20. Yüzyıl Felsefesi Tarihi Hakkında; Özellikleri, Önemli Akımlar

20 Yüzyıl Felsefesi Nedir?

20 yüzyıl felsefesi, 19 yüzyıl sonlarından başlayıp günümüze kadar gelen ve devam eden düşünce geleneklerini ve felsefi akımları kapsar Her çağın felsefesinin kendi toplumsal, kültürel ve siyasal koşullarıyla etkileşimli olması gibi 20 yüzyıl felsefesi de kendi siyasal ve toplumsal gelişmelerinden etkilenmiştir Çağın siyasal olayları, kültürel ve teknolojik gelişmeler, bilimsel alandaki yeni sonuçlar, ortaya çıkan yeni düşünce eğilimlerinin hepsi 20 yüzyıl felsefesinde görülen bilime yönelik sorgulayıcı yaklaşımların, aklın sorgulanması girişimlerinin, dile yönelik ilginin, özne kavramı üzerinde yürütülen tartışmaların, zihin problemlerinin, yeni bir boyut kazanan bilgi sorununun, cinsellik soruşturmasının, yabancılaşma ve iktidar sorunsalının arka planını oluşturmaktadır Bu çağın düşünürlerinin çoğunluğu bir şekilde çalışmalarında çağın kuramsal sorunlarını dillendirmiş ve yanıt arayışında olmuştur

Batı felsefe tarihinin 20 yüzyılını, hiçbir şeyi dışarıda bırakmadan derlemek neredeyse olanaksız görünüyor Geçtiğimiz yüzyılı genel hatlarıyla sunmak amacını taşıyan bir derlemenin hangi alt başlıkları içermesi gerektiği de yine bir sorun Geçen yüzyılların aksine, alabildiğine dallanıp budaklanmış, alt uzmanlık alanlarında gelişen, dizgesel çevrelerin yanı sıra, onlarla karşıtlık içinde, bireysellik yanı ağır basan içkin düşünme yöntem ve içeriğine sahip bir çoklukla karşı karşıyayız

Özellikle 20 yüzyılın ikinci döneminde, izlerine geçmişte de rastlanan, ancak çok daha eleştirel ve yıkıcı olan, doğrudan felsefenin kendisine yönelen yaklaşımlar da söz konusudur

Ayrıca, günümüzde halen yaşamını sürdüren, felsefe tarihinin sayfalarında yer almayı hak eden ve edecek düşünürlerin değerlendirmesini yapmak haddini ve yetkinliğini kendimizde bulmadığımız için, burada yer almayan ya da yer almayı henüz hak etmeyen isimler konusundaki uyarılarınıza açık olduğumuzu belirtmeliyiz

Düşüncenin yaşam gerçekliğinin içinde ve olup bitenler ile ilintili olduğunu göz ardı etmemeliyiz Bu ilişki, farklı düşünme yordamları ve varoluş katmanlarında kurulur Düşünme bir aşkınlık alanında devineceği gibi, nesnellik iddiası taşıyarak özneler arası kurguları da temellendirmeye çalışır Diğer yandan, düşünce yaşadığı dönemi çözümlemeye, anlamaya, yorumlamaya, temellendirmeye, hayatı dönüştürmeye, ya da kaçış seçenekleri ortaya koyma çabasına girişir Bu yönüyle çağdaş felsefeleri anlamlandırmanın, onları tarihsel bağlamlarının (ve düşünürlerin yaşamöykülerinde) içinde değerlendirmekle olanaklı olabileceğinden hareketle, yirminci yüzyılın genel bir görünümüne bakarak ilerlemeyi düşündük

20 yüzyılda, batı merkezli insanlığın çılgın koşusu, özellikle bilim ve teknoloji alanında doruğuna ulaştı Çıkış döneminde felsefenin yönlendirdiği bilimler, çağımızın ortamında felsefenin varoluşsal temellerini sarsar hale geldiler

