Prof. Dr. Sinsi
|
Yemek Borusu Kanseri
Özofagus kanserleri dünya genelinde tüm kanserler arasında 6 sırada yer almaktadır ve sıklığı 6 4/100 000 olarak bildirilmektedir Tüm kanserlerin %1 5-2’ sini, gastrointestinal sistem kanserlerinin ise %5-7’sini oluşturmaktadır İnsidansın da ülkelere, hatta aynı ülkede yörelere göre coğrafi farklılıklar sergiler İran’da Gonbat ve Hazar Denizi kıyıları, Güney Afrika’da Transkei, Kuzey Çin’de özellikle Linksien eyaletinde, Rodezya, Türkmenistan, Kazakistan, Porto Riko, Hindistan’da Bombay, Singapur, Sri Lanka, Japonya, Kore insidansın belirgin şekilde yüksek olduğu bölgelerdir Bazı kaynaklara göre de Çin’in yüksek riskli bölgelerinde her 3-5 kişiden biri özofagus kanseri nedeni ile ölmektedir İran’da bu sayı 245/100 000 gibi yüksek orandadır Avrupa ve ABD’de genel populasyonda insidans 3-10/100 000 olarak bildirilmektedir Ülkemizde ise en sık Doğu Anadolu bölgesinde görülmekte insidansı tespit edilmemekle birlikte İran’da ki oranlarla benzerlik göstermektedir
Yaş
30 yaşın altında seyrek görülmektedir 13523 özofagus kanserli hastanın ancak 22’sinde (%0 16) 30 yaş altında tespit edildiği bildirilmiş olmasına rağmen son yıllarda genç yaşlara doğru kayma görülmektedir Bu toplanmış seride averaj yaş 60 olarak tespit edilmiştir Genel olarak 5 ve 6 dekadlar en sık görüldüğü yaş gruplarıdır Ülkemizde orta yaşta görülme sıklığı artmaktadır Bizim serimizde ortalama yaş 58 olup 20 yaşın altında ameliyat ettiğimiz 3 hasta vardır
Cins
Literatürde toplanmış 19532 özofagus kanserli hastada %71 1 erkek, %28 9 kadın, Duke’nin serisinde %69 erkek, %31 kadın olarak rapor edilmiştir Bizim 1280 vakalık serimizde 829 ( % 64 77 ) erkek, 451 ( % 35 23 ) hasta kadındı
Yerleşim yeri
Özofagus kanseri tespit edilen 28 959 hastayı kapsayan kollektif bir seride %14 7 üst 1/3, %52 3 oranında orta 1/3, %33 ise alt 1/3 özofagusta lezyon bulunmuştur
Bizim serimizde özofagus kanserlerinin yerleşim yeri:
% 18 97 hipofarenks ve servikal özofagusta,
% 9 23 üst 1/3 torasik özofagusta,
% 28 71 orta 1/3 torasik özofagusta,
% 22 8 alt 1/3 torasik özofagusta,
% 20 68 abdominal özofagus ve kardiada tespit edilmiştir
ETYOLOJİ
Özofagus kanserlerinde risk ve yüksek insidansa eşlik eden faktörler:
I Sigara, alkol kullanımı ve madde bağımlılıkları
II Beslenme ile ilgili faktörler
III Genetik ve çevresel faktörler
IV Predispozan hastalıklar olarak dört başlıkta toplanabilir
I- Sigara, alkol kullanımı ve madde bağımlılıkları:
ABD ve Batı Avrupa’da özofagus kanserinin en önemli sebebi sigara ve alkol kullanımıdır Özofagus kanserinin sık görüldüğü diğer bölgelerde beslenme ile ilgili faktörler sigara ve alkolden daha ön plandadır Hastalar alkol ve tütünü genellikle birlikte kullanmamakla birlikte her ikiside birbirinden bağımsız risk faktörü olarak rol oynamaktadır
Alkolun etkisi tek başına oldukça az olup, sigara ile birlikteliğinde özofagus kanseri riski doz ve süreye bağlı olarak çok yükselmektedir
II- Beslenme ile ilgili faktörler:
