Çukur Baskı Teknikleri Gravür

METAL GRAVÜR KALIPLARI

Metal gravürde özellikle çukur (intaglio) baskıda en çok çinko, bakır, alüminyum plakalar kullanılır Ama en çok çinko kalıplar kullanılıra) Bakır Plaka: Bakır, kırmızı karakteristik renkte ve yumuşak metaldir Bakır yumuşak bir metal olduğundan baskıya uygun değildir Bu yüzden bakır dövülüp tavlanmalıdır Bakır temiz baskı verir ve oksitlenmeye karşı dayanıklıdır Bakırın yüzeyi nemli ortamda patina denilen bir tabaka ile kaplanır Dolayısıyla rengi açık sarıdan yeşile hatta siyaha kadar değişiklik gösterir Kuru kazı ve asitle yedirme tekniklerinde saflık derecesi %99,94 oranında olan bakır plakalara ihtiyaç vardır Bu nedenle bir çeşit arıtma yolu olan elektrolize yöntemi uygulanmış elektrotik bakır denilen saf bakır kullanılır b- Çinko Plaka: Hafif mavimtrak beyaz renkte olup cilalandığında pürüzsüz ve parlak bir yüzeye sahip olur ama havayla temas ettiğinde görünüşü çabuk bozulur Yoğunluğu 7,14 g/cm³, ağırlığı 65,38 g/cm³ olan çinko 419°C ergir, 90°C ise kaynar Dayanıklılığı mm² başına 12-17 arasında ve plastik bir metaldir Çinko levha alaşımında;

Formül 17

%0,75 kadmiyum %0,1 magnezyum

%0,03 demir % 5 oranında kurşun bulunur

Çinko levhalar, moleküler yapılarından dolayı kuru uç ve çelik kalem gibi araçların kullanılmasına elverişli değildir O yüzden kalıbın yüzeyine mum, gıres yağı, inceltilmiş katran sürülüp konmalıdır Çinko levhalar ucuz ve asit içinde çabuk yenmesiyle çok renkli baskı yapan sanatçılar tarafından tercih edilir “Çelik kalıptan alınan baskılar, yüksek baskı türüdür” C- Alüminyum Plaka: “Beyaz renkte hafif bir metal olan alüminyumun yoğunluğu 2,70 dir ve 658°C egrir Normal ısıda hava teması ile ağır ağır oksidasyona uğrayan alüminyumun yüzeyi ince bir oksit tabakası ile kaplanır Alüminyum alaşımında demir ve silisyum gibi maddeler bulunur Bunlar hafif olmakla birlikte, sağlam ve işlemeye uygundur” Çok renkli baskıda kesilerek şablon şeklinde kullanılabileceği gibi maskeleme işlerinde de kullanılır Alüminyum plakalar litografi, fotolitografi tekniklerinde, ofset ve algrafide kullanılır

LEVHALARIN KESİLMESİ

1- ÇENGEL UÇLA KESME:
Levhaların kesilecek kısmına koyulacak metal cetvel iki ucundan masaya sabitlenir Çengel uç cetvelin paralelinde uzak uçtan başlayarak bastırıp çekilir Bu işlem levha kalınlığının yarısına kadar derinleşene dek sürdürülür Levha ters çevrilerek derin oyulmuş kısım masanın köşesine getirilir ve levha ters yöne katlandığında kırılma olur ve parça ikiye ayrılır 2- ÇELİK KALEMLE KESME: Bu işlem çok acil durumlarda uygulanır Çengel uçla kesme işleminin aynısı uygulanır Fakat sonuç daha kısa sürede elde edilir 3- ŞEKİLLİ KESME: Levhayı düzgün olmayan bir biçimde kesme ya da çentikli bir biçimde kesmek için nitrik asit kullanılır Kalın bir asfalt tabakası ile kaplanıp, kaba bir uç ile istenilen şekil oyulup genişletildikten sonra levha üç ölçek su bir ölçek nitrik asit ile hazırlanan karışımın içine atılır Levha iki saat süre sonunda asit tarafından yenmek suretiyle istenilen şekil elde edilmiş olunur Elde edilen levhanın çentikleri sıyırıcı veya törpü ile düzeltilir

LEVHA KENARININ PAHLANMASI

Levha kenarı, baskı kağıdını ve keçeyi yırtmaması için kalıbın kenarları pahlanır Pahlama için eğe gerekir Kalıbı pahlamak için eğe ile kenarlarındaki tırtırlı yerler temizlenir Daha sonra zımpara kağıdı ve burnister ile pahlamada plakayı düzeltmek için kullanılır Kalıp kenarlarının uçları sivri olduğu zaman o kısımlar hemen yuvarlatılmalıdır Bir kaşık tebeşir tozu, sirke, mavi ispirto ile bulamaç yaparak parlatılır Parlatılan levhaların yüzeylerinin koruyucu lakı iyi tutması için levhalar % 5 nitrik asit ile hazırlanan asit banyosuna atılır Birkaç saniye tutulup levha su ile temizlenir Bakır levha için ölçü sülfirik asit (H2SO4) ve ölçü su bileşimi ya da 16° oranında nitrik asit ve su kullanılarak levha temizlenir Daha sonra su ile çalkalanır

METAL GRAVÜR KALIPLARININ OYULMASI

Çoğaltma yöntemiyle yapılan baskılarda ve baskı kalıbı olarak kullanılan madeni levhaların oyulmasında başvurulan teknikler şunlardır

KURU KAZI TEKNİKLERİ ----- ISLAK KAZI TEKNİKLERİ

- Çizgisel oyma (Laine Engraving) ---------------- Çizgisel Dağlama (Ething)

