Nikotin Bağımlılığı

Nikotin Bağımlılığı

“Sigara sğlığa zararlıdır”
“Sigarasız yaşam güzeldir”
“Sigara sizi öldürür”


Benzer sloganlar ve kampanyalar ardarda sıralanabilir Gittikçe sigara reklamları azalmakta, sigara karşıtı kampanyalar ise artmaktadır Bazı ülkelerde bu kampanyalar sonrasında 1970 lerden beri sigara içen sayısında azalma olmakla birlikte, bizim de içinde olduğumuz ülkelerde sayı artmaktadır Amerika Birleşik Devletleri’nde erişkin erkek nüfusunun sigara kullanma oranı %25 iken bu oran ülkemizde en az %50 dir Nikotin bağımlılığı dünyanın önlenebilir bir numaralı ölüm sebebi olarak insanlığın karşı karşıya olduğu en ciddi toplum sağlığı sorunları içerisinde başı çekmektedir En çok sigara kullanımı olarak karşımıza çıkan bu yıkıcı bağımlılık insanlığı kitlesel olarak ilgilendiren bir sorundur Diğer madde bağımlılıkları gibi kısa dönemde yıkıcı sorunlara yol açmaması, kullanımı sırasın kişinin psikiyatrik, sosyal ve mesleki işlevlerini etkilememesi ve çok yaygın kullanımı nedeniyle yeteri kadar ciddiyetle mücadele edilmeyen sinsi bir sorundurÜstelik pasif içicilik olarak tabir edilen sigara içilen ortamlarda bulunmanın da ciddi riskler taşıdığı bilimsel olarak kabul edilmiş bir gerçektir Tabiki amacımız sigaranın zararlarını yeniden saymak değil Onları bilmeyen kalmadı Kalmadı ama bilerek içen sayısında azalma olmuyorAslında “Sigarayı bırakmak istiyorum” diyenler arttı Hatta “Sigarayı bırakmaya çalışıyorum” diyenler de arttı Ama bunu yapmak, istemek kadar kolay olmuyor
Sigara bırakma yöntemleri geçerli midir?
Bilimsel olduğunu idda eden yöntemler, bilimsellikle hiç alakası olmayan yöntemler, başardığını düşünenlerin herkese uyacağını düşündüğü kendi yönetemleri…Peki gerçek olan nedir? Psikoeğitimsel tıbbi yöntemler en sağlıklı bırakma yöntemleridir Sigara kullanımı kitleleri, milyonları ilgilendiren bir toplum sağlığı meselesi olduğundan bir kâr amaçlı bir çok yöntem yardım amaçlı sunulmaktadır Bunların bir çoğunun bilimsel gösterilebilir bir etkinliği yoktur Bağımlılık ciddi, sistematik olarak ele alınması gereken tıbbi bir tablodur ve yardım almanın adresi psikiyatri hekimleridir Ancak konu çok ağır sonuçlar doğurduğundan psikiyatristlerin burada tek başlarına yeterli olamayacağı düşünülerek bu konu birinci basamak sağlık hizmetlerinde, eczanelerde, göğüs hastalıkları uzmanı doktorların çalışma alanında ele alınmaktadır


