Zekaya Çok Boyutlu Bakiş

ZEKAYA ÇOK BOYUTLU BAKIŞ

Zeka bireyin belli bir kültür içinde yaşantısını sürdürüp uyum yapması için gerekli olan yeteneklerin bir örüntüsüdür (Anastasi,1990)

Zeka kavramlar ve algılar yardımıyla soyut ya da somut nesneler arasında, akıl yürütme (mantıklı düşünme yeteneği), plan yapma, problem çözme, soyut düşünme, karmaşık fikirleri kavrama, çabuk ve deneyimlerden öğrenme yeteneklerini içeren genel bir zihinsel kapasitedir Bu zihinsel işlevleri uyumlu şekilde bir amaca yönelik olarak kullanabilme yeteneklerini de kapsar




Bu yetenek sadece kitaptan öğrenme, dar anlamda akademik bir beceri veya testten alınan yüksek puan anlamında değildir Daha çok çevremizdekileri anlamada varlıkları izleme, anlamlandırma veya ne yapacağını aklında da biçimlendirme yetenekleri ile ilgili geniş ve derin bir kapasiteyi yansıtır

Zeka yaşamın ilk on yılında büyük bir gelişme kaydetmektedir En hızlı gelişme ilk iki yıl içinde gerçekleşir Gelişmenin en üst düzeyine 14-18 yaşlar arasında varılır Zihinsel güç 30 yaşına kadar bu seviyede kalır Daha sonraki yaşlarda yeni malzeme öğrenmedeki başarı yavaş olarak azalmaya başlar, ancak öğrenilen bilgiler kaybolmaz tam tersine yaş ilerledikçe deneyimden dolayı edinilen bilgiyi kullanmadaki beceri artar

Zekanın iki yönü vardır Soyut, potansiyel enerji olarak var olan, ölçülemeyen yönü ve bu enerjinin davranışa dönüşümü olan, ölçülebilen ve gözlenebilen yönü

Zeka dolaysız olarak gözlenemez ancak bazı açık davranışlardan yordanan bir kurultudur Araştırmacılar zekanın doğasını anlamak için çalışmalar yapmaktadırlar En çok sorulan sorulardan biri zekanın tek bir faktörden mi yoksa birkaç bileşenin bir araya gelmesiyle mi oluştuğudur

İlk psikologlar (20 yy ın başında) zekanın g-faktörü (genel bilişsel yetenek) olarak adlandırılan genel bir mental faktörden oluştuğunu varsayıyorlardı Bu faktörün (g-faktörü), zekanın her bir yöndeki performansını etkilediğini varsayarak, zeka testinin bu g-faktörünü ölçmeye yönelik olduğunu kabul ediyorlardı

Daha sonraki araştırmacılar akıcı zeka ve kristalize zeka olmak üzere zekanın iki çeşidi olduğunu öne sürdüler Akıcı zeka, yeni problemleri ve yeni durumları başarıyla ele alabilme yeteneğini, kristalize zeka ise bilginin saklanması, beceriler, akıcı zekanın kullanılması ve deneyimlerden elde edilen stratejileri kapsamaktadır Araştırmacılar akıcı zekanın yaşla birlikte düştüğü, kristalize zekanın yükselmeye devam edebildiği konusunda hem fikirdirler

Diğer bir kısım bilim adamı ise zekanın daha çok bölümlerden oluştuğunu ileri sürmüştür Howard GARDNER belirli alanlarda olağandışı başarılar sergileyen insanların yeteneklerini inceleyerek yedi değişik zeka alanı olduğunu savunmuştur Bu zeka alanlarının her biri diğerinden bağımsız olmasına karşın, herhangi bir aktivite bu zeka alanlarından birkaçının aynı anda aktif hale geçirilmesiyle oluşmaktadır

1 Sözel-Dilsel Zeka
: Dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle düşünme, dildeki karmaşık anlamları kavrayabilme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerisidir



Sözel-dilsel zekaya sahip olan insanlar farklı kelimeleri, sesleri, ritimleri dinler ve tepkide bulunur


Diğer insanların seslerini, dil üslubunu, okumasını ve yazmasını taklit edebilir



Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenir



Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar



Okuduklarını anlar, özetler ve kolaylıkla hatırlar



Dinleyicileri konuşmaları ile etkiler



Dilbilgisi kurallarını etkili bir biçimde kullanarak yazar



Kelime dağarcığı zengindir



Farklı dilleri öğrenme becerisine sahiptir



Etkili dinleme becerilerine sahiptir

Sözel-dilsel zeka becerileri etkili okuma becerisi, kendini ifade edebilme becerisi, etkin dinleme becerisi, etkili konuşma becerisi, yazma becerisini içerir


2 Matematiksel-Mantıksal Zeka: Sayılarla çalışma, muhakeme etme, tümevarım ve tümdengelim teknikleri ile düşünebilme, soyut ve sembolik problemleri çözebilme, kavramlar, düşünceler ve fikirler arası karmaşık ilişkileri algılayabilme becerisidir



Matematiksel-mantıksal zekaya sahip olan insanlar neden-sonuç ilişkilerini çok iyi kurarlar



Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilirler



Mantıksal problem çözümlerinde başarılıdır



Hipotezler kurar ve sınar



Bulmaca ve zeka oyunlarını sever



Miktar tahminlerinde bulunur



Grafik ya da şekiller halinde verilen bilgileri yorumlar



Bilgisayar programları hazırlar

Matematiksel-mantıksal zeka becerileri sınıflandırma yapabilme, tahminlerde bulunabilme, sıralama yapabilme, hipotezler oluşturabilme ve sınayabilme, neden-sonuç ilişkileri oluşturabilme, muhakeme yapabilme, eleştirel düşünme analiz-sentez yapabilme becerilerini içerir


3 Görsel-Mekansal Zeka: Resimlerle, şekillerle düşünebilme, görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir



Psiko-motor becerilerin gelişmesiyle başlar, el-vücut-beyin koordinasyonunun gelişimi küçük kas gelişiminin çalışmalarıyla geliştirilebilir



Görsel ve mekansal zekaya sahip olan insanlar görerek ve gözleyerek öğrenir



Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir



Grafik, harita, şekil ve modelleri yorumlayabilir



Dinlediklerinden zihinsel objeler, hayaller, resimler üretir



Öğrendiği bilgileri hatırlamada bu zihinsel resimleri kullanır



Çizmek, resim yapmak, boyamak ve modeller oluşturmaktan zevk alır Üç boyutlu ürünler hazırlar



Origami ve maketler hazırlar



Bir objenin farklı açılardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandırabilir



Öğrendiği bilgileri somut ve görsel sunuşlara dönüştürür


4 Kinestetik-Bedensel Zeka: Aklın ve vücudun fiziksel performansla birleştirilerek belli bir amaca yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yeteneğidir



Kinestetik-bedensel zekaya sahip olan insanlar zihin ve beden koordinasyonlarını etkili bir biçimde kullanırlar



Fiziksel işlerde, görevlerde denge, zarafet, maharet ve dakiklik gösterirler



Çevresini, nesneleri, eşyaları dokunarak ve hareket ederek inceler



Fiziksel beceri isteyen alanlarda (dans, spor gibi) yenilikler keşfeder ve farklılıklar yaratırlar



Rol yapma, atletizm, dans, dikiş-nakış gibi alanlarda yetenekleri vardır



Aktif katılımla daha iyi öğrenirler



Söylenenden daha çok yapılanı hatırlarlar



Organizasyon yapma özellikleri gelişmiştir



Bulundukları çevreye ve onu kapsayan sistemlere karşı duyarlıdırlar ve sorumlu davranırlar