Beta karoten, A, B, C, E vitaminleri, folik asit, riboflavin, eser mineral ve metallerden magnezyum, çinko, selenyum, molibden’in antioksidan etkileri, hücre rejenerasyonu ve hücre bölünmesi üzerindeki etkileri bilinmektedir Bu maddelerin yetersiz alımı özellikle buğday, mısır ve pirinçten zengin, taze meyve ve sebzeden fakir diyet sonucu önemli risk oluşturmaktadır Sigara, alkol, taze sebze ve meyvenin yetersiz alımı, özofagus kanseri için risk oluşturan en önemli 3 etken olarak kabul edilmiştir Bu 3 etken özofagus kanserli hastalarda %83 oranında saptanmıştır A ve B vitaminleri özofagus mukozasında proliferasyonun kontrolünde rol oynarlar Bunlardaki eksikliğin prekanseröz lezyonların gelişiminde etkisinin olabileceği düşünülmektedir
Beslenme alışkanlıkları, özellikle de çok sıcak içeceklerin fazla miktarda ve sık alınması belirgin risk faktörü olarak kabul edilmektedir Özofagus epitelinin yüzeyinde sigara ve çevresel faktörlerle depolanan kimyasal karsinojen maddeler, sıcak içecek ve alkol gibi irritanlarla epitele penetre olmakta ve bazal tabakaya kadar ulaşabilmektedir
Ülkemizde Doğu Anadolu’da sigara ile birlikte çok sıcak ve fazla miktarda çay içme alışkanlığının olması ve bu bölgeye iklim koşulları nedeniyle taze sebze ve meyva transportundaki güçlükler özofagus kanserinin sık görülmesinin nedenleri olarak düşünülebilir
III- Genetik ve çevresel faktörler:
Özofagus kanserinde hücre ve moleküler biyoloji
Hücre ve tümör gelişimindeki genetik bilgilerimizin şu anda yeterli olmamasına rağmen özofagus kanser hücresinde bazı kesin değişiklikler saptanmıştır Tümör gelişiminde en önemli faktörlerden biri tümör hücrelerinin kendilerinin büyüme faktörü üretmeleridir Bu üretim kendi ürettikleri biyolojik aktivasyona sahip bu faktör ile OTOKRİN LOOP adı verilen bir siklus sonucu proliferasyondur Epidermal büyüme faktörü reseptörü (EGFR- epidermal growth factor reseptör) tümör gelişiminden sorumlu bir diğer faktördür Fosforilat tirozin kalıntısı olan onkogenler viral enfeksiyonlar sonrasında tümör gelişiminden sorumludur Bu onkogenlerin EGFR değiştirerek hücresel değişiklikler yaptıkları kanıtlanmıştır Özofageal kanser gelişiminde çeşitli büyüme faktörlerinin etkisi vardır
Tümör supressör genler
Özofagus kanseri gelişiminde elimine olduğu veya silindiği düşünülen tümör supressör genler p53 (375 aminoasitli bir fosfoprotein), Rb (retinoblastoma geni), APC (kolonun ailesel adenomatöz polip gelişimindeki gen) ve MCC (sporadik kolon kanseri gelişiminden sorumlu gen)’dir Özofageal malignite gelişimi için bu genlerin her iki kopyasının da elimine edilmiş veya kaybolmuş olması gereklidir Barret özofagusunda epitelyal displazi gösteren ve adenokanser gelişmiş her 8 olgudan 5’inde p53 mutasyonu saptanmıştır Diğer 3 olguda saptanmamış olması mukozanın multiklonal yapılanmasına ve kanserin oluşumundaki diğer faktörlere bağlanmıştır
Çevresel faktörlerden, özellikle sulardaki karsinojen bileşiklerin etkisi üzerinde durulmaktadır Petrol bölgelerinde suyun petrol ile kontaminasyonu, insidansın yüksek olduğu bazı bölgelerde sudaki nitrojen bileşiklerinin, bazı bölgelerde ise riboflavin eksikliğinin gösterilmesi, bazı bölgelerde hayvanlarda özofagus kanseri saptanmış olması, çevresel faktörlerin etkisini desteklemektedir Çevresel faktörler arasında asbest maruziyeti, radyasyon ve viral etkenler, yiyecek ve içeceklerin nitrozo bileşiklikleri karsinojenler, tohumlar ve mikrotoxinler kontaminasyonunun DNA’da spesifik mutasyona neden olabildikleri ve böylece etiyopatogenezde rol oynayabilecekleri öne sürülmektedir, buna bir örnekte sigara dumanındaki karsinojenlerin karakteristik gen mutasyon patternlerine yol açabileceği, bunların arasında p53 tümör supresör gen mutasyonlarının da bulunabileceğine dair ipuçları vardır
