomaklara saldırdılar Pomaklar ve Rodop Türkler’i, aylarca mukavemet edip memleketlerine düşmanı sokmadılar 1878 Haziran ayından itibaren büyük


Avrupa devletlerinin ve Osmanlı Devleti’nin mümessilleri Berlin’de barış müzakerelerine başladıkları vakit, Rodoplar’da savaş devam ediyordu Bu çetin mücadele



Berlin’de toplanan kongre üzerinde etkili oldu ve çeşitli milletlerin temsilcilerinden oluşan bir heyet, Rodoplar’a gönderildi Neticede Pomaklar arzularına kavuştular Berlin Kongresi kararları gereğince müstakil bir “Şarkî Rumeli Vilâyeti” kuruldu ve Pomaklar’ın vatanı düşman istilasından kurtuldu Şu yıllarda


Batı Trakya'nın köylerinde yaşayan iki pomak köyü vardır (değirmen düzü köyü ve yeniköy) Bu köylerin Geliboluya yakınlığı 15-20 km dir Bu köylerde hala anadil Pomakçadır ama gençler genelde Türkçeyi kullanırlar


Dilleri



Pomaklar’ın konuştukları dil bir güney Slavcanın ağizlarindan biri olarak kabul edilmektedir Her ne kadar bilimsel amaçla değil de politik amaçlarla pomakların dili bulgarcanın bir ağzı ya da antik yunanca orijinli kabul edilse de pomak dili üzerine yeterince yapılmış bir araştırma yoktur Ancak eldeki araştırmalar dilbilgisel ve tümcebilgisel anlamda slav dili olduğunu göstermektedir Bir dil ne kadar yabancı dilde kelime olursa olsun o kelimeler o dilin dilbilgisel kurallarına göre muamele görürler mesela çanta (ki bu kelime türkçede bulgarcada ve pomakçada kullanılır) kelimesinin çoğulu türkçede ve türki dillerde çantalar şeklinde olurken slav dillerinde çanti şeklinde olmaktadır bir dilin herhangi bir aileye ait olmasında etkili olan faktör kelimelerin orijini değil dilbigisel, biçimsel kurallardır


POMAKLAR’IN YAŞADIĞI BÖLGELER ve NÜFUSU


1- Türkiye ; Pomaklar’ın Türkiyeye gelişi 1878(eski takvime göre 1293 ve bu yüzden Türkiyede genelde 93 macırı adlandırmasıda yapılmaktadır) yılı Osmanlı-Rus savaşından sonra ve izleyen yıllarda yaşanan göçlerle yoğunluk kazanmıştır yoğunluk kazanmıştır


Yerleşim bölgeleri ; Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, İzmir , Kırklareli, Kocaeli,Kütahya,Samsun,Tekirdağ


Nüfus genel olarak net tespiti yapılamamıstır,çünki devletin politik bakış açısı gereği Pomaklar’ı Türk olarak saymaktadır ve sayımlarda diğer etnik kültürlere yaptığı gibi yok saymakta ve Türk olarak kayıtlara geçirmektedirUluslararası kayıtlara göre 1878 ve sonrasında yaşanan göçlerde 150bin olduğu ve tabiki sonraki yılardaki nüfus artışı dikkate alınmadan verilmiş bir rakkamdır bu(1965’te Almanya Tübingen Enstitüsü)


2- Bulgaristan ; Pomaklar,Bulgaristan’da Smolyan ,Blagoevgrad ,Pazarcık,Velingrad, Razlog,Kırcali,Gotse Delcev bölgelerinde ve Mesta Vadisi,Rodop dağlarında sıkışık alanlarda yaşamakatadırLofça bölgesi civarında ise küçük Pomak grupları bulunmaktadır Bununla birlikte Pomakların %90’ı Rodop dağlarının güneyinde bulunmaktadır


Bulgar İçişleri Bakanlığının1989’da Pomaklar için yaptığı çalışmada,nüfuslarının 268971 ile toplam nüfusun %3’ünü oluşturduğunu ortaya koymuştur


3- Yunanistan ;Yunanistan’daki Pomaklar genellikle Batı Trakya’da yaşamaktadırBatı Trakya’nın üç ili’nde, çoğunlukla Bulgaristan sınırı yakınlarındaki köylerde,İskeçe, Gümülcine,ve Dimetoka’da yaşamaktadırlarPomaklar’ın yaklaşık 40000’i(İskeçe (Xanthi) ; 27000 , Gümülcine (Komotini) ’ de 13000 )yasak bölge denilen yerde yaşamaktadırDiğer nüfus Batı Trakya’ya yayılmıştır ve Pomak nüfusu Batı Trakyadaki müslüman azınlığın %35’ini oluşturmaktadır


4- Makedonya ; Makedonyada Pomaklar Berovo,Debar,Bitola,Struga,Dolna Reka ve Üsküp civarında yaşamaktadırlarNüfusları tam tespit edilememekle birlikte toplam 40000 olduğu söylenmektedir


