Aydıntepe Yeraltı Şehri

Bayburt Aydıntepe İlçesi'nde yer alan kent , tüf içerisinde , yüzeyden 2-2,5 m derinde başka yapı malzemesi kullanmadan ana kayaya oyulmuş galeriler , tonozlu odalar ve bu odaların açıldığı daha geniş mekanlardan oluşmaktadır Yaklaşık bir metre genişliğinde ve 2 ile 2,5 metre yüksekliğinde tonoz örtülü galeriler yer yer her iki yana genişlemektedir Kareye yakın planlı odalar bu mekana açılmaktadır Ayrıca gözetleme mekanlarının oluşturduğu havalandırma amaçlı konik biçimdeki deliklerin , galeri odalarını aydınlatmak için duvarlara açıldığı gözlenmektedir



Halen kazı çalışmaları devam edilen kent hakkında şu an ileri sürülen iki görüş bulunmaktadır Bu görüşlerden biri ; bu kentin , bölgede daha önce sözü edilen Halde şehrine ait olduğudur Bu arada Halde'nin ,Khalde olduğu eski ismi Hart (Aydıntepe) olan ilçenin isminin de ,Halt' dan geldiği de iddia edilmektedir Diğer görüşe göre ise, Hart'ta bu yer altı kentinden başka, Geç Roma, Erken Bizans devirleri arasında yer alan bir mezarın ortaya çıkarılması , Hıristiyanlığın henüz yerleşmediği bir dönemde bu bölgenin bir sığınak niteliği taşıdığı anlaşılmıştır Romalılar tarafından kovulan ilk Hıristiyanlar bu bölgeye geldiklerinde bu yer altı kentine sığınmışlardır Dolayısı ile yeraltı şehrinin Erken Hıristiyanlık dönemine ait olabileceği sanılmaktadır



Bayburt Kalesi


Bayburt Kalesi Karadeniz'i Basra Körfezi'ne bağlayan ticaret yolu üzerindedir Bu bakımdan yöreden geçen gezginler bu kaleden söz etmişlerdir Şehrin kuzeyindeki yalçın kayalar üzerine yapılmış olan kalenin ne zaman yapıldığı bilinmemekle beraber, MÖ1000 yıllarında burada yaşayan topluluklar olduğu da bilinmektedir MÖ900-600 yılları arasında yöreye hakim olan Urartular stratejik yönden önemli olan bu kaleyi yerleşim merkezi olarak kullanmışlar, onarmışlar ve 300 yıl kadar da burada egemenliklerini sürdürmüşlerdir

Urartulardan sonra Haldiler, Hititler, Partlar, Sasaniler ve Romalılar ve Bizanslılar da kaleyi onararak kullanmışlardır Bizans İmparatoru Iustinianus zamanında kale adeta yeniden yapılırcasına onarılmıştır Daha sonra Saltuklular döneminde de devam eden onarım ve yenilemeyi Erzurum Meliki Tuğrul Şah tamamlamıştır Bu bakımdan kalede bu dönemlere ait izlerle karşılaşılmaktadır
Yöreye hakim olan Bağrat Sülalesi zamanında (885-1044) yerel prensler bu kaleyi ele geçirmek için mücadele etmişlerdir Khorenli Movses'den öğrenildiğine göre Bağrat'ların geliştikleri dönem olan Iyüzyılda Bağrat'lı Piurad oğlu ,Senbad (Asbed) bu kaleye egemen olmuştur

Anadolu Selçukluları döneminde IIKılıçarslan'ın oğlu ve Erzurum meliki Tuğrul Şah Trabzon Rum Pontus İmparatorluğu'ndan gelecek saldırılara karşı korunaklı olan bu kaleyi adeta yeni baştan yaptırmıştır Nitekim, bu kale üzerinde bunu belgeleyen 20 adet Arapça kitabe bulunmaktadır Bu kitabelerden 17 tanesi Tuğrul Şah dönemine, bir tanesi de Kanuni dönemine ait olup, iki kitabe okunamamıştır

Selçuklulardan sonra Artukoğulları bu kaleyi ellerine geçirmiş, Kanuni Sultan Süleyman ve IIIMurat döneminde de Bayburt Kalesi onarılmıştır Evliya Çelebi 1647 yılında buraya geldiğinde kale içerisinde 300 evlik bir mahalle ile Ebü'l Feth Camisi'nin bulunduğunu belirtmiştir 1823 yılında Ruslar tarafından işgal edilmiş ve büyük ölçüde tahrip olmuştur
Kalenin sur duvarları 30 m yüksekliğinde ve 12-13 m yüksekliğinde burçları kademeler halinde devam etmektedir Kale önünde de benzerlerinde görülen su hendeği burada bulunmamaktadır Giriş kapısı da doğuda ve kuzey yönünde bulunmaktadır Kale, beş köşeli bir plan göstermektedir Bazı kaynaklarda kalenin altıgen planlı olduğu da belirtilmiştir Surlar yarım daire, kare ve üçgen planlı burçlarla desteklenmiştir Kalenin iki kapısından doğuda bulunan Demir Kapı ismi ile tanınmakta olup, bu kapı üç katlıdır Kalenin batısındaki kapı Nöbethane Kalesi ismi ile tanınır Bu kapının solundaki beş satırlık kitabede Selçuklulardