Hiperaktiv Çocuklarda Özdeğer Hissi

Psikoloji

Dikkat Dağınıklığı ve Hiperaktivite Bozukluğu (DDHB) ile bağlantılı davranışsal ve akademik güçlükler o kadar ön planda olduğu için, DDHB'nun çocuğun daha az göze çarpan başka işlev alanlarındaki etkilerini gözden kaçırmak çok kolaydır Mesela, DDHB çocuğun yaşıtlarıyla ilişkilerini çoğu zaman olumsuz yönde etkilemekte, yaşıtlarla iyi ilişkilerin uzun vadeli gelişimdeki önemine rağmen, bu alan tedavide genellikle ihmal edilmektedir Duygusal işlevlerin kızgınlık, sinirlilik gibi değişik taraflarına bakıldığında, DDHB'li çocuklar bunlardan çok fazla etkilenmekte fakat bu zorluklarla hala pek fazla ilgilenilmemektedir

Çocuğun kendisi hakkında nasıl hissettiği (öz değer hissi) DDHB tarafından olumsuz etkilenen kilit alanlardan biridir Ancak bu alan da, davranışsal ve akademik zorluklar karşısında rahatlıkla göz ardı edilebilmektedir Çocuğun öz değer hissi önemli oranda onun okul yaşamında, anne-babasıyla ve yaşıtlarıyla olan ilişkilerindeki elde ettiği başarılarla bağlantılı olduğundan, DDHB etkisi altında olan çocukların bundan nasıl etkilendiklerini tahmin etmek oldukça kolaydır Etkili bir tedavinin bu gibi etkileri hafifletmesine rağmen, bazı anne-babalar özellikle de ilaç tedavisinin, çocuğun öz değer hissi üzerinde negatif bir etki yapacağından endişe etmektedirler

Bütün bu konular Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry'de (Bussing, R, et al, pp 1260-1269, 2000) yayınlanan ilginç bir çalışmada incelendi DDHB gösteren çocuklardaki öz değer hissinin, DDHB göstermeyen yaşıtlarındaki öz değer hissiyle karşılaştırıldığı önceki çalışmaların aksine (ki bu tür çalışmaların sonuçları biraz karışık: bazılarına göre DDHB gösteren çocuklarda öz değer hissi düşükken, diğerlerine göre bu tür farklar bulunamadı), Dr Bussing ve meslektaşları bu ilişkinin daha dikkatli bir incelemesini yaptılar Kabul ettikleri şey özellikle de, DDHB gösteren çocuklarda başka kilit sorunlar olmakla beraber bu durum önemli oranda çocuktan çocuğa değişmekte olduğudur

Mesela bazı çocuklarda sadece DDHB, bazılarında ise DDHB'na ilave olarak karşıt olma- karşı gelme bozukluğu veya davranım bozukluğu gibi dışsal etkileri ağırlıkta olan sorunlar vardır Bir kısmında ise duygulanım ya da endişe gibi içsel etkileri ağırlıkta olan sorunlar yaşanmaktadır Bunlara ek olarak bu iki tür soruna da sahip DDHB gösteren çocuk alt kategorisi vardır Özetle, bu zorlukların değişik kombinasyonlarına sahip çocuklardaki öz değer hissi beklenebileceği gibi farklı faklı olmaktadır; ancak bu konu daha önceki araştırmalarda dikkatle incelenmemiştir

Bu çalışmaya DDHB gösteren, yaşları 8 ile 12 arasında değişen (115 erkek ve 28 kız) ve orta büyüklükte bir bölge okulunda özel eğitim hizmeti almış toplam 143 öğrenci katıldı (NOT: Buradaki örneklem özel eğitim almış bir kitleden seçildiği için, sonuçlar da bütün DDHB gösteren çocuklarda bütünüyle görülmeyebilir) Bu gruptan 87 çocuk (yaklaşık a) düzenli ilaç tedavisi gördü Bütün çocuklar, okul çağındaki çocukların öz değer hissini ölçen, çokça kullanılan ve geçerliliği sağlanmış Piers- Haris Kendilik Kavramı ölçeğini tamamladılar