Sigara bağımlılığı hastalık mıdır?
Sigarada yanma ile 3500 e yakın kimyasal toksik madde açığa çıkmaktadır ve çoğunun doku düzeyinde ciddi zararları mevcuttur Ancak bu maddeler içinde sadece bir tek madde, nikotin bağımlılık oluşturan maddedirSigara içimi ile, nikotin saniyeler içinde beyine ulaşır Nikotin insan zihninde uyarıcı, dikkati artırıcı bir etkiye sahiptir ve nöronların çalışma mekanizması üzerinde etkilidir Düzenli kullanımı ile insan beyni nikotine temel işlevlerini yerine getirmek için gereksinim duymaya başlar ve bağımlılık gelişir Sigara bırakma ile gelişen “yoksunluk sendromu” olarak tarif ettiğimiz tıbbi tablo buna bağlı olarak gelişir ve ortalama 15-20 gün içerisinde gerileyerek geçer Sigara kullanımı toplumda “alışkanlık”, “tiryakilik” gibi tabirlerle betimlense bile bilimsel anlamda tam bir bağımlılık hastalığının ölçütlerini karşılar Bağımlılık kavramında iki temel esas, yoksunluk ve tolerans sigara ve diğer nikotin ürünlerinde görülür Ayrıca maddenin zihinde tasarlanandan daha fazla kullanılması, inatçı ve sürekli bir arzu ve başarısız kesme girişimleri, maddeyi temin etmek ve kullanmak için çok ve değerli zaman harcanması, madde uğruna önemli faaliyetlerden vazgeçme ve taviz verme, madde kullanımının zararlarının açık olmasına karşın kullanmaya devam etme sigara kullanımında görülen ve psikiyatride bağımlılık hastalığına uyan ölçütlerdirBuna karşın,çoğumuz sigara kullanımını bir rahatsızlık olarak görmez, bunu sadece “kötü bir alışkanlık” olarak tarif etmekle yetinirizSigara kullanının sadece kötü bir alışkanlık olarak tarif edilmesi yanlış ve yaygın olarak meseleye “irade ve ahlaki” modelle yaklaşmamıza sebep olmaktadır Oysa eğer bu bir tıbbi rahatsızlıksa beraberinde tedaviden de bahsetmek gerekecek ve bırakma yönünde tıbbi, profesyonel yardım talep edilecektir İrade modelinde birey kötü alışkanlığını “kafada bitirmelidir” Ancak bugünkü bilimsel veriler tedavi olmadan kendiliğinden sigaraya bırakanların sadece %5’nin 6 ayda hala tütün kullanmadığını göstermektedir Tıbbi model ile komple yardım alanlarda bu oran %35-40 seviyelerine çıkmaktadır ve bu başarı da 7-8 kat artış anlamına gelmektedir Tüm bağımlılıklar içerisinde nikotin bağımlılığı en az rahatsızlık olarak görülenidir ve günümüzde gelişmiş ülkelerde dahi çok az insan bu amaçla doktorlara başvurmaktadırArtık nikotin bağımlılığının bir hastalık olduğunu biliyoruzBir sonraki yazıda, bilimsel geçerliliği ortaya konmuş tedavi yöntemlerinden bahsedeceğiz


Nikotin bağımlılığı tedavisi: Sigarayı bırakalım! Bir önceki yazıda sigara (nikotin) bağımlılığının bir hastalık olduğundan bahsetmiştik Şimdi her hastalıkta olduğu gibi nasıl oluştuğundan ve tedavisinden bahsedelim