- Çelik kalem kazısı ----------------------------- Derin oyma (Deep Etching)

- İğne kazı (Dry point) ------------------------- Yumuşak Vernik (Soft Graund)

- Siyah Tarz (mezotint) ------------------------- Lale baskı (aguotint)

- Kalburma (Crible) - Şekerli Vernik (Liet Graund)

KURU KAZI TEKNİKLERİ

a- Çizgisel Oyma-Çelik Kalem Kazısı (Engrauing)

Madeni levhaya çelik uçlu kalemle direkt kazıma işleminde “çelik kalem” denir Baskı yapıldığında çizgiler kağıda rölyef etkisi bırakacak şekilde geçer Aynı yöntemle levha üzerinde çizgiler çapaklı veya düz olabilir Levha yüzeyine boya verildiğinde çapaklı yerlerin fazla boya alması kağıda basıldığında inceli kalınlı noktalar elde edilir Kuru kazıma daha çok yumuşak alaşımlı levhalarda kullanılır En uygunu bakır levhadır Diğer tekniklere nazaran daha çok el becerisi isteyen bir tekniktir Bu da yeteri kadar deneyim gerektirir Resim metal üzerine doğrudan kazınır Kazıma yolu ile oluşan çukurlara ve bu çukurun yanında oluşan çapaklara giren boya diğer yerlerdeki boy silindikten sonra nemli kağıtlara presle baskile geçirilir “Kuru kazı tekniğinde, baskı sayısı 20-25 olsa da ilk 10 baskı en kaliteli olanlarıdır Levha presten geçtikçe açılan oluklar ve çapaklar belli bir süre sonra düzleşmeye başlayacağından dolayı fazla deneme baskı olmadan asıl tiraja geçmekte fayda vardır

b- İğne Kazı (Dry Point)

Bu teknik baskı sanatına yeni başlayanlar için en uygun tekniktir Kuru uç adı verilen sert ve sivri iğneyi andıran bir uç kullanılır Madeni levha yüzeyine direkt kazıma yöntemiyle sert uç, metali çizgi boyunca iki yana yığar Sert ucun itmesi ile meydana gelen yığılma levhaya boya verilince boyayı tutar Levha temizlendiğinde sert ucun oluşturduğu çapaklar belli miktarda boyayı muhafaza eder Levha basıldığında çeşitli değerlerden oluşan bir çizgi elde edilmiş olur Burada önemli olan nokta baskıda meydana gelen çizgi elde edilmiş olur Burada önemli olan nokta, baskıda meydana gelen çizgiyi çukurların değil, kenarlarındaki yığıntının oluşturduğu değerlerdir Levha yüzeyine desen verirken ucun levhaya olan açısının değiştirilmesi sonucunda çizgi yapısında zengin çeşitlemelere yol açar Aynı şey çelik kalem kazısı için de geçerlidir

c- Siyah Tarz (Mezotint)

Bakır levha üzerine çalışılır Bu yöntemde çeşitli dişli bıçak veya ruletlerdeki (dişli silindirik) kullanarak metal plak üzerinde çukurluk ve çapaklardan dokular oluşturulur Kullanılan bıçak ve ruletlerdeki diş kalınlığına göre çeşitli karakter ve derinlikleri değiştirilir Diğer yöntemlerde olduğu gibi baskı yapılır

ISLAK KAZI TEKNİKLERİ

a- Çizgisel Dağlama (Etching):
Kuru kazıma tekniklerinde çelik kalem kazısında sanatçıların iradesiyle direk müdahale sonucu çizgiler oluşmakta Bir kez çizilen çizgi veya desen pek nadiren değiştirilebilir Ancak dağlama yöntemiyle oluşan desenin çizgisini tamamlamak için, çalışma esnasında çizgi aniden bükülür ya da yönü değişirse ve istenmeyen durum oluşursa sanatçı değişik uçlar kullanarak levha yüzeyinde daha geniş çizgi efektini elde etmek için ya uçla genişletmek ya da asit içinde daha uzun süre bekleterek istenileni yakalayabilme imkanı vardır Çizginin verimini arttırmak ve resme tonal bölgeler ve şekiller eklemek için baskı kalıbı yüzeyini değişik yoğunlukta tozlama (agutint) veya yumuşak zemin (soft ground) tekniklerle kolayca elde etme olanağı vardır Asitle yedirme yöntemiyle elde edilen bir çizgi belli belirsiz çizgilerden 1/8 genişliğinde derin siyah çizgilere kadar çeşitlilik gösterebilir Hatta katmerli kalem darbeleri kullanarak ya da lift graund işlemi ile daha geniş çizgiler elde edilebilir Dağlama (etching) yöntemiyle oluşan kalıbın hoşa gitmeyen yerlerin değiştirilmesi, kalıba müdahale etme gibi durumlarda; kalıbı yeniden hazırlama yerine bir burin kullanarak hatlarını biraz daha derinleştirerek yapılır Çelik kalem ile oluşturulan çizgiler gibi koyu (yoğun) siyah baskı olanağı verir Tek bir dağlama kabını birçok renkle boyayarak renkli bir baskı elde etmek mümkündür Dağlama yöntemiyle hazırlanan çukur baskı kalıplarını renk verme, silme (temizleme) baskıya hazır hale getirme zaman alıcıdır

