Genel Hastalıklara Bağlı Kısırlık...

Nedenleri sperma yollarındaki bozukluklarla ilgili olmayan bu kısırlıklar, yukardakilerden çok farklıdır ve çoğunlukla iyileştirilemezler


Nedenler


Kısırlığın nedenleri doğum öncesi, ergenlik öncesi ve ergenlik sonrası olarak üç bölümde ele alınır


Doğum öncesi nedenler


Klinefelter hastalığında en niteleyici özellik 44A + XXY biçiminde anormal bir kromozom yapısı bulunmasıdır Hastalıkta klinik açıdan erbezleri küçük ve yumuşaktır (boruların hiyalinleşmesiyle birlikte ilerleyici bir bağdokusu artışı) Spermatozoyit yapımı durmuştur Buna ilişik biyolojik ve morfolojik belirtiler göze çarpar Az çok bir kadın görünüşü vardır, memeler büyümüştür Cinsel istek normaldir, ama çocuk yapma yeteneği yoktur Bu nedenle tedavisi başarısızdır Hormon bilançosundan çok, erbezi biyopsisi niteleyici özellikler gösterir


Reifenstein hastalığı erbezlerinin yetersizliğine’ bağlı kısırlık, hipospadias, erbezi körelmesi ve memelerin büyümesini birleştirir Hastalık kalıtımsaldır, ama her zaman normal bir kromozom yapısı saptanmıştır


Kısırlığa neden olan öteki hastalıklara, örnek olarak doğuştari erbezi yokluğu (kendiliğinden kısırlık sendromu), Turner sendromu, ve çeşitli oluşum bozuklukları sayılabilir


Del Castillo hastalığı ise erbezi biyopsisiyle kanıtlanmıştır Hastalıkta sperma borularının boyları küçüktür, üretici epitelleri yoktur, yalnızca Sertoli hücreleriyle doludurlar


Ergenlikten önceki nedenler


İnmemiş erbezi ve erbezinin normal yerinde olmaması


Hastaların yüzde 50?sinden çoğunda, erbezi göçünün eksik ya da yanlış yerde olmasının nedeni açıklanamaz Olayda eksik olan Leydig ya da Sertoli hücreleri değil, ilkel tohum hücreleridir


Kabakulak kökenli erbezi iltihabı


Sonradan olma erbezi yetersizliklerinin örnek tipini oluşturur


Erbezinin spermatozoyit yapan bölümü, hormon yapan bölümüne oranla saldırılara daha az dayanıklı olduğundan, sperma borularının hastalıktan etkilenmesi kısırlığa yolaçar


Erbezleri küçük ve yumuşaktır Kesin bozun, ivegen hastalıktan 10-20 yıl kadar sonra ortaya çıkar


Her hastada spermatozoyit yokluğuna raslanmaz; ama spermatozoyit sayısının azlığı her hastada vardır ve dölleme yeteneğinin yitimine yolaçar


İvegen dönemde, önleyici olarak östrojen verilip verilmemesi tartışmalıdır Maltahumması ya da cüzam gibi hastalıklarda ortaya çıkabilen erbezi iltihapları da aynı etkiyi yaratabilirler


Hipofiz ya da hipotalamus bozunları


Hormon salgılarında ortaya çıkabilecek bir bozukluk kısırlığa yolaçabilir; Türk eyerinin filminin çekilmesi, bozunlarrgösterebilir


Ergenlikten sonraki nedenler


Işınlama


Işınlamanın kısırlığa (geçici ya da sürekli) neden olduğu bilinmekteyse de mekanizması anlaşılmamıştır


Sperma kordonu damarları genişlemesi


Özel bir durum sayılan kordon damarları genişlemesinde sperma çizelgesi bulguları, spermatozoyitlerin başlarının uzayarak mızrak biçimine dönüştüklerini gösterir Olayda erbezlerinde toplardamar ağında kan göllenmesi,hastalandıncı bir etki yaratmaktadır Gerçekten, cerrahi tedavi sonrasında (sperma toplardamarının bağlanması), hastaların yüzde 60?ında hafif de olsa sperma üretimi yeniden başlar