IV- Predispozan hastalıklar
Özofagus mukozasındaki bazı lezyonlarda kanser insidansı yükselmektedir, özellikle yüksek riskli bölgelerinde, toplumun %80’lere kadar varan büyük bir kısmında özofajit saptanmıştır Özofajit termal, mekanik, kostik ajanlar ile radyasyon veya gastroözofageal reflü sonucunda gelişebilmektedir Genellikle hayatın erken dönemlerinden itibaren çevresel faktörlerin, diyetteki bazı faktörlerinde eksikliği eşliğinde, kronik mukozal inflamasyona neden olduğu düşünülmektedir Ayrıca yiyeceklerin, çeşitli tohumlar ve silika ile kontaminasyonu sonucunda, mekanik irritasyon ile özofajite neden olabilecekleri ileri sürülmektedir Bu olgular özofagus kanseri yönünden sıkı takip edilmeli, özofagus kanseri riskinin önlenmesi ve mevcut semptomların giderilmesi amacıyla zamanında tıbbi ve cerrahi tedaviye alınmalıdır Sözü edilen bu risk faktörlerinden sırayla daha geniş olarak bahsedelim
Barret özofagusu ve özofageal kanser
Barret özofagus, distal özofagus lümeninin 3 cm’den daha fazla yüksekliğe kadar çevresel olarak kolumnar epitel ile döşenmesidir Önceleri konjenital bir anomali olarak düşünülmüş son zamanlarda ise ciddi derecede kronik reflü özofajiti olanlarda mideden distal özofagusa kolumnar epitelin migrasyonu sonucu meydana geldiği yolundaki görüş ağırlık kazanmıştır Sık görülmeyen bu durum, genellikle reflü özofajitlilerin %10’u civarında görülmektedir Sıklıklada skuamo-kolumnar bileşkede striktür bulunur
Barret özofagusunda kanser gelişme riski normal populasyondan 60-100 kez fazladır Bu hastaların takibi ve erken tanı malignitenin %100 oranında rezeksiyonunu sağlar İyi bir endoskopik takip ile kanserli olguların yaklaşık %75’i evre 0, I veya IIA’da saptanabilir Endoskopik takip ve bu evrelerin dışında saptanarak özofajektomi uygulanan olgularda 5 yıllık sağ kalım oranı %20’lerde iken endoskopik takip ile erken tanı alan olgularda bu oran %60’ın üzerine çıkmaktadır Bu nedenle bu olgularda endoskopik ve sitogenetik markerlarla takip kürabilite ve iyi bir sağ kalım için kesinlikle gereklidir
Akalazya
Akalazya özofagus kanseri gelişimi için predispozan hastalıklardan birisi olarak kabul edilmektedir Bu kişilerde normal populasyona göre 8-33 kat fazla kanser geliştiği bildirilmektedir Disfaji, kilo kaybı ve göğüs ağrısı gibi akalazyaya bağlanabilecek semptomların başlamasından, kanser gelişimine kadar geçen süre ortalama olarak 20 yıl olup, akalazyalı hastalarda kanser gelişme sıklığı yüzbinde 3-4’dür Sekresyonların ve yiyeceklerin stazı ile retansiyon sonucunda, mukozada kronik inflamasyonun karsinoma zemin hazırladığı bildirilmektedir
Tylosis
Tylosis, avuç içleri ve ayak tabanlarının belirgin hiperkeratozu ile karakterli otozomal dominant geçiş gösteren bir hastalıktır En az 28 ayrı formu vardır, özofagus kanseri gelişme riski çok yüksektir Bu hastaların %50’sinde 45 yaşta, %95’inde ise 65 yaşa gelindiğinde özofagus kanseri gelişir
Baş boyun bölgesi kanserleri
Baş boyun bölgesinde özellikle yassı hücreli kanser bulunan hastalarda genellikle ikinci bir odakta da yassı hücreli kanser gelişme riski fazladır Bu nedenle baş boyun bölgesinde kanser olan hastalarda özofagusun belirli aralıklarla endoskopik olarak kontrolü önerilmektedir