Beyinde hemen tüm bağımlılıklarda etkili olduğu gösterilen VTA (ventral tegmental alan) bölgesi nikotin bağımlılığında gelişen tablolardan da sorumludur Yoksunluk sendromu (sinirlilik, uyku zorluğu, konsantrasyon bozukluğu vb) nikotin alımı kesildiğinde 2 saatte başlar ve 2 hafta kadar sürer Bazı ağır nikotin bağımlılarında uzamış yoksunluk tarif edilse de bu seyrek bir durumdur Nikotin yerine koyma tedavileri (cilt bantları, sakız, spreyler) bu sıkıntıları gidermekte çok etkilidirler Bağımlı olunan maddenin kesilmesi ile gelişen arzulama ya da aşerme durumu, daha uzun süren ve başetmesi daha zor olan bir sorundurSıkıntı, keyif verici yaşantılar, çağrıştırıcı ipuçları insanı çok özel bir arzulama nöbeti içine sokar Kişi özlemle maddeyi isterBu bir çeşit ödüllendirmedir Özellikle zor bir işi başardığımızda, sıkıntılı bir dönem sona erdiğinde, mesuliyetler içinde bunalıp, kendimize ayırdığımız zamanda kendimizi ödüllendirmek ya da kendimize bazı ikramlarda bulunmak isterizSigara bırakıldığında bu arzulama nöbetleri, kişiyi umutsuzluğa düşürecek kadar uzun sürebilir Eğer kişi bu özel durumları biliyor ve hazırlıklıysa,iyi bir psikoeğitim sürecinden geçmişse sonuç iyi olmaktadır Aşerme bir süreçtir ve biterGeçen zamanla nöbetlerin şiddeti ve süresi giderek artçı depremleri andıran bir şekilde azalır Ancak bunları yaşayan insan içine girdiği özel tablonun etkisinde bunların hiç bir zaman bitmeyeceği inancına kapılır ve “kayma” olarak isimlendirilen, yeniden kullanmaya yönelir Kısa bir süre sonra herşey eskiye dönmüştür Eskisi gibi bir içicidir Oysa insan, ilk sigarayı yaktığında çoğu kez kendini kandırır Sadece o sefer için yaktığını, bundan sonra kontrollü olarak kullanacağını söyler kendisine Bağımlılık zaten tabiatında inkar ve kendini yanıltma ile giden bir rahatsızlıktırİşte irade kavramı bu kayma nöbetleri esnasında devreye girer İnsanlar bu arzulama ataklarına ne derecede direnecektir? Ancak çok kişinin bilmediği ya da inkar ettiği nokta bu yaşantıların beyinde biyolojik uzantıları olduğu ve insanların bu risk açısından bünyesel olarak birbirlerinde farklı olduğudur Bazı insanlar nikotin bağımlısı olmaya yatkın değildirler Yıllarca arada sırada bir-iki tane sigara yakıp, hiç bir zaman bağımlı olmayabilirler Bu insanlar seyrektirler ve esas soru bu insanlar iradeleri yüksek insanlar mıdırlar? Tabii ki değil Meseleye daha bütüncül yaklaşmak, bireyin kendi güçlü ve zor yanlarını daha iyi tanımasını sağlamak bağımlılık tedavisinde hemen her zaman temel tedavi yaklaşımıdır Bu yüzden diğer bağımlılıklarda olduğu gibi nikotin bağımlılığında da esas amaç insanın olan motivasyonunun kalitesini doğru bilgi ile besleyerek çoğaltmaktır Bağımlılıkta psikoeğitimsel yaklaşımların hedefi budur
Tedavi ve anlatılması
Şu an onay almış,kanıta dayalı tıbbın desteklediği niktoin bağımlılığı tedaviside kullanılan sistemik olarak alınan tek ilaç eski bir antidepresandır Bu ilaç yoksunluk, kayma nöbetleri, kilo alma sorunları gibi geniş bir yelpazede etkili olmaktadır Ancak tüm ilaçlarda olduğu gibi az bir grup insan bu tedaviden yarar görmeyebilirSigara bırakma esnasında kullanılan diğer etkin bir yöntem nikotini yerine koyma tedavileridir Ülkemizde bu amaçla en çok cilt bantları ve daha az oranda nikotin çikletleri kullanılmaktadır Sigara bırakmada bir başka önemli mesele kilo alma durumudur İnsan aldığı kalori miktarını hiç değiştirmese dahi 6 ay içerisinde metabolizma değişiklerine bağlı olarak ortalama 3-4 kilo almaktadır Bırakmanın ilk dönemlerinde ağır bir diyet yapmak iyi neticeler vermemektedir 6 aydan sonra diyetler gerektiğinde düşünülmelidir Ancak beslenme davranışında bazı önlemler alınabilir (zararlı besinlerin yerine faydalı besinlerin tercih edilmesi gibi)
Sigara kullanımı ile ilgili bir süre yanlış efsanenin bilimsel bilgi ile yer değiştirmesi eğitim yolu ile sağlanmalıdır Bu eğitim bırakma için başvuran insana daha kapsamlı olarak verilirse orta ve uzun dönemde başarı oranları yükselmektedirSigaranın çok sık, rahat kullanımı bırakan bireylerin işini zorlaştırmakta, nüks oranlarının görece olarak yüksek olmasına yol açmaktadır İşte tam bu yüzden eğitimi bu anlamda çok daha fazla önem kazanmaktadır Biyopsikososyal yaklaşım biçiminde nikotin bağımlılığının tedavisi de biyolojik (ilaç ve nikotin replasman), psikolojik ve çevresel risklerin düzenlenmesi yardımlarını içermelidir

İnsanları eğitmek, tedavi yöntemlerinden ve kolaylıklarından bahsetmek, onları harekete geçirebilir Bağımlılıkta bırakma anlık bir şeydir Esas olan yaşam biçimini değiştirmektir ve bu daha zorlu bir süreçtirKimbilir belkide bu yazıyı okuyan sigara içenler (nikotin bağımlıları), tedaviden yararlanmak için ilk ve önemli adımı atmışlardır

bengi semerci