19 yüzyılın sonunun bunalımlı havası, 20 yüzyılın başında anamalcı tüketim ekonomisinin etkisiyle göreli iyimserlik ortamına dönüştü Ancak dönemin rekabet koşulları ve yayılmacı politikalar, sonu savaşla biten uzlaşmazlıklara neden oldu Dünyanın o güne kadar gördüğü en büyük iki savaş, ardından gelen silahsız savaş dönemi, yüzyılın tüm vaatlerini sildi süpürdü Büyük acılara yol açan kitlesel savaşlar, yerini ironik bir şekilde kitle imha silahlarının ürettiği dehşet dengesinin barışına terk etti Ama irili ufaklı yerel ve bölgesel savaşlar hiç bitmedi Yüzyılın son çeyreğinde başlayan yumuşama, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla sonuçlanan bir dizi yeni siyasal sorun yarattı Etnik temelli çatışmalar, sınırların yeniden çizilmesi aşamasında büyük acıların çekilmesine neden oldu

İletişim, ulaşım, tıp, uzay teknolojisi ve fizik alanındaki gelişmeler, insan yaşamını kolaylaştıran yanlarıyla olumlu etki yaparken, kitlesel üretimin yol açtığı çevre sorunları yüzyılın sonunda görünür hale geldi Isınma, çevre kirliliği, açlık, çevre kirliliğine yol açan büyük kazalar, sınırları aşan boyutlarda yeni sorunlara yol açtı

Yüzyıl “yeni dünya düzeni” söylemleri ile sona erdi

Yaşamın anlamlandırılmasının, betimlenmesinin başka bir boyutu olan sanat alanındaki gelişim ve değişmeler, çok genel hatlarıyla vermeye çalıştığımız genel görünüm dikkate alarak değerlendirilebilir Sanat düşünce ilişkisi de yine aynı çerçevede ele alınmalıdır

“Kendinden öncekilerin yinelemesi olmak istemeyen, değişen dünyanın sanatını yaratmak isteyen, yazarlar, ressamlar, müzikçiler, mimarlar geleneğin zincirini kırarak, çağının tanıklıkları içinde öncü sanat anlayışı ile harekete geçtiler” Yapıtlara, dönemlerinin iyimserlik ve karamsarlıkları yansıdı Birbirini izleyen öncü dalgalarda, biçim, içeriğin en önemli bileşenlerinden biri oldu


20 Yüzyıl Felsefesi'nin Genel Özellikleri

Tüm güncel düşünce akımlarının genel karakterlerini göstermek, elbette, olanaklı değildir Bu, özellikle akımların bazılarının XIX yüzyılın çizgisini ya da daha genel olarak modernlerin (1600-1900) çizgisini sürdürmesinden ileri gelmektedir Oysa öteki okullar bu akımlara göre kökünden yeni olan bir şeyi kurmaya çalışmaktadırlar Bununla birlikte, tüm filozoflar için olmasa bile en azından bunların çoğu için geçerli olan genel karakterler söz konusudur Whitehead, modern dönemin oldukça tipik olan "iki dala ayrılış" olgusunu ileri sürdüğünde tümüyle haklı gözükmektedir Böylece arasındaki ayrılık aşılmakta, daha önce gördüğümüz gibi, mekanikçilik kadar öznelcilik de kesin bir yenilgiye uğramaktadır Kabaca söylenirse, gerçekliğin organik ve ayrımlaşmamış tarzda kavranışına doğru bir eğilim başgöstermektedir Gerçekliğin aşamalandırılmış yapısıyla ayrımlı "varlık katmaları" biçimsel olarak kabul görmektedir Bunun yanında, genel bir değer taşımamasına karşın, çağdaş düşünceyi açık bir biçimde tanımlayan başka özellikler de söz konusu edilebilir

Bunlar arasında şu aşağıdakileri analım:

a) Olguculuk karşıtı tutum: Hemen her yerde gözlemlene bilir özelliklerden birisi, madde filozoflarıyla kimi idealist filozoflara sırt çevirmek olmuştur Bu görüş açısından, yaşam filozofları, fenomenologlar, varoluş filozofları, metafizikçilere yeğ tutulmuşlardır Bunlar, genel bir tarzda, felsefi bilginin kaynağı olan her türlü değeri doğa bilimlerine karşı çıkarırlarken, metafizikçıler doğa bilimlerine belirli bir yer tanımakla yerinmektedirler

b- Çözümleme: XIX yüzyılın tam tersine, çağdaş filozoflar özellikle çözümlemeyi kullanmakta ve bunu da çoğu kez belgin yeni yöntemlerle gerçekleştirmektedirler

c) Gerçekçilik: Metafizikçiler, yaşam filozoflarının çoğu, madde filozofları ve varoluş filozoflarının bir bölümü gerçekçidir Karşıt tutumda yalnızca idealistler bulunmaktadır Savundukları gerçekçilik biçimi, dolaysız gerçekçiliktir: insana, varlığı doğrudan doğruya kavrayabilme gücünü tanımaktadır Gene bir biçimde, Kant'ın kendinde varlık-fenomen ayrımı hemen, hemen bütün filozoflarca yadsınmıştır

d) Çoğulculuk: Bugünün filozofları, genellikle, çoğulcudurlar ve XIX yüzyılın idealist ve maddeci birlik kavrayışına karşı çıkmaktadırlar Ancak burada da ayrıcalar söz konusu dur: örneğin, metafizikçilerden Alexander ile idealistlerden Croce tekçidirler Bununla birlikte bunlar yalnızca bir azınlık oluşturmakta olup etkileri incelendiği zaman azalmaktadır

e) Edimselcilik: Hemen hemen bütün çağdaş filozoflar edimselcidir Başlıca ilgileri oluş üzerine, gitgide tarihsellik olgusu olarak tasarımlanan oluş üzerine çevrilmiştir Yüzyılın başındaki usdışıcı öğretilerin kesin ölçütü sayılan bilimin yerini tarih almıştı Çağdaş felsefe, edimselci olduğundan tözlerin varlığını yadsımaktadır Bunun tek ayrıcalıklı durumu Thomasçılarla kimi İngiliz yeni-gerçekçilerdir Hatta birçok filozof edimselciliklerinde daha da ileriye gitmekte ve değişmez ideal biçimlerin varlığını bile yadsımaktadır Madde ve yaşam felsefesi, çok sayıda idealist filozof ve varoluş filozoflarının tümü için durum budur Bununla birlikte edimselcilik, öteki okullarca, özellikle de yeni-kantçılar, fenomenologlar ve metafizikçilerce acı acı eleştirilmektedir

f) Kişiselcilik:İlgi çoğu durumda insan varlığı üzerine çevrilmiştir Madde felsefesi filozofları dışında, çağımızın tüm filozofları tinselci olduklarını kendi ağızlarından açıklamış olup insan varlığının kendine özgü onuru üzerinde durmak tadırlar Varoluşçu filozoflar bu kişiselciliği özellikle tragedya biçimi altında ortaya koymakta olup, kişiselciliği ayni zaman da birçok fenomenolog ve metafizikçi de kesin biçimde savunmaktadır Çağdaş felsefenin geçmişle sürdürdüğü karşıtlaşma özel şu noktada ortaya çıkmaktadır: Çağdaş felsefe, insanın gerçek varlığına, kendisinden önce gelen felsefelerden çok daha yakındır

Dışsal Öznitelikler

Öğretilerin kendilerinde bulunan bu içkin karakterlerin dışında, birçok dışsal karakter de çağdaş felsefeyi belirlemektedir Çağdaş felsefe, büyük ölçüde uzmanlaşmaya gitmiş, olağanüstü bir üretkenliğe sahip ve çeşitli okulları birbiriyle sıkı ilişkiler içinde bulunan bir felsefe görünümündedir

a) Uzmanlaşma:Meslekten filozoflar arasında, çalışmaları yalınlık bakımında bir Platon'un ya da bir Descartes'ın çalışmalarının yakınlığıyla karşılaştırılabilecek hemen hemen hiçbir filozof bulunmamaktadır Bütün okullar (diyalektik maddecilikle- bir açıdan pragmacılık dışında) soyut ve zengin bir sözcük dağarcığını içeren, karmaşık, ince kavramlarla çalışan, uzmanlaşmış bir düşünce düzeyine sahiptirler Bu özellikle, varoluş filozoflarıyla yeni-olgucularda göze çarpmakta olup bu iki yeni öğretinin temelde ayırıcı özellikleri olmaktadırlar Aynı şey, idealistler, fenomenologlar ve metafizikçiler için de söylenebilir Çağımızın kimi felsefi savları, dışsal görünüşleri bakımından XV yüzyıl skolastiğinin ince yordamlarını anımsattığı kadar bir Aristoteles'in uzmanlaşmış teknik çalışmalarını da anımsatmaktadır

b- Üretkenlik: Filozoflar, büyük niceliklerde ürün vermektedirler Birkaç rakam verecek olursak: yalnız İtalya'da, 1946 yılı içinde, otuzdan fazla dönemsel dergi çıkmış olup, tek bir uluslararası okul, Thomasçılık, kendi başına yirmiden fazla dönemsel yayına sahiptir Uluslararası Felsefe Kurumu'nun kaynakçası (bu kaynakça tam da değildir) 1938 yılının yalnızca bir sömestresi için 17000'den fazla imzayı göstermektedir Bu büyük niceliğin dışında, ele alınan sorunların çoğulluğuyla gerçekten önem taşıyan çok sayıdaki çalışmanın yayımlanma sına da dikkat yöneltmek gerekir Elbette, gelecek için değerli olanı ayırt etmek zordur, ancak bütün bu göstergeler yanlış olmadıkça, çağımızın birçok felsefesi, felsefi düşünce tarihin de kalıcı izler bırakacaktır Çağımızı, tarihin en verimli dönemleri arasına koymak bir abartma olmaz

c) Birbirine bağlılık: Avrupa'daki çağdaş felsefenin belirgin özelliklerinden birisi de, en çeşitli ve birbirine en karşıt eğilimlerdeki filozoflar arasında kurulan ilişkilerin yoğunluğu- dur Bu, ülkeler arasındaki ilişkilerin örgütlenmesi açısından da doğrudur Yüzyılın başlangıcı, sayılan gittikçe artan birçok filozofu bir araya getiren bir dizi uluslararası felsefe kongresinin doğuşuna tanıklık etmiştir Bu kongrelerin dışında, daha özel amaçlı, tek bir disiplin ya da öğretiyle ilgilenen uluslararası toplantıları, bundan başka uluslararası dergileri (idealist, Thomasçı, yeni-olgucu vb) çeşitli dillerde yapılan başka tipte çalışmaları da anmak gerekir Ulusal sınırlar ve öğretisel engeller aşılmıştır Bütün bunların sonucu, daha önceki dönemlerde çok az görülen bir yorum bolluğudur

Bu durum daha önceden, çağdaş okulların oluşum hare ketlerinde de göze çarpmaktadır Nitekim, İngiliz yeni-gerçekçiliği, aynı anda, hem nesne kuramından (fenomenolojiye yakın) hem de bazı deneyci fikirlerden ve metafizik araştırmadan (Russell'da Leibniz) kaynaklanmakta Yeni-olguculuk, bilim eleştirisiyle, klasik deneycilik ve İngiliz yeni-gerçekçiliğiyle sıkı bir ilişki kurmuştur, hatta, fenomenolojinin kurucusu Husserl'in bile etkileri söz konusu edilebilir Husserl, öte yandan, varoluş felsefesiyle metafiziğin bir bölümü üzerinde de büyük bir etki yapmıştır İdealizm, geleneksel rakibi olguculuğa yine bağlı durumdadır Ancak bu akımlar içinde en çok özellik göstereni, felsefi ilkelerini temel olarak yaşam felsefesinden çıkaran, metafizikten destek sağlamış bulunan ve kendisinde olgucu, idealist ve fenomenolojik birçok etkiyi bir araya getiren varoluş felsefesidir


Döneme Damgasını Vuran Önemli Düşünce Akımları:

• Analitik Felsefe
• Dil Felsefesi
• Varoluşçuluk
• Mantıksal Pozitivizm (Olguculuk)
• Nihilizm (Hiççilik)
• Fenomenoloji (Görüngübilim)
• Yapısalcılık
• Eleştirel Teori

Döneme Damgasını Vuran Önemli Düşünce Adamları:

• Henry Bergson
• Gottlob Frege
• Edmund Husserl
• Bertrand Russell
• George Edward Moore
• Ernst Cassirer
• Albert Schweitzer
• Oswald Spengler
• Ludwig von Mises
• Moritz Schlick
• Jose Ortega y Gasset
• Gaston Bachelard
• Ernst Bloch
• Alain Badiou