Striktürler
Özofagusun kronik striktürleri yiyeceklerin birikmesine, özofajite ve epitel hiperplazisine neden olarak kanser gelişmesine yol açabilir Gıdaların retansiyonu diyetteki nitrozaminler ile mukozanın temas süresini uzatır Koroziv maddelere bağlı olarak gelişen darlıklarda özofagus kanseri gelişme riski fazladır Ancak bu striktürlerden sonra kanser gelişmesi için bazı hastalarda 50-60 yıl geçmesi gerekebilir
Parsiyel gastrektomi
Özofagus kanserli hastaların yaklaşık %2-10’unda daha evvelden parsiyel gastrektomi uygulanmış olması parsiyel gastrektomi ile özofagus kanseri arasında bir ilişki kurulmasına yol açmıştır Gastrektomiden sonra gelişen gastroözofageal reflü ve beslenme yetersizlikleri özofagus kanseri gelişiminden sorumlu olabilir
Plummer-Vinson sendromu
Plummer-Vinson sendromunda kaşık tırnak, angular stomatitis ve özofageal web gibi epitelyal lezyonlar sık görülür Hem özofageal weblerde hemde özofagus kanserlerinde demir eksikliği anemisi sık olmakla birlikte her ikisininde demir eksikliğinden kaynaklandığını gösteren yeterli bulgu yoktur
PATOLOJİ
Özofagus kanserleri makroskopik olarak çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir Özofagus duvar ve lümenindeki yerleşimine göre ekzofitik, endofitik veya intramural olabilir Tümörün penetrasyon, infiltrasyon ve orijin noktasına göre de klasifiye edilmiştir Bugünde kullanılan bu klasifikasyona göre iki ana grup ve bunların varyantları olarak ayrılmıştır
a- Mantar benzeri (fungating), ülseratif veya ülsero-vejetatif tip
b- Annular veya skiröz tip
Mikroskopi
Özofagusta gelişen kanserlerin %90-95’i yassı hücreli kanser olarak görülmekle birlikte bu oran her geçen yıl adenokanser lehine değişmektedir Son yapılan çalışmalarda yassı hücreli kanser %76, adenokarsinoma %16, küçük hücreli karsinomayı da içeren diğer tipler %3, metastazlar %7 7 olarak bildirilmekte ve özellikle ABD’de özofagusta gelişen karsinomların %40’ını adenokarsinomların oluşturduğu kaydedilmektedir Bütün bu yayınlara rağmen Türkiye ve bizim serimizde halen yassı hücreli kanserler, bütün özofagus kanserlerinin yaklaşık %95’ini oluşturmaktadır
Erken özofagus karsinomu
Submukoza invazyonu bulunmayan yüzeyel tümörler ile submukozal invazyonu olup lenf nodülü metastazı bulundurmayan tümörlere denir
EVRELEME
Özofagus karsinomalarında evreleme tüm malignitelerde olduğu gibi en önemli terapotik ve prognostik belirleyicidir Doğru bir evrelendirme hasta için en doğru tedavi veya tedavi kombinasyonun seçimini sağlayacaktır Evreleme; tümör, lenf nodu metastazı ve uzak organ metastazı olmak üzere üç önemli faktöre bağlı olarak yapılır
YAYILMA YOLLARI
Özofagus kanserinin yayılma yolları direkt invazyon, lenfatik metastaz ve uzak organ metastazı olmak üzere 3 ayrı ana grup halinde incelenebilir
Direkt invazyon:
Organın tüm uzunluğu boyunca komşu organlarla olan sıkı ilişkisi ve serozal tabakalardan yoksun olması direkt invazyonu kolaylaştırılan en önemli faktörlerdendir
Lenfatik yayılım: Özofagus zengin bir lenfatik drenaja sahiptir Özofagus duvarı içinde biri mukoza diğeri submukozal tabakada iki ayrı lenfatik plexsus vardır Mukozal lenfatikler yukarıda farinks aşağıda ise midenin lenfatikleri ile birleşecek şekilde tüm özofagus boyunca uzanır Muskuler tabaka kısmen daha bağımsız ve bölgesel drenaja sahiptir