Günümüzde yaşanılan sosyal, ekonomik ve kültürel olguların gelişim ve dinamizmini seri üretim sağlamaktadır Bir bakıma seri üretim tüm yaşantının hızla cereyan etmesine, değerlerin süratle değişmesine neden olmuştur Seri üretim yaşama biçimidir artık Yeni yaşama biçimi ise kişinin kültüre olan talebini arttırmaktadır Artan talepler kişinin ekonomik kapasitesine uygun çözümleri zorunlu kılmaktadır Bu açıdan çok sayıda üretilen ve bundan dolayı da maliyet sorununun küçülmesini sağlayan (baskı sanatının yeniden gündeme gelmesine neden olmuştur Kökü çok eskiye dayanan metal gravür, baskı teknikleri için-de sanatçıya en zengin anlatım olanakları sağlayan bir tekniktir Tarih içindeki gelişimi serbest sanatlardan kopmadan olmuştur 1960 lı yıllardan günümüzde ise bu ilişki en üst noktaya ulaşmıştır Metal gravür baskı sanatının gelişimi sosyo ekonomik ve tek-gelişimlerle çok yakın ilişkisi vardır

Günümüz teknolojisi bir çok yeni malzeme ve teknik olanaklar sağlamaktadır

Sürekli yenilik peşinde koşan günümüz sanatçıları teknolojik olanakları zorlayarak yeni anlatım yolları bulmaya çalışmaktadırlar Yakın döneme kadar genellikle bir konuyu anlatma ( İllüstratif) yada salt çoğaltma amacına yönelikken, artık resimsel bir dilin anlatım aracı haline gelmiştir Hem resimsel yaratımı gerçekleştirmek hem de bu yaratımı çoğaltmak için en uygun araç metal gravür baskıdır Metal plaka yüzeyine resmi çeşitli araç ve gereçler ile oyarak çukurlaştırma işlemine metal gravür denir Metal plaka yüzeyini asit ile yedirerek (etching) yada kazıcı aletler ile yapılan çukurlaştırma işlemine intaflio (çukur kazı) adı verilir "İntaglio" sözcüğü, İtalyanca kesme, oyma anlamına gelen "İntagliare" sözcüğünden türetilmiştir İşleminden sonra plaka yüzeyine boya verilir ve yüzey iyice temizlenerek çukurlarda boya kalması sağlanır

Plaka silindirden kuvvetli bir basınç yardımıyla suda nemlendirilerek yumuşatılmış kağıda basıldığında kağıt çukurlarla dolu olan metal plaka yüzeyinin kalıbı haline gelir ve bu yolla çukurların izi kağıda aktarılmış olur

Gravür tekniklerinin öğrenimi kolay, fakat ustalık kazanılması, uygulamalı deneysel tecrübelerin yapılmasına bağlıdır Tekniğin geniş alanı kişisel yaratımlarla birlikte yeni teknik ve resimsel anlatım olanaklarına doğru götürecektir Araştırmanın derlemesi uygulama sırasına göre ele alınmış irdelenmiştir Her bölüm kendi başına düzenlenerek sonuna bölüm ile ilgili fotoğraf ve şemalar yerleştirilmiştir Metal gravür baskı, sanatçıya çok geniş olanaklar tanır Ancak bu olanaklar metal gravür teknikleri ile uygulamalı ilişki kurulduğu zaman kavranabilir Metal gravür teknikleri ile resimsel bir dil oluşturabilmek için bu tekniklerle yoğun bir ilişki kurmayı zorunlu kılmaktadır Bu ilişki, çok geniş teknik prosedüre sahip olan metal gravürde her an yeni teknik çözümleri keşfetme şansı doğurmaktadır Bu keşifler resimde yeni ve farklı görsel etkileri sanatçıya sağlamaktadır

"Ahşap ya da metal baskı levhalarıyla çeşitli kazı resim teknikleri kullanılarak gerçekleştirilip çoğaltılmış her tür sanatsal ürün"

İlk önceleri kaya, boynuz, kemik gibi sert malzemelerin üstüne sivri aletin çekiçlenmesiyle oluşan çizgiler günümüzde madeni levha üzerine çelik kalemin oluşturduğu çizgilerle aynıdır

1960 tan önce: "Tarih boyunca metal ustaları silah, zırh, at koşmaları, çeşitli ev eşyası ve takı gibi altın, gümüş veya bronzdan yapılmış değişik madenleri sivri aletlerle oyarak süslemişlerdir Yine bu sanatçılar oydukları metallerin üzerindeki işlerin etkisini görebilmek için bunları önce yumuşak kıl üzerine basmışlardır Böylece baskı yöntemlerini ilkel olsa da buldukları söylenebilir Asıl baskı sanatı ise kağıdın bulunması ile başlar Kağıdın bulunuşu ile bu günkü baskı sanatının temelleri atılıp, dolgun el yapısı, kağıt, yoğun siyah mürekkep gibi malzemelerle yapılan baskılar çelik kalem ile çalışan ustalar için yepyeni bir anlatım sanatı olmuştur"

15 yy Avrupa'nın bazı ülkelerinde ilk kez hangi tarihte baskı yapıldığı bilinmiyor Bu devirden kalan bazı örneklere bakacak olursak tahta baskının, metalden daha önce, asitle yedirme tekniğinin ise bu iki teknikten daha sonra olduğu görülmektedirBaskı için madeni levha oyma yönteminin ilk olarak bu devirde metal oymacılığının ustaları olan kuyumcular tarafından geliştirilmiş olduğu söylenir Yine bu devirde Almanya ve İtalya'da kullanılan kalburlama (Crıble) metoduyla madeni levhaların üzerinde sayısız noktacıklar meydana getiren bir teknik uygulanıyordu Bu oyuklar çekiçle vurularak yapılı

ve boyanan levhanın üzerinde oluşturulan oyuntular beyaz, diğer kısımlar siyah çıkıyordu Aynı levha bu defa metal üzerinde oyulmuş yerler mürekkeple doldurulup, yüzeyi temizleyerek basıldığında oyulmuş olan yerler siyah, diğer kısımlar beyaz olarak çıkıyordu