Sperma yollarında enfeksiyon


Sidik yolu iltihabı, prostat iltihabı, sperma keseciği iltihabı, sperma yollarında da enfeksiyonu başlatır Bazen ancak, spermanın laboratuvarda incelenmesiyle saptanabilir


Kortizon ve antibiyotik tedavisinin birlikte uygulanması, bazı hastalarda başarılı sonuçlar vermektedir


Steinert hastalığı


Sonradan edinilmiş bir erbezi Klinefelter hastalığına benzer


Spermatozoyit karşıtı özantikorlar


Özantikorlar, spermatozoyitlerde birikişmelere yolaçarak (baş başa ya da kuyruk kuyruğa), bunların yumurta hücresi içine girmelerini engelleyebilir ve böylece kısırlığa neden olabilirler Olay, dolaysız protein elektroforeziyle kanıtlanmıştır


Klinik muayene


Hastanın geçmişinin araştırılması, genel muayene (hastanın boyu, ağırlığı, ikincil cinsel özellikleri), erbezlerinin biçim ve kıvamlarının incelenmesi ve bir sidik yolu, prostat enfeksiyonunun ortaya çıkarılması, kısırlığın saptanmasında büyük önem taşır Ama daha da önemli olan, erbezlerinin biyolojik işlevlerinin (özellikle de farklılaşmış gametler sağlayarak türün sürmesini sağlayan işlevin) düzenli olup olmadığının araştırılmasıdır


Spermatozoyit oluşumunun normal düzeyde olup olmadığı, sperma çizelgesi ve erbezi biyopsisiyle saptanır


Tamamlayıcı muayeneler


Bard kromatik testi dışında, kromozomlar çok çeşitli yöntemlerle incelenebilirler


Sperma çizelgesinin incelenmesi


Akyuvarların çok sayıda olması ve bakteriler bulgulanması, sperma yollarında bir enfeksiyonu belirtir ve antibiyotik çizelgesinin hazırlanmasından sonra uzun süreli bir antibiyotik tedavisi gerektirir


Spermatozoyit yoksa, tedaviye umut bağlanmamalıdır; sperma yollarında bir engelin yolaçtığı kısırlıkların tersine, bu durumda erbezlerinin hacimleri ve kıvamları, normal erbezlerininkinden değişiktir


Spermatozoyitlerin ölü olması (nekrospermi) da herhangi bir enfeksiyonla birlikte değilse, tedavi edilemez


Yüzde 25?ten çok anormal biçimli spermatozoyit bulunmasının (teratospermi) spermatozoyitlerin baş bölümlerinin biçimi bir at nalına benzemiyorsa, tedaviye yön verme açısından değeri yoktur


Spermatozoyitlerin baş bölümü at nalı biçimindeyse, bir kordon damarları genişlemesi olasılığı düşünülebilir ve sperma atardamarının bağlanması gerekir


Spermatozoyit sayısının çok azalmış (20 000 000? dan az), varolan spermatozoyitlerin düzensiz ve zayıf olduğu (yüzde 50?nin altında) durumlar da kısırlığa yolaçar


Sperma yolunun (özellikle erbeziüstünün) beslenme durumu çok önemli rol oynar; ayrıca spermatozoyitlerin olgunlaşabilmeleri için, sperma yolunun sağlam olması gerekir


Budacıdan hormon tedavisi,C ve E vitaminleri alınması çoğunlukla yararlı olur


Parçalı çekirdekli hücrelerin çok sayıda olması, enfeksiyon belirtisidir ve mukozadaki bozulmaları açıklar: Spermatozoyitlerin bir bölümü hareketsizlesin spermanın kıvamı bozulur (sulanır)


