Ortadoğu Elçileri Toplantısı

Türkiye Irak paktı - Türkiye'nin Ortadoğuya ilgisi - Ortadoğu konferansıTürkiye Pakistan’la imzaladığı antlaşmanın ardından diğer Ortadoğu devletlerinin de antlaşmaya katılımlarını sağlamak için yoğun bir çalışma içine girdi Ortadoğu’da ki devletlerin yarıdan fazlası Arap idi ve hedefe ulaşılması için kurulması gereken Pakta Arap ülkelerinin de en azından bir kısmının olması gerekirdi Oysa ki Türkiye ve Pakistan Ortadoğu’nun Arap olmayan kuşağına mensupturlar Türkiye özellikle Irak’ın pakta katılımı konusunda ümitliydi


Bu arada hükümet Temmuz ayı içinde Arap ülkelerinde ki Türk Büyükelçileri ve Maslahatgüzarlarının katılımıyla bir Ortadoğu konferansı düzenlemeye karar verdi Konferansın amacı hükümetin Ortadoğu politikasının belirlenmesine yardımcı olmaktı Katılımcılar 12 Temmuz 1954’te Menderes’in başkanlığında beş gün için İstanbul’da toplandılar Cumhuriyet tarihinde türünün ilk örneği olması açısından ayrıca önem taşıyordu Bunun yanında Türkiye’nin Ortadoğu’ya artan ilgisini göstermesi açısından önemliydi


Konferans sonunda katılımcılar ülkelerinin Ortadoğu’da bir savunma organizasyonu kurmada öncü olacak niteliklere sahip olduğu ve bu amaç için çalışacaklarını dile getirdi Genelde bakıldığında konferans, Türkiye’nin bölgedeki potansiyel rolüne ilişkin pembe bir tablo çiziyor ve bu yeni rolün Araplardan alabileceği negatif tepkiye pek önem vermiyordu


Menderes hükümeti Arap dünyasında kendilerine karşı mevcut olan olumsuz duyguları görmezlikten gelerek Arap devletlerine daha dostça davranmak suretiyle ülkenin bölgede ki popülaritesini artırabileceğine inanıyordu Konferansın hemen sonunda 27 Temmuz 1954’te İngiltere’nin Mısırdan Çekilmesiyle ilgili İngiliz-Mısır antlaşması imzalandı İngiltere Türkiye’yi bu antlaşmaya bir hüküm dahil etti Demokrat Parti Hükümeti Nasır’ın iyi niyetinin bir göstergesi algılayarak memnun oldu


Demokrat Parti yönetimi İngiliz-Mısır Antlaşmasını Ekim 1954’te sonlandırılmasından sonra doğan olumlu havadan yararlanarak Mısır ile ilişkilerini geliştirmek istiyordu Cumhurbaşkanı Bayar, Kasım 1954’te TBMM’de yaptığı yıllık konuşmasında Türkiye’nin İngiliz-Mısır Antlaşmalarından ve özellikle de ülkesine antlaşmada değinilmesinden duyduğu memnuniyeti dile getirdi Mısır’ın yumuşaması anlaşılarak Başbakan Menderes bir grup Mısırlı gazeteciyi 29 Ekim 1954’te Ankara’ya davet etti Ayrıca Nasırla görüşmek istediğini belirtti


Bir grup Türk gazetecinin Mısırlıların daveti üzerini Kahire’ye yaptığı ziyaret sırasında Ulusal Rehberlik Bakanı Salah Salim, Hükümetinin Batıyla bir savunma organizasyonuna katılma olanağının olmadığını belirtti Menderes ise bu olumsuz şartları hiçe sayarak Aralık 1954’te sınır dışı edilen Türk Büyükelçisi Tugayın yerine iyi niyet jesti olarak Fatin Rüştü Zorlunun abisini atadı


Ortadoğu Arap ülkeleri arasında Batı ile özellikle de İngiltere ile ilişkileri en yakın olan devlet Irak idi Öte yandan Pakta giden girişimlerde önemli rolü olan Türkiye’nin de Irak’la yakın ilişkileri vardı Ayrıca Ağustos 1954’te Irak’ta ki lider değişikliğinde bu ülke ile batı arasında daha yakın ilişkiler kurulmasına yol açtı Bununla beraber Nuri Sait Paşa Arap dünyasında Osmanlı neslinin son temsilcilerinden -İstanbul’da ki Harp Akademisinden eğitim görmüştü ve çok iyi Arapça konuşuyordu