Bu tür baskı çukur baskının kaynağını oluşturur Bu tür baskıları yapanların sanatçı değil bilakis asil kişiler ve kilise emrinde çalışan zanaatçılar olduğunu söylemekte fayda vardır

Diğer bir kazı resim türü 15 yy 'da Nieollo'dur Bu teknikte bakır, gümüş ve altın levha üzerindeki oyuklar siyah kimyevi bir madde ile doldurularak yüzeyde siyah beyaz değerler elde edilmiştir Antonio Pollaiuolo 15 yy baskı sanatının ilk büyük sanatçılarındandır Çelik kalemi (Burin) ustalıkla kullanmıştır Pollaiuolo, gölge ışığa aldırmadan "volüm" verme çabasını gütmüştür Figürler Espasa bağlanmayan sert bir çizgi ile çevrelenmiş, ortaya çıkan bu yüzeye sonradan eğik taramalar ilave edilmiş ve bunlar gölge ışık sağlamaktan çok figürlere heykel görünümü vermiştir Bu anlayış o devirde başlayan Rönesans akımının etkisiyle sanatçıların eski Yunan ve roma Heykellerine duydukları ilgiden doğmuştur Almanya'da kuyumcu ve metal işçilerinin önderlik ettiği kazı sanatı, 15yy İtalya okulundan oldukça farklı bir yolda gelişmiştir Gotik tarz sanatının bütün inceliğini ve arabeskini koruyordu Kaligrafik desen anlayış nedeni ile, çizgi ve ışık farkını iyice belirleyen çapraz taramalarla dolu çeşitlemeler sağlanıyordu İnce hassas noktalamalarla yüzey zenginleştiriliyordu

Albrecht Dürer(1471-1512) baskı sanatının en büyük ustalarındandır Tahta baskı, bakır üzerine kuru kazı ve asitle yedirme tekniklerini kullanmış, İtalya'ya gittiğinde Mantegna'dan etkilenmiş, onun resimlerinden kopyalar yapmasına rağmen çelik kalemle oyup baskılarını aldığı kalıp çok zengin değerlerle bambaşka anlam kazanmıştır Gravürcü olan Dürer eau-forte ve xylographi tekniklerini uygulamıştır En ünlü ve tanınmış eserleri arasında Alegorik Anlamlı, Süvari-Ölüm-Şeytan, Melancholia, çalışma odasında St Jerâme'dir "Dürer; oran, anatomi ve perspektif sorunlarıyla meşgul olmuştur İncelemeler ve yayınlar yapmıştır Anatomi araştırmaları ve etütleri, ideal insan tipini saptama çalışmalarıdır"

Çizgi, nokta ve çapraz taramanın bütün imkanlarını kullanan Dürer, ayrıntıları büyük bir titiz ve incelikle oymuş, doku ile renk etkisi verecek kadar ileri gitmiştir İnsanın değişmekte olan çevresi, toplumun sosyal, siyasal ve kültürel olarak değişimleri , bütün bunlar karşısında insanın tutumlarını, davranışlarını, etkilenmelerini konu eden dürer eserlerinde dramatik ve buruk kimi zaman isyan eden, baş kaldıran bir hava içinde resimleri en usta şekilde yansıtmıştır

Asitle yedirme tekniği, baskı sanatı yaygın duruma gelince yetişmiş ve gravür bir çok sanatçı tarafından benimsenmiştir Daha sonraları sanatçılar bu tekniği ünlü gravür ustalarının tablo ve baskılarını taklit ederek çoğaltmaya başlamışlardır Rafeel İtalya'da bir gravür okulu kurarak öğrencilere resimlerinin eskizlerinden gravür yapmıştır

17 yy‘dan 20yy‘a kadar gravür sanatında ünlü sanatçıların yağlı boya tablolarını kopya ederek çoğaltma yöntemi ağır basmıştır Bu arada orijinal eserlerden kazı resim yapan sanatçıların yanı sıra çoğaltma işleminin olanakları ile yeni metotlar bulan ve bu tekniğin daha da gelişmesinde rolü olan sanatçılarda yetişmiştir Lucas Wonstenman (1595-1675) ve Bolzwerts kardeşler tabloları kazı resmi uygulama olanaklarını geliştirmişlerdir Bu uğraşları sonunda geleneksel kazı tekniğinin sınırlarını zorlayıp, yeni dokular arama zorunluluğu duyarak teknik bakımdan ileri bir seviyeye ulaşmışlardır Hendrik Zius (1558-1617) ise çizgi dokuları, çapraz tarama ve noktalama işlemleri ile saten, kadife, cilt sırtı gibi nesnelerin bütün özelliklerini verecek kadar oyma sanatını geliştirmiştir