Gonadotrofinlerin, steroyitlerin ve testosteronun ölçümü


Sidik yolu gonadotrofinleri (GUT) uyarıcı bir etki gösterirler Ölçümlerinde elde edilen normal değer 24 saatte 5-25 ünitedir Bu değerin azalması hipofizdeki bir eksik çalışmayı, çoğalmasıysa erbezlerinin tam verimli olmadıklarını belirtir (Normal bir değer, hipotalamus, hipofiz ve erbezleri arasında tam bir uj/um olduğunu gösterir)


24 saatlik bir süre içinde toplanan sidikte, 17 — oksosteroyitlerin (17-oS) ve 17—hidrokortikosteroyitlerin (17-oH) ölçümü yapıldığında, 17-oS azalması ve 17-oH’ın normal olması, erbezinde testosteron hormon yapımı eksikliği olasılığının belirtisidir


Plazma testosteronunun ölçümü (100 mit plazmada 0,60-0,80 p 9), biyolojik incelemenin temelidir


Uyarıdan sonra erbezinde tepki görülmesi, tedaviden olumlu sonuçlar beklemeyi sağlar


Erbezi biyopsisi


Kısırlığın nedenlerini anlama konusunda en güvenilir yöntemdir Hastanede genel uyuşturum altında akzar açıldıktan sonra, erbezi dokusundan ince bir parça alınır Alman örneğin teşhis açısından değeri, yeterli miktarda doku çıkarılmasına (özellikle karışık bozunlarda) bağlıdır Temel bozunların ayrıntılı biçimde araştırılması gerekir (boruların çapları; gametlerde olgunlaşmanın durması; vb)


Röntgen incelemeleri


Enfeksiyon varsa (hücre incelemesi ve spermanın besiyerine ekilmesiyle saptanır) ve sperma çizelgesinde spermatozoyit oluşumunun tam olarak sona ermemiş olduğu belirlenirse, anormalliği saptamak amacıyla röntgen (sidik yolları filmi çekme) ve endoskopi (sidik yolu çıkıntısının, arka sidik yolu mukozasının ve atıcı kanalların deliklerinin durumunu gösteren sidik yolu içine bakma) incelemelerine başvurmak gerekir


Tedavi


Sperma kordonu damarları genişlemesi dışında, sperma yolları üstünde herhangi bir engelin bulunmadığı hastaların büyük bölümünde, cerrahi girişimler yarar sağlamaz


Erbezlerinin köreldiği hastaların, yeniden dölleyebilme yeteneği kazanmaları çok zayıf bir olasılıktır Böyle durumlarda çiftler, evlat edinme yoluna gitmelidirler


Spermatozoyit sayısının çok azalmış, varolan spermatozoyitlerin düzensiz ve zayıf olduğu bazı biçimlerde ve yüzde 25?ten çok anormal spermatozoyit bulunan bazı biçimlerde düzelme olasılığı vardır; ama kesin bir yüzde verilemez Gene de hastaların hekim denetimi altında aşağıdaki noktaları gözönünde bulundurmaları yararlı olacaktır:


— klasik sağlık koruma kurallarına uyma; bedensel yorgunluktan kaçınma, ama aşırı hareketsiz bir yaşam da sürmeme; fazla kilo almama, tütün ve alkol kullanmama;


— testosteron yapımını hızlandıran ve erbezi yetersizliği durumunda spermanın kıvamını koruyan gonadotrofinler kullanma;


— koryon gonadotrofinleriyle birlikte (1500 — 5000 IU), erkeklik gonadotrofinleri kullanma (75 IU): Üç ay süreyle haftada üç iğne;


— küçük dozlarda (50-75 mgr) androjenler kullanma: Bunlardan testosteron haftada bir kez, mesterolin ise günlük iğneler biçiminde verilir;


— aminoasitler kullanma; ama arjinin (günde 6-10 mgr), çok değişken sonuçlar verdiğinden her zaman öğütlenmez;


— aminoasitlerin etkisini artıran isoniyazit kullanma;


— çelişkili gibi görünmesine karşın, bazı hastalarda sperma yapımını kamçılayan östrojen hormonları kullanma (günde 25 mgr);


— özellikle E ve A vitaminleri tedavisi (günde 100-300 mgr)