5 Kişilerarası-Sosyal Zeka: İnsanlarla birlikte çalışabilme, sözel ve bedensel zeka dilini etkili bir biçimde kullanarak çok farklı karakterlere sahip insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilme, insanları yönetebilme, onlarla uyumlu çalışabilme ve insanları ikna edebilme becerisidir



Sosyal zekaya sahip olan insanlar yaşıtları ile ya da farklı yaş grupları ile birlikte olmaktan zevk alırlar



Diğer insanların duygularına karşı duyarlıdırlar



Diğer insanları konuşmalarıyla etkilerler Grup ve takım çalışmalarından iyi ve nitelikli ürünler çıkarırlar



Farklı kültürlere ve farklı yaşam tarzlarına çok meraklıdırlar



Toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenirler



Güçlü bir espri yeteneğine sahiptirler



Davranışlarının sonuçlarını değerlendirebilirler



İnsanların her türlü davranışını kabul edicidirler



Sözel ve bedensel dili etkili biçimde kullanırlar



Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum sağlayabilirler



İnsanları organize etme yetenekleri vardır



Liderlik özellikleri vardır


6Kişisel-İçsel Zeka:
Kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu yönde planlama, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerisidir



Kişisel zekaya sahip olan insanlar yalnız kalmaktan hoşlanırlar



Yaşadıkları her olay veya deneyim üzerinde çok fazla düşünürler



Kendi içlerinde bir değer ve anlayış sitemi oluştururlar



Her şeyde kendilerinden bir şey ararlar



Kendi duygu ve düşüncelerinin farkındadırlar



Kendilerini farklı tarzlarda ifade edebilirler (yazar, ressam, heykeltıraş vb)



Yaşam felsefelerini oluşturmaya yönelik bir arayış içindedirler



Bireysel çalışmalardan zevk alırlar



Yaşamlarında motivasyon kaynakları, hedefleridir



Kendileri üzerinde düşünmek için çok zaman harcarlar ve sürekli bir kişisel değerlendirme süreci yaşarlar



İç dünyamızın özünde bizim kendimiz ve diğer insanlar hakkındaki düşüncelerimiz, hayallerimiz, planlarımız ve hayata bakışımız yer alır


7 Müziksel-Ritmik Zeka: Sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesleri ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerisidir



Müziksel zekaya sahip olan insanlar insan sesi ve çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karşı duyarlıdır, dinler ve tepkide bulunur



Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar oluşturur



Seslere, nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir



Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir



Enstrümanlara karşı ilgilidir ve kullanmayı kolaylıkla öğrenebilir Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir



Ritim tutar Seslere karşı duyarlılık, ritim tutma, özellikle 4-6 yaş arası çok yoğundur 4-6 yaş arasındaki çocukların zengin bir müziksel çevrede bulunmaları daha sonraki müziksel yeteneğin gelişmesinde büyük önem taşır
Nöro-psikolog Prof Howard GARDNER, insan zekasının geniş yelpazesini görmezden geldiğimiz ve çocukları büyük yeteneklerin fark edilmediği bir sisteme yerleştirerek onlara büyük bir haksızlık yaptığımız görüşündedir Gardner 1983 te Aklın Çerçeveleri adlı kitabında kültürlerin ve bilim adamlarının zekayı çok kısıtlı olarak tanımlayarak ele aldıklarını, zekanın bir veya birkaç faktörden çok daha fazlasını içerdiğini ve her insanda yedi farklı zekanın bulunduğu tezini ortaya attı Gardner ın bununla amacı zeka testlerinin belirlediğinin üstünde insan beyninin daha fazla sayıda zeka içerdiği gerçeğini vurgulamaktı Gardner a göre zeka yaşam boyu karşılaşılan farklı durumlarda problemleri çözme ve yeni ürünler ortaya çıkarma kapasitesidir Bir çoklu zeka testi yoktur ancak her zeka bölümü kendine özgü yöntemlerle değerlendirilebilir IQ nun hayattaki başarı konusunda zayıf bir gösterge olduğu düşünülmektedir