Fransa'da 1 Francoisın emrinde Fontainbleu sarayında çalışan Rafael okulu sanatçıları yaptıkları eserlerin baskı olarak kopyalarını da hazırlamışlardır Bu baskılar sonradan yetişecek olan Fransız ressamlarını etkilemiştir Claude Mellan (1598-1688) İtalyan okullarındaki klasik model yaratma çabalarından çok nesnelerin yüzeyini taklit edebilme yoluna gitmişler ve kazı resim ile portreler yapmışlardır 17yy' a kadar oyma sanatı olarak kabul edilen asitle yedirme bu dönemde önem kazanmıştır Bu yüzyıla kadar genellikle sanatçının kol kuvveti ile metal levha yüzeyini direkt müdahalesi yerine asidin metal yüzeyini kemirmesi ve elde edilen çizgiler, aşınmış alanlar, sanatçılara yeni çalışma olanakları sağlamıştır 17yy ve 18yy ‘da resimden çoğaltma yerine artık sanatçının yaratma, özgür çalışma sonucunda sürekli yenilikler, yeni çalışma olanakları ile tekniğin sanat için kullanma ve uygulama ortamı daha yaygın bir hale gelmiştir Böylece çoğunlukla resimde çoğaltma amacını aşarak kazı resim sanatına yenilikler getiren ustalar yetişmiştir Bu sanatçıların eserleri ve geliştirdikleri yöntemler günümüz sanatçılarına dek etkisini göstermiştir Bu sanatçılar arasında en büyük usta Rembrandt'tır ( 1606-1609) Kullandığı teknik asitle yedirme tekniği (ıslak kazı)dir Bu tekniği kullanarak portrelerinde insan yüzünün etkisini artırmış, dini konularda ise kuvvetli bir ışık, gölge yaratmıştır

METAL GRAVÜR KALIPLARI

Metal gravürde özellikle çukur (intaglio) baskıda en çok kullanılan çinko bakır gibi madeni plakalardır , alüminyum plakalarda kullanılır Gerekirse pirinç levhalar da kullanılabilirBakır kolay işlenebilirliği ve yüksek baskı kalitesinden dolayı tercih edilir Günümüzde çinko sertlik ve alaşımlı yapı ile en çok kullanılan malzemedir En elverişli gravür baskı kalıbı çelik levhalardır , bilhassa değerli kağıt , posta pulu ve para basma tekniği çelik kalıplarla yapılır Çelik kalıplardan alınan baskılar , yüksek baskı türüdür

KALIBI KESME

Her türlü metal kalıp en kolay el ve ayak pedalıyla çalışan metal kesici bıçakları kullanılmaktadır Ancak her sanatçı kendine ait yöntem geliştirir Bu yöntemler :

a Bir çizim aleti ile

b Kalıbı makinelerle kesme

c Kalıpları düz olmayan biçimde kesme

KALIBI PAHLAMAK

Çalışma sırasında kesme yerinde oluşan çapak ve keskin kenarların rahat ve temiz çalışma elde etmek amacıyla düzeltilmesi gerekir Kesme sonrası pahlama için eğe ile kalıp kenarları düzeltilip kenarlarına açı vermek için raspa adı verilen bir kazıyıcı aleti ile kenarlar ayrıca açılı düzeltilir Ayrıca kalıbın tutturulması amacıyla pahlı kenarların faydası baskı sırasına gereklidir

23 Gravür Kalıplarının Oyulması

Çoğaltım yöntemleriyle yapılan baskılarda ve baskı kalıbı olarak kullanılan madeni levhaların oyulmasında başvurulan teknikler şunlardır:

Kurukazı Teknikleri :

· Çizgisel oyma ( Laine Engraving)

· Çelik kalem kazısı

· İğne kazı (Dry Point )

· Siyah tarz (Mezotint )

· Kalburlama (Crible

Islak Kazı Teknikleri :

· Çizgisel dağlama

· Derin oyma

· Yumuşak vernik

· Leke baskı

· Şekerli vernik

Kazı tekniklerin gelişiminde sanatçıların en çok uyguladığı teknik çukur kazı tekniğidir

KURU KAZI TEKNİĞİ Çizgisel Oyma – Çelik Kalem Kazısı (Engraving)
Madeni levhaya çelik uçlu kalemle direk kazıma tekniğidir Baskı kuvvetinin artmasıyla elde edilen çizgiler ve derinlikler genişler daralır Bu teknikle rölyef etkisi bırakacak izler elde edebilirMadeni levha üzerine hâkkak kalemiyle yapılan çelik kalem kazısı çizgi kenarlarında çapak oluşturmayacak şekilde karakter verir Renkli baskıda bu çizgi aralıkları birbirine yakın olursa tonlar elde edilebilirÇelik kalem yöntemiyle desen elde etmede düzgün yapı ve yumuşak dokutan dolayı çinko ve bakır tercih edilir Çelik kalıp ise bozulma ve deformasyon olmayacağı için çok sayıda temiz baskıyı istenen yerlerde zorluğuna rağmen tercih edilir

Kazıma işleminden sonra metal kalıp yüzeyinde oluşan çapak ve kaba noktalar yüzeye zarar vermeden keskin bir raspa ile dikkatlice giderilir Kör ve bilenmemiş aletlerle temizlenen yüzeylerde gri tonlar ve çizgiler baskı kalitesini bozar

İğne Kazı (Dry Point)

Çelik kalem kazısıyla benzerlik gösterir Sert ve sivri iğne ile yapılan bir kazıma işlemidir İğne direk kazıma yönteminde metali çizgi boyunca iki yana yığar Levha basıldığında elde edilen çıkıntıların miktarlarına göre değişik çizgiler elde edilir Bu çizgiyi çukurlar değil kenarlara yığılan çıkıntılar mürekkep tutarak sağlar

Siyah Tarz (mezotint)