Türkiye Mısır’da yaşadığı şanssızlığı Irak’ta yaşamak istemiyordu “Irak’ta Haşimi hanedanı eskiden beri Mısır Hanedanı ile rekabet halinde iken; Mısır ihtilalinden sonra büsbütün gelişmeye başlayan ve Nasırın liderliğini üstlendiği Arap Nasyonalizmi karşısında sıkıntıya düşmüş, adeta varlığını korumak zorunluluğu hissetmeye başlamıştı Bu konjonktür Irak’ı Batı ile iyi ilişkiler içinde olmaya, icabında Batının yardımını isteyebilmeye müsait bir ortam yaratmak istiyordu


İşte bu hava içinde, komünizme karşı Ortadoğu bölgesinde bir savunma barajı kurulmasında en istekli tutum içinde ki Türkiye, Irak ile bir bölgesel savunma paktının temelini atmayı başarmıştı Şöyle ki her iki komşu devletin başbakanları kominizim tehlikesinin bilincindeydi Ancak Nuri Sait Paşa bir yandan İngiltere ile Irak arasında ki 1930 İttifak antlaşmasının 1957’de sona ermesinden önce, ona son verip kamuoyunu memnun etmek, öte yandan İngiliz Hükümeti’nin istediği üzere İngiltere ile savunma alanında ayrıcalıklı işbirliğini bölgesel bir savunma paktının şemsiyesi altına sokmak istiyordu


Ancak Irak için Türkiye dolayısıyla da Batı ile İttifaka girişme kararını vermek yine de kolay olmamıştır Çünkü Batı tarafından teşvik gören bir bölgesel savunma kuruluşuna girmek, Araplara göre -İsrail’in statükosunu kabul etmekten- farksızdı Bu durumda Irak’ın diğer Arap ülkeleriyle ilişkileri bozulacaktı Öte yandan Irak’ın kendi içinde de muhalefetle karşılaşması mümkündü Fakat Irak özellikle Kürt azınlığın arz ettiği tehlike ve kanun dışı edilmiş olmakla beraber, Irak Komünist Partisinin bir endişe unsuru olarak devam etmesi gibi nedenlerle, Amerika’nın inisiyatifiyle girişilen Ortadoğu Paktının temel gerekçesini teşkil eden Sovyet tehdidine yine de az çok inanıyordu Ayrıca Batı yardımıyla ekonomik kalkınmasını sağlamak için Arap dünyası içindeki yerini sağlamlaştırmak istiyordu


Irak Ortadoğu’da Batı ile işbirliğinin ilk adımı olarak 1954 Nisan’ın dan itibaren ABD’den askeri yardım almaya başladı Irak devlet adamlarının Ortadoğu’da kurulması muhtemel bir pakta dair olumlu görüşler beyan etmeleri iki ülke arasında ki işbirliğini ve görüşme trafiğini artırmıştır Bu çerçevede 2 Eylül 1954’te Irak Veliahdı Abdulillah Türkiye’ye gelmiştir Bir ay sonra ise 9 Ekim 1954’te Irak Başbakanı Nuri Sait Paşa, İngiltere dönüşünde gayri resmi Türkiye’ye uğramış ve 19 Ekim’e kadar Türkiye’de kalmıştır Nuri Said Paşa yaptığı basın toplantısında Irak’ın selameti için Türkiye-Pakistan paktına Irak’ın girebileceğini ve yine bölgede barışın temini için bu zincirin halkalarının Uzakdoğu’ya uzanması gerektiğini bildirmiştir


Yapılan Türk-Irak görüşmelerinden sonra 19 Ekim’de yayımlanan ortak bildiride şöyle deniyordu :


“… Türk ve Irak milletleri arasındaki kardeşliğin tabii neticesi ve iki milletin yüksek menfaatlerinin muhtevası bulunan Türk-Irak dostluğunun her sahada faal ve sıkı işbirliği şeklinde tecelli etmesinin yalnız iki memleket için değil, bilhassa Orta Şark için de çok hayırlı olacağını hakikati göz önünde tutarak bunu temine matuf hedef birliği tebellür etmiştir