Bu ölçek, çocuğun davranışsal, akademik, sosyal hayat, fiziksel görünüm ve genel anlamda mutlu olmak/ tatmin olmak alanlarındaki kendilik kavramından hareketle bir toplam kendilik kavramı ölçümü vermektedir Aynı zamanda, çocukların depresif ve kaygıyla ilgili belirtilerini elde edebilmek için Çocuk Depresyon Envanteri (CDI) ve

Gözden Geçirilmiş Görünür Kaygı Ölçeği (RCMAS)ni cevapladılar Son olarak da çocukların DDHB ile birlikte etki eden (karşıt olma- karşı gelme bozukluğu veya davranım bozukluğu gibi) dışsal etkileri ağırlıkta olan bozukluk belirtileri gösterip göstermediklerini tespit etmek için anne- babalarla görüşmeler yapıldı Katılan 143 çocuğun 128'inden eksiksiz veriler elde edildi

Sonuçlar

Yukarıda tarifi yapılan veriler kullanılarak katılımcılar dört ayrı gruba ayrıldı:

1) Sadece DDHB gösterenler (n=52, örneklemin Ai)

2) DDHB ve ağırlıklı dışsal belirti bozukluğu gösterenler (n=40, örneklemin 1i)

3) DDHB ve ağırlıklı içsel belirti bozukluğu gösterenler (n=18, örneklemin ü)

4) DDHB ve hem dışsal hem de içsel ağırlıklı belirti bozukluğu gösterenler (n=18, örneklemin ü)

Bu veriler, DDHB gösteren çocuklarda genellikle görülen diğer önemli zorlukların yaygınlığını da göz önüne sermektedir Bu örneklemdeki katılımcıların Tümünde aynı zamanda bir dışsal ağırlıklı belirti görülmektedir (bunun %40'ı sadece dışsal ağırlıklı belirti ve 'ü de içsel ve dışsal ağırlıklı belirti bozukluğu şeklindedir) ve ('inde de içsel ağırlıklı belirti problemleri görülmektedir (yani, depresif ve kaygıyla ilgili belirtilerin yüksek düzeyde olması)

Bu değerler çok yüksek görünmüyorsa bunun nedeni katılımcıların özel eğitim almış bir gruptan seçilmiş olmalarıdır Ancak katılımcılar, ilk araştırmalardakilerden farklı değillerdir Aslında bu bulgular sadece DDHB'nin kendine özgü belirtilerine yoğunlaşmaktan çok DDHB teşhisini koymaya çalışırken gerekli olan anlaşılır bir değerlendirmeye olan ihtiyacı da ön plana çıkarmaktadır Özellikle de içsel ağırlıklı zorlukların varlığı, bunları önemsemeyen, fark etmeyen anne-babalarca ya da işin bu yönünü gerektiği gibi değerlendirmeyen doktorlarca göz ardı edilebilmektedir

Katılımcıların öz değer hissi, DDHB ile birlikte işleyen problemlerin varlığı ya da yokluğuna belirgin bir şekilde bağımlı bulundu Toplamdaki ve her bir alt kategorideki kendilik kavramı ortalama puanları aşağıda verilmiştir:

(D: dışsal ağırlıklı belirtiler I: işsel ağırlıklı belirtiler

Aşağıdaki verilerde kız- erkek farkı genellikle farklı sonuçlara neden olmuyor)

Toplam
Davranış
Akademik
Görünüm
Sosyal
Mutlu Olma

DDHB
80,1
68,9
72
74,5
54,9
77,8

DDHB+D
71,5
56,6
65,5
69,4
52,7
72,7

DDHB+I
39,7
31,8
41,3
63,4
25,4
48,5

DDHB+D+I
39,4
27,3
47,4
54,7
28,7
47,3

Yukarıda görüldüğü gibi, gruplar arasındaki farkın anlamlı olmadığı fiziksel görünüm dışında, diğer bütün boyutlar arasındaki farklar -toplam puan da buna dahil- gayet açıktır Sadece DDHB gösteren çocuklar en yüksek öz değer hissine sahip gruptur ve puanları bu ölçüme göre normal değer aralığında seyrediyor DDHB ile beraber dışsal ağırlıklı bozukluk gösteren çocuklar da genellikle kendileriyle ilgili olumlu hislerden söz ettiler Bu son grubun puanları, sadece DDHB gösterenlerinkinden biraz daha düşük olsa da, kullanılan istatistiksel teste göre bu farklar anlamlı değil Bütün bunlardan şöyle ilginç bir durum da çıkıyor:

İçsel ağırlıklı bozukluğu olan çocuklarda, dışsal ağırlıklı bozukluk beraberinde olsun ya da olmasın, sonuçlar belirgin bir biçimde farklı oluyor Bu çocuklar kendileriyle ilgili sürekli daha az olumlu hisler bildiriyorlar Bu farklar oldukça önemli Çarpıcı olan, davranış alanında bile 'ki bu alanda DDHB ve içsel ağırlıklı problemi olan çocuklar, DDHB ve dışsal ağırlıklı bozukluğu olan çocuklardan genellikle daha objektif olabiliyorlar- kendilerini hala önemli oranda düşük değerlendiriyorlar Böylece, DDHB ile beraber içsel ağırlıklı bir bozukluğun varlığı, pek çok önemli alanda çocuğun kendini olumsuz olarak değerlendirme ihtimalini önemli oranda artırıyor

Daha önce belirtildiği gibi, bazı anne- babaların endişelerinden biri de ilaç tedavisinin çocuğun öz değer hissini zayıflatabileceğidir Yazarlar, ilaç kullanmış ve kullanmamış grupların ortalama öz değer puanlarını hesaplayarak incelediler ve sonuçta, iki grup arasında fark bulamadılar

Özet ve Uygulama
Bu araştırmanın en önemli mesajı, okul çağındaki çocuklarda DDHB'nin tek başına düşük öz değer hissiyle bağlantılı gözükmediğidir Bunun yerine, belirgin bir şekilde düşük öz değer hissine sebep olan, DDHB ile beraber görülen içsel ağırlıklı problemin (yalnız ya da dışsal ağırlıklı olanla kombineli olarak) varlığıdır

Bu veriler bize açıkça gösteriyor ki, DDHB gösterdiğinden şüphelenilen çocuğun değerlendirilmesinde beraber işleyen içsel ağırlıklı problemlerin varlığını çok iyi araştırmak gerekmektedir Bu çalışmada bu tür zorluklar katılımcıların yaklaşık 0unda görülmektedir Özellikle çarpıcı olan ise bunların ergenlik öncesi bir dönemde olmalarıdır Aslında, bu tür sorunlara genellikle ergenlik döneminde daha sık rastlıyoruz

Bu tür sorunların varlığı, çocuğun öz değer hissini etkilediği gibi, tedavi planı açısından da oldukça önemlidir Mesela, DDHB'nin çoklu model tedavi araştırmasına (MTA araştırması) ''sadece DDHB için bugüne kadar yapılan en geniş tedavi araştırması- göre bu çocuklar için psiko-sosyal müdahalenin oldukça yardımcı ve önemli olduğunu göstermektedir Ayrıca da, bu alan içinde, ilaç tedavisi tek başına çok uygun bir yaklaşım olarak gözükmemektedir

Anne-babalar ve bu alanda çalışanlar DDHB gösteren çocukların duygulanımsal işlevlerine özel bir dikkat göstermeli ve bu gibi zorlukların bazen DDHB'den kaynaklanan engellere tepki olarak, zaman içinde ortaya çıkması olasılığına karşı tetikte olmalıdırlar Çocuklarının bu alandaki sağlığıyla ilgili soruları olanların deneyimli bir çocuk akıl sağlığı danışmanı ile görüşmesi özellikle öneriliyor Bir çocuğun depresif ya da kaygıyla ilgili bozukluklarını değerlendirmede pek çok çocuk doktoru ya da aile hekimi gerektiği gibi değerlendirme yapabilecek donanıma sahip olamayabilir

Kaynak: Attention Research Update