Daha çok bakır levha üzerine çalışılır Kuru kazımanın bir çeşididir İnce keskin çelik uçlarla levha üzerinde sık aralıklarla veya çapraz şekilde kazımayla baskı elde edilir Baskı sonucunda levha yüzeyinde kazınmış, çizilmiş resim alanları, kadife izlenimi veren zengin yapıda kağıda geçer Levha üzerinde bol miktarda boyanın kalmasını sağlayacak noktacıklar dişli bıçak (Mezotint) aletidir Dişli bıçağın ucunda birbirine yakın yiv ve setlerin alet dik tutulup bastırılarak ileri-geri hareketiyle elde edilir Beyaz ve ya çeşitli tonlar elde edilmek istendiğinde sıyırıcı veya mıskala alete yardımıyla levha üzerinde oluşturulan levhacıklar yok edilir veya hafifletilir Diğer bir yöntemde elektrikle çalışan aletler kullanılarak ucuna takılan gerek iz elde etmede, gerekse elde edilen izleri silme veya metali parlatmada kullanılabilir

ISLAK KAZI TEKNİKLERİ

“Madeni levha üzerindeki çeşitli verniklerin kazınıp yırtılmasıyla yapılan çizgi ve dokuların asitler tarafından kemirilerek oyulması işlemine ıslak kazı denir Bu işlemde madeni levha aside dayanıklı bir vernik veya asfaltla kaplanır Kuruduktan sonra çeşitli sivri aletlerle desen levha üzerine işlenerek verniğin altından çıkan madeni kısım asit banyosunda kemirtilir İndirgeme işlemi tamamlandıktan sonra levha yüzeyi asfalt ve vernikten temizlenir sonra boya verme işlemine geçilir Islak kazı tekniğinde kullanılan malzemeler kuru kazıma tekniğinde kullanılan malzemelerin aynısıdır

Çizgisel Dağlama

Kuru kazıma tekniklerinde direk müdahale ile yapılan çizgiler nadiren değiştirilebilir Ancak dağlama yönteminde oluşan desenin çizgisini tamamlamak için çalışma sırasında çizgi aniden bükülür ya da yön değiştirirse sanatçı değişik uç kullanarak levha yüzeyinde daha geniş çizgi efekti elde edebilir Çizginin verimini artırmak ve resme tonal bölgeler veya şekiller eklemek için baskı kalıbı yüzeyi değişik yoğunlukta tozlama (Aquatint) veya yumuşak zemin (Soft graunt) tekniklerle kolayca elde edebiliriz Asitle yedirme yöntemiyle elde edilen bir çizgi belli belirsiz çizgilerden 1/8 genişliğinde derin siyah çizgilere kadar çeşitlilik gösterir Hatta katmerli kalem darbeleri kullanılarak daha geniş çizgiler elde edilebilir Çelik kalemle oluşturulan çizgiler gibi koyu (yoğun) siyah baskı elde edilebilirSanatçının plaka üzerinde yapmak istediği düzeltmeleri resmin diğer alanlarını bozmadan yeniden çizimi gerektiğinde plakanın üzeri yeniden kapatılır Gerekli düzeltmeler istenen yerlerde yapılarak düzeltme sağlanabilir Tek bir dağlama kalıbını bir çok renkle boyayarak renkli bir baskı elde etmek mümkündür Dağlama yöntemiyle hazırlanan çukur baskı (intaglio) kalıpların, renk verme, silme (temizleme) ve baskıya hazır hale getirme işlemi hayli emekli ve oldukça zaman alıcı bir çalışmayı gerektirir

Leke Baskı

Leke baskı tekniği aside karşı dirençli malzemenin oldukça ince bir toz bulutu halinde çinko ya da bakır baskı kalıbı üzerine püskürtülmesi ile açıklanabilir Çalışmada tonaliteye ihtiyaç duyan sanatçılar en açık renk tonundan koyu siyaha varan geniş bir renk geçişi elde etmeyi bu teknikle sağlarlar En uygun madde reçine tozudur Uygun bir teknikle yüzeye püskürtülmüş reçine tozları ısıtılarak kalıbın yüzeyinde eriyerek yapışan toz bulutu halinde tonlar verir Kalıp asit çözeltisinde bekletilerek açıkta kalan yerler çökeceği için bu çökeltilerin tutacağı mürekkep yüzeyde güzel bir doku oluşturur Tonlama sanatçının isteğine göre asit çözeltisinde bekleme süresine göre çözünme derinliği kontrol edilerek açılıp koyulaştırılabilirToz haline getirilmiş reçine, kalıbın üzerine kısa bir mesafeden esintisiz bir ortamda bir torbadan silkeleme ya da pot pot vurularak serpilir Leke baskı tekniğinde plaka yüzeyini reçine tozuyla kaplamakta yarar vardır Bu tekniği en iyi ve başarılı bir şekilde uygulamak için toz kutularını kullanmakta yarar vardır Kutunun özelliği baskı kalıbının üzerine düz bir şekilde eşit oranda çökecek olan bir reçine tozu bulutu içermesidir

METAL GRAVÜR KALIPLARINDA ZEMİN

Kalıbı koruyan aside dirençli kaplamalar zemin diye adlandırılır Geçmiş dönemlerde kullanılan zeminler elde etme ve formüllerini bilme yönünden çok önemli değildir En çok

kullanılanlar yumuşak bir fırça ile kalıp üzerine sürülerek uygulanan likit zeminlerdir En kolay elde edilebilen zemin malzemesi şunlardır: İki kısım asfalt, iki kısım balmumu, bir kısım toz reçine Asfalt genelde likit halde bulunur Balmumu ve reçine karışımı en son eklenir Reçine zor ve yavaş çözündüğü için önce benzin ya da mazot ile çözünmesi sağlanır, balmumu eklenir Karışım beraberce ısıtılıp kaynatılarak soğumadan zemin üzerine sürülür Kısa bir süre sonra zemin kurur ve sertleşir Diğer işlemlere kolayca geçilebilir Çözücü olarak eter ya da kolorofol kullanıldığında zemin çok daha hızlı kurur fakat yüzeye fırça ile sürülemez Bu zeminler kuruduğunda çok sert ve kaygan bir özellik gösterir, bu sebeple koruyucu cila olarak da kullanılabilir