Bugünkü şartlar muvacehesinde tecezzi kabul etmez bir bütün teşkil eden cihan sulhu ve istikrarının teessüs edebilmesinin ancak Birleşmiş Milletler antlaşmasının ideallerine ve prensiplerine samimiyetle bağlı milletlerin onları topyekün tahakkümü altına almak ve mevcudiyetlerini yok etmek gayesini güdenlere karşı aralarında müşterek emniyet cephesinin tam müsavat şartları içinde Orta Şarkta kurulabilmesi için daha fazla gecikilmeden elbirliği ile çalışmak gerektiği neticesine varılmıştır


Başvekil Adnan Menderes, … Türkiye’nin Arap devletleri hakkında beslediği halisane sevgi itibar hislerini anlatmış ve Türkiye’nin bu devletlerin meşru menfaatlerine aykırı olabilecek bir hattı hareket takip eylemesinin bizzat kendi menfaatlerini bakımından da bahis mevzuu olamayacağı hususunda hükümeti namına her türlü teminatı vermeğe amade bulunduğunu ifade eylemiştir… ”


Türk –Irak görüşmelerinin bu kadar olumlu bir hava içerisinde geçmesinin bir nedeni de İngiltere ile Mısır’ın Süveyş üssü konusunda 19 Ekim 1954’te bir antlaşmaya varmış olmalarıdır


“Gerçekten de İngiltere –Mısır uyuşmazlığı devam ettiği müddetçe Irak’ın –nihayet bir Arap ülkesi olarak- Batıyla işbirliğine girmesi güç olacağı gibi, kurulması düşünülen paktın Arap dünyası içinde ki başarı şansıda azalacaktı Bu nedenle İngiltere ile Mısır arasındaki antlaşmaya varılması gerek Türkiye gerekse Irak’ta olumlu karşılandı ”


İngiltere Mısır antlaşması, Irak’ta olumlu karşılanmış ve Ortadoğu’da ki ve özellikle Irak’ta ki İngiltere- Irak ilişkilerinin iyileştirilmesi yolunda atılmış hayırlı bir adım olarak kabul edilmiştir Türkiye’de Başbakan Menderes, İngiltere Başbakanı Winston Churchill ve Mısır Başbakanı Cemal Abdul Nasıra anlaşmadan dolayı duyduğu memnuniyeti ifade eden birer mesaj göndermiştir


Mısır’ın İngiltere ile antlaşma imzalaması ve bu anlaşmaya Türkiye’nin güvenliği ile ilgili bir hükmün konulmuş olması Türk hükümetince memnunlukla karşılandı Başbakan Menderes Mısır Başbakanı Nasır’a 21Ekim 1954’te gönderdiği mesajda kanal sorununun çözüme bağlanmasından duyduğu memnunluğu şu şekilde ifade ediyordu:


“… Hiç şüphe yok ki Mısır’ın dünyada ki itibarını bir kat daha artıracak ve ona barış sever devletlerin işbirliğinde müstesna bir mevki temin edecektir Elde ettiğimiz neticenin Orta Şarkta istikrar ve itimadın kuvvetlenmesi bakımından ehemmiyeti çok büyüktür Bu suretle yalnız memleketimizin istilasını değil, aynı zamanda yok edebilmek karşısında da mevcudiyetini koruyabilmek için bu sıkı tesanüte muhtaç olan hakiki sulh ve adalet aşkı milletler camiasına da büyük bir hizmette bulunmuş oluyoruz Kanal anlaşmasına Türkiye’nin emniyetine de derpiş eden hükmün konulmasından dolayı duyduğumuz teşekkür hislerini bu vesile ile ifade etmeği zevkli bir vazife telakki etmekteyim… ”


Bu olaylardan sonra Türkiye başta Mısır olmak üzere Arap ülkeleri ile dostluk kampanyasına girişmiştir Anlaşılan Türkiye, İngiltere – Mısır Anlaşmasından sonra Ortadoğu’da bir paktın daha kolaylıkla kurulabileceğine ve diğer Arap ülkelerinin de Irak’ı izleyerek, Türkiye ile işbirliğine yönelebileceğine inanmağa başlamıştır Ancak bu gelişmeler Türkiye’nin bu değerlendirmesinin fazla –iyimser- olduğunu kısa zamanda ortaya çıkaracaktır


alıntı