5- Arnavutluk ;Arnavutlukta Pomaklar genellikle Makedon sınırına yakın olan Golo veBardo civarında yaşamaktadırlarFakat bu güne kadar Arnavutluk Pomakları hakında çokta ayrıntılı araştırma olmamıştır hatta tamamen yok sayılmıştır,tahmin edilen nüfuslarına bakıldığında garip gelmektedir çünki kaynaklar Arnavutluk’taki Pomak nüfusunu 80000-120000 olduğunu tahmin etmektedirler


6- Diğer Yerler ; Tüm bunların yanında 1878 göçleri döneminde 1000 ailenin İtalya’ya ve 1000 aile’ninde İsviçre’ya göçettirildiği ve iskan edildikleri verisi mevcuttur


POMAKLAR


Pomaklar en genel tanımıyla ‘Pomakça’ konuşan, Slav kökenli Balkanların beş ülkesine(Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye-Makedonya-Arnavutluk) yayılmış müslüman bir azınlıktırBalkan tarihinin karışıklığınında mirası olarak Pomaklar henüz kesin köken tespiti sağlanamamış, topluluklar arası kimlik arayışının içine devletler arası politik entrikalarınında girmesiyle dahada karmaşık hal almıştır


Pomaklar kimdir sorusuna çeşitli kaynakların verdiği cevaplara bir göz atmak gerekirse:


1-İngiliz Balkan azınlıklar uzmanı Hugh Poulton:Bulgar Müslümanlarının dini bir azınlık olduğunu,ana dil olarak Bulgarcayı konuşanfakat islami geleneklere bağlı Slavik Bulgarlar olduklarını yazmaktadır


2-FKanitz;’’Pomak’’sözcüğünün Slavca ‘’pomoçi’’(yardım etmek)fiilinin ‘’pomagaçi’’(yardımcı) biçiminden geldiğini ve Pomaklar’ın Osmanlı akıncı beylerine yerel savaşlarda ve fütühatlarında devamlı olarak ‘’yardımcı’’lık yaptıkları için bu adı aldıklarını ileri sürüyorPomagaçi,Balkan lehçesinde ‘’pomağa’’,daha sonra ‘’Pomak’’ şeklini almıştır


3-Ischirkoff ve F Bayraktareviç:Pomaklar’ın yoğun yaşadığı Rodoplar’da halkın,kendisini Achiryani veya Agaryani diye adlandırdıklarını yazıyor(Türkiyede de Trakya bölgesinde Agren Pomak ları adıyla anılan bir pomak kesimi mevcut)Bu sözcüklerin Bulgarca’da hiçbir anlamı yokAma Milattan üç-dört yüzyıl önce eski Yunanistan’da yaşayan bir etnik grup;’’Grek Agriyani’’ olabilirPomakça’daki sözcüklerin yalnızca yüzde 5’i Yunanca’yı içeriyor


4-Bulgar edebiyatında önemli bir yeri olan Veda Slavena adlı aserlerdeki öykülerin birçoğu,Rodoplar havzasında geçiyor ve Pomaklar’ın eski Trak kavimlerinden geldikleri,inançları,gelenekleri anlatılıyorTrakya’ya adını veren Traklar,MÖ 2000-3000 yıllarında bu bölgede kabileler halinde yaşıyorlardı


5-Genel Türk resmi tarhihçileri ve milliyetçi görüşler pomaklar’ın XI ve XII yüzyılda Ukrayna ve Romanya üzerinden Balkanlara inen Kuman ve Peçenek Türkleri’nin soyundan günümüze uzanan bir geçmişi olduğu savunulur,günümüzdede yazılarında ‘’Pomak Türkleri’’adlandırması kullanılır


Görüleceği üzere çok karmaşık bir hal alan Pomaklar’ın köken tartışmaları uzun sürecek bir konudurBurda asıl dikkat edilmesi gereken tek bir konu vardır aslında Pomaklar’ın binlerce yıl önceki kökenlerini araştırılırken günümüzde Pomak’lık vede Pomakça dili bu tartışmalar çerçevesinde kaybolmakta ve hatta bilinçli olarak kaybedilmeye çalışılmaktadır


Elbetteki bu türlü çabalar sonuç almayacağı gün gibi ortadadır,günümüzde Pomaklar diye bir grup vede Pomakça diye konuşan birileri varmı buna bakmak bunu esas almak gerekirDil ve yaşadığı coğrafya bakıldığında vede fiziksel özelliklerden tutunda gelenek göreneklerin çoğunluğu slavik özellikler taşıdığı görülecektirBu çerçevede şu tür yaklaşımlarda mevcuttur: ‘’Pomaklar slav asıllıdır iddiasını kabul etmeden önce çok daha fazla bilgiye ve kanıta ihtiyacımız var ‘’deyimi tamamen tersİşin gerçeği şu(Türkiye de):bazı Pan-Türkist milliyetçi yazarların iddiaları bir yana;bölgedeki ülkelerin tamamı ve Türkiyedeki akademik kaynaklar başta olmak üzere Dünyanın bütün ileri gelen akademik kaynakları Pomakların Slav asıllı müslümanlaşmış bir grup olduğunu peşinen kabul ettiği halde,süreç tam tersine ilerliyor:Pomakların slav asıllı,balkanlı bir topluluk olduğuna ilişkin deliller süratle ortadan kayboluyor,kaybediliyor