SERT ZEMİN

Sert zemin elde etmek için bileşenler aynı olmakla beraber eritici kullanılmaz Yalnızca kalıp ısıtılarak karışım yeteri miktarda kalıp üzerine konulur ve gaz ya da elektrikle çalışan bir ocak üzerinde ısıtılarak serbest halde yayılması sağlanır Madeni levha fazla ısıtılınca mum erir, duman çıkarır ve yanar Bu tehlikeyi önlemek için kalıp fazla ısıtılmamalıdır Sadece zeminin erimesini sağlayacak kadar ısıtılmalı, seri ve kısa vuruşlarla top halindeki zemin bir merdane veya elle de sürülmelidir Bu yöntemde sürülen zemin karışımdaki mumu yüzey üzerine çıkararak dağıtmasını sağlayacaktır

Diğer bir sert zemin olan (Staging) marka mürekkebi kullanarak hazırlanan zemindir Ticari olarak hazırlanmış bir bileşik olan bu mürekkep kullanılarak sert, dayanıklı bir zemin elde edilebilir

ZEMİN TÜTSELEME

Çoğu zaman zeminin rengi bakır rengine yakındır Bakır kalıp kullanılırsa çizileni görmek mümkün olmaz Bunun için kalıp geleneksel yöntemle mum ya da taperin karbon çözeltisi ile tütsülenir Karbon zeminle silinmeyecek katı siyah bir tabaka oluşturur Böylelikle çizilen desenin tüm hatları kolaylıkla görülebilir

Stop-Out Cila (selülozik Vernik)

Asit çözeltisindeki belli bölgeleri aşınmaya karşı korumak için tuzlu mineralleri ihtiva eden bileşik, aside karşı dayanıklı olarak (couting) kaplama kullanılır Sert zeminlerde her zaman kullanılabilir Hızlı kuruya eter ya da klorofor da bu tür zeminlerde kullanılabilir Koruma görevini gören en iyi bileşik asfalttır İçinde reçine ve erimiş renklendirici bulunan alkol esaslı koruyucu cilalar da vardır Kalıbı çok aşındırmak gerektiğinde, çizilmemiş bölgeleri kontak kağıdıyla aside karşı korumak mümkündür Bu, arkası yapışkan kendisi bir plastik tabakadır Plastik aside karşı dayanıklıdır

Yumuşak Zemin Teknikleri

Yumuşak bir zemin kuruduğu zaman bile yumuşak ve basınca karşı duyarlı kalır Kalıp üzerine sürüldüğünde istenilen ve farklı dokuları çizmek kolaydır ve bu dokular kağıda baskı kalıbını aşındırarak aktarılabilir Yumuşak zeminde çalışmanın klasik yöntemi, zeminde kaplanmış kalıbın üzerine suluboya kağıt ya da pastel kağıdı gibi ince şekil verilmiş bir kağıt yardımıyla çizmektir Çalışma sırasında elle dokunmamaya dikkat edilmelidir Aksi halde elin dokunduğu yerler dahi aşınarak istenmeyen çizik ve açıklıklar oluşabilir

Değişik malzemelerin dokusunun, yumuşak zemine geçirmek imkanı vardır Farklı dokuda kumaşlar ve benzer malzemeler yumuşak zemin üzerinde arzu edilen pozisyonda kalıp üzerine konularak kullanılır İstenilen dokular plakaya geçirilip bazı bölgeler aşındırılmak istenmezse aside yatırmadan önce asfalt ya da vernikle kapatılır

KALIPLARIN BOYANMASI

Baskıya karakterini veren unsurlar kazı işlemleri olduğu kadar boyama yöntemleri ve bu yöntemlerin değişik uygulamaları ile baskı kalıbının boyadan temizleme işlemidir Metal gravürde baskı kalıbı olarak kullanılacak madeni levha üzerine yapılan oyma işleminde hem çukur(intaglio), hem de yüksek (rölyef) kısımları oluşur Eğer sadece çukurlar boya ile doldurularak yüksekte kalan yerler boyadan temizlenerek baskı alınıyorsa bu baskıya çukur baskı adı verilir Tahta ve muşamba baskılarında olduğu gibi levhanın yüksekte kalan kısımları boyanıp baskı alınıyorsa buna da tümsek baskı adı verilir

GRAVÜR KALIPLARININ TEK RENK İLE BOYANMASI

Yüzeye konulmuş boya, mukavva, deri parçaları veya kalın elyaflı dayanıklı bez parçalarından yapılan “tarlatan” adı verilen küçük yumaklarla levha yüzeyine sürülür İster tek renk ister çok renkle boyanan levha baskıya sokulmadan önce yüzeyde kalan boyalar iyice temizlenmelidirTemizleme levha yüzeyindeki desen net olarak görününceye kadar devam etmelidir Bunun için de el ayası ile tarlatan ya da pelur kağıdı kullanılarak dairesel hareketlerle yeterli basınç verilerek yapılması gerekir Temizleme işleminin bitirilmesinden sonra hemen baskı yapılmalıdır Aksi halde boya kuruyarak uygun baskı vermez Her kalıp hazırlamada baskı öncesi daha net sonuçlar alınana kadar baskının %10’u kadarı “sanatçı provası” alınarak gerçekleştirilmelidir Ancak en iyi sonuç veren provadan sonra belirlenen değerlerden sonra gerçek baskıya geçilir