Uzak organ metastazı:
Hematojen yolla bilhassa hipofarenks ve servikal bölge tümörlerinde beyin metastazı, akciğer parankimi, kemik ve karaciğer metastazları görülebilir
KLİNİK TABLO
Özofagus kanserinde klinik semptomlar, tümörün oluşturduğu özofageal bozukluklara, tümörün lokal yayılımına veya uzak metastazlarına bağlı olabilir İlerlemiş özofagus kanserli bir olguda iyi bir sorgulama ile ortalama 10 –12 ayrı semptom saptanır Kısa bir süre önce başladığı belirtilen semptomlara karşın bu tür olguların bir kısmının inoperabl olması semptomların hasta ve hekimler tarafından yeterli incelenmemesi ve analiz edilmemesi sonucudur
Semptom Oran (% ) 
Disfaji (yutma güçlüğü ) 87
Kilo kaybı 70
Substernal/epigastrik yanma ve ağrı 46
Regurjitasyon veya kusma 28
Aspirasyon pnömonisi 14
Palpabl servikal LAP 14
İştahsızlık 8
Ses kısıklığı 7
Hemoptizi 4
Öksürük ve boğulma hissi 3
Hematemez 3
Özofagus kanserinde semptom ve bulgular
TANI YÖNTEMLERİ
Anemnez bir önceki bölümde anlattığımız gibi semptomların erken ve dikkatli değerlendirilmesi için son derece önemlidir Özofagografiler, özofagus kanserinin tanısında endoskopiden sonra ikinci derecede önem taşır
Özofagusun Full Kontraslı Pasaj Grafisi:
Bu teknik ile, özofagusun konturunu etkileyebilen striktürler, Webler, sirkumferensiyel karsinomlar, büyük ülserler ve ekstrensek kitleler gibi hastalıklar ortaya çıkabilir
Hava Kontraslı Özofagografi:
Hava kontrast tekniğinin değeri, küçük özofageal tümörler ve özofajit ile ilgili gizli mukozal düzensizlikleri gösterebilme yeteneğidir
Bilgisayarlı Tomografi (BT):
Ekstraözofageal yayılım ve metastazlarını tesbitinde en yararlı teknik BT’dir
Özofagoskopi:
Özofagus kanseri şüphesi olan tüm hastalarda endoskopik incelemeye gerek vardır Özofagoskopinin önemi sadece teşhis konulmasında değil cerraha lezyonun üst sınırı ile fiksasyonun tesbit imkanını da sağlamasıdır Endoskopik tanıda en büyük zorluk kardiada lokalize kanserlerdir Eger konstriksiyon nedeniyle biopsi yapılamazsa büyük bir buji ile pasajın sağlanması faydalı olabilir Özellikle akalazya da buji kolayca geçerken kansere bağlı obstrüksiyonda geçemez Çok küçük lezyonu olan hastalarda görüntüleme zor olduğundan mukozal boyanma önem taşır
Kromoskopi (%1-2 lik lugol, %1-2 lik toluidin mavisi veya metilen mavisi) kanseröz lezyonları ve lezyonların yaygınlığının tesbitini kolaylaştırır Erken özofagus kanserlerinde konvansiyonel endoskopik tetkiklerle yakalama şansı %80 iken lugol solüsyonu kullanıldığında bu oran %100 çıkmaktadır
Endoskopik Ultrosonografi:
Endoskopik USG’nin yüksek rezolüsyon gücü sayesinde malign lezyonların penetrasyon derinliği, komşu organ ve yapılara infiltrasyonları ve regional lenf nodlarına metastatik yayılımı tespit edebilir Böylece tümörün evrelendirilmesi ve uygun tedavi yöntemi seçilmiş olur
TEDAVİNİN SEÇİMİ
Özofagus kanserlerinde tedavinin seçimi öncelikle tümörün evresi ve lokalizasyonu olmak üzere birçok faktöre bağlıdır Sadece cerrahi tedavinin veya radyoterapinin kür temin edemeyeceği bazı vakalarda kombine tedaviler düşünülebilir Tümörün lokalizasyonuna göre bazı vakalarda hastanın yutma restorasyonu ve konforu alternatiflerin olmadığı durumlarda tedavinin sürecini etkileyebilir ve bu gibi vakalarda palyasyon, kürden daha önemli olabilir
Preoperatif değerlendirme ve fizik muayene tedavinin seçiminde yol göstericidir Çok dikkatli muayene ve araştırmada bazı hastalarda tümörün invazyonu ve metastatik yayılım hastanın inoperabl olduğunu gösterebilir Özellikle ülkemizde vakaların çoğunun III ve IV evrelerde tedaviye müracaatı inoperabl ve unrezektabl vakaların ilk planda değerlendirilmesi açısından önemlidir Ses kısıklığı ile n larengeus inferior’un invazyonu, axiller ve supraclavicular lenf bezleri invazyonu, retrotrakeal fıksasyon ile tiroid ve larinks invazyonu tesbit edilebilir Trakea ve bronş invazyonlarında karakteristik öksürük ve nefes darlığı vardır, fistül mevcudiyeti endoskopi ile belirlenebilir Akciğer veya kemik metastazı radyografide görülebilir Karaciğer, kemik ve beyin metastazlarının tesbitinde isotopla taramalar yararlı olur Yemekten hemen sonra gelen ve lezyonun alt kısımları seviyesinde hissedilen derinden gelen ağrı tümörün komşu organlara yayıldığını düşündürebilir Ateş mediastinal tululumda görülebilirse de özellikle tümörün mediastane veya akciğer içine lokal perforasyonu için belirleyici bir semptomdur Epigastriumda palpabl nodüler kitle ve LAP, nodüler karaciğer, asit veya rektal shelf tümörün iyice yayıldığının belirtisidir
Lezyonun yerleşim lokalizasyonu da tedavinin seçiminde önemlidir Genelde özofagusun 1/3 alt bölümündeki tümörler rezektabl, servikal bölümdeki tümörlerin ise rezektabilite şansı daha azdır Erken lezyonlar cerrahi için uygunken invazyon ve metastazlar cerrahi dışı yöntemlerin aranması gerektiren sebeplerdir Lezyonun boyu, derinliği ve kitlenin total büyüklüğü tedavi seçimini yönlendirebilir çünkü 7-8 cm den uzun tümörlerin komşu dokulara invaze olma ihtimali fazladır Diğer taraftan semptomların süresi de hastalığın evresi açısından önemlidir
Hastanın fizyolojik yaşı, operatif risk ve tedavinin seçiminde rol oynar Senil ve kaşektik hastalar da hem cerrahi hem de radyoterapide morbidite ve mortalite yüksek seyreder, ilave olarak akciğer hastalığı, kardiak lezyonlar, karaciğer hasarı, böbrek fonksiyonlarındaki bozukluk operatif riski artırıcı faktörlerdir Yapılan araştırmalarda operatif riskte teknik nedenlerden daha fazla olarak kardiak ve pulmoner ek lezyonlar rol oynar
Tümörün cerrahi rezeksiyonundan önce kemoterapi ile birlikte veya yalnız radyoterapi ve rezeksiyondan sonra yalnız radyoterapi veya kemoterapi ile birlikte radyoterapi düşünülüyorsa 1980’li yıllarda varılan konsensusa göre 1/3 alt bölüm tümörlerinde cerrahi rezeksiyonun öncelikle düşünülmesi, servikal lezyonlarda radyoterapinin rekonstrüksiyonda problemler çıkartabileceği için cerrahiden sonra uygulanması, supraaortik karsinomlarda torasik inlette sıklıkla lokal invazyonlar olabileceği için öncelikle radyoterapinin düşünülmesi gerektiği bildirilmiştir
Genelde tümörün özofagusun 1/3 orta bölümünde lokalize olduğu vakalarda, belirgin kontrendikasyon yoksa cerrahi eksplorasyon mutlaka yapılmalıdır, unrezektabl tümörlerde mide ile torax içinde internal derivasyon da yapılabilir
Preoperatif kemoterapi tedavinin seçiminde bir diğer alternatiftir Bu konuda kapsamlı bir çalışma ilk kez 1982 yılında Cisplatin, Vindesin, Bleomisin kombinasyonu ile Bains ve arkadaşları tarafından yayınlanmıştır Bu seride %82 rezeksiyon oranı ve %65 objektif yanıt bildirilmiştir
|