1 Tek kalıp Yöntemiyle Renkli Gravür Baskı
Tek kalıp yöntemiyle bir veya birkaç renk tampon veya mukavva kullanılarak belli bölgeler değişik renklerde olmak üzere boyanır Ancak renkli baskılarda ilk temizleme evresinde, boya birbirine karışmazsa son temizlemede renklerin birbirine karışması kaçınılmazdır Bunun için de önce açık renkler temizlenir Her renk temizliği için ayrı tarlatan ve benzeri temizleyiciler kullanılır Bu işlemlerden sonra birbirinin tıpatıp benzeri baskılar olmasa da birkaç kopya alınabilir Her parça istenilen renkleri en net basacak şekilde tek tek temizlenerek bir araya getirilip aynı kağıt üzerinde çok renkli baskı elde etmek mümkündür

2 Birkaç Kalıp İle Renkli Gravür Baskı
İki veya daha fazla plaka ile yapılan gravür baskı yöntemidir Bu yöntemde levhalar ayrı ayrı hazırlanacağı için ilk baskı için hazırlanan levha ikinci baskı için levhanın hazırlanmasına kadar boyanın kuruma tehlikesi ya da ilk baskı yapıldıktan sonra kağıdın kuruması, pembeleşmesi tehlikeleri vardır

İlk baskıdan sonra ikinci kalıbın hazırlığı sırasında kağıdın kuruması bu yöntemin en büyük riskidir Seri çalışılmalıdır Tek plaka ile yapılan çok renkli baskılarda üzerindeki birkaç renk birkaç baskıdan sonra karışabilir Eğer plaka yüzü iyi temizlenmiş ve renkler iyi tutturulmuşsa verimlilik artar

BİR KAÇ SEVİYELİ RENKLİ GRAVÜR

Stanley William Hayter adlı sanatçı değişik derinlikli plaka ile baskı metodunu bulup geliştirmiştir Yumuşak merdaneler en dipteki oyukları boyama sert merdaneler ise sadece yüksek oyukları boyamada kullanılır Bu yöntemde ilk olarak plaka yapışkanlığı yoğunluğu fazla olan boya ile boyandıktan sonra plaka yüzeyi temizlenir Daha sonra geniş yumuşak bir merdane ile boya plaka yüzeyine aktarılır Bu merdane plaka yüzeyine geçince mürekkep diplere doğru iner Çukur olan yerleri mürekkeplendirir Elde edilen çift renkle boyanmış plaka ile normal bir pres aracılığıyla bir defada baskı gerçekleştirilir

Bir baskı tekniği olarak matbaacılıkta ve sanat ürünlerinin yaratımında kullanılan gravür, bir kazıma şekli, çukurbaskı veya oyma baskı olarak adlandırılabilir Baskı yapılacak görüntü ahşap, metal veya taş levha üzerine çeşitli yöntemler (elle kazıyarak veya asite yedirme) aktarıldıktan sonra levha mürekkep ile sıvanır Levhanın yüzeyi temizlenince mürekkep yanlız çukur yerlerde kalır ve levhanın üzerindeki görüntü baskı uygulanarak kağıda aktarılır 15 yüzyıldan sonra ortaya çıkışından itibaren gravür, günümüze kadar sanatçıları tarafından yaygın bir biçimde kullanılmış ve geliştirilmiştir Günümüzde bir çok sanatçı gravür baskı tekniğinden sanat baskılarının üretilmesinde yararlanmaktadır Matbaacılıkta ise 19 Yüzyılın sonlarına kadar basımı yapılan kitaplarda yer alan resimlerin kaliteli reprodüksiyonu için kullanılan gravür, bir baskı tekniği olarak günümüzde fotogravür ya da tiftruk baskı (rotagravür) biçiminde kullanılmaktadır

Gezi eserleri ve gezi albümleri

Genel olarak gezi eserleri içine serpiştirilen gravürler kimi eserlerde ayrı bir ciltte albüm ya da taşbaskılarını albüm şeklinde yayınlamıştır

Dergiler ve yıllıklar

Batı dünyasında yayınlanan kaliteli dergilerde Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili daha çok haber niteliğindeki yazılar gravürlerle süslenerek zenginleştirilmiştir 1854-1856 Kırım Savaşı ve 1877-1878 Türk-Rus savaşı sırasında başta İstanbul Ve İstanbul’da günlük yaşam olmak üzere, İmparatorluğun diğer kentlerinin görüntüleribu dergilerde oldukça çokturBu dergilere örnek olarak Pariste yayınlanan “L’Illustration”, Londra’da yayınlanan “The illustrated London news” ve “The graphic” i gösterebiliriz Bunun yanısıra İstanbul ile ilgili nefis gravürler içeren Leipzig’de yayınlanan “Hesperos” da ve Londra’da yayınlanan “He brettanikos aster” adlarında kaliteli iki Rumca dergi vardırİstanbul’da çıkan Servet-i Fünun da gravür ve taşbaskı resimleriyle yayınlanan dergilerden biridir

Özel konularda yazılmış eserler

Bu tür eserlerin başında Osmanlı İmparatorluğu ile ilgili tarihi ve sosyal içerikli yayınlar gelir Mouradgea d’Ohsson’un “Tableau général de l’Empire Othoman”, Dimitri Kantemir’in “The history of the growth and decay of the Ottoman Empire”, 1877-1878 Türk-Rus savaşı kaleme alınan “Cassell’s illustrated history of the Russo-Turkish war” ve "Russed et Turcs: la guerre d’Orient” adlı eserleri örnek olarak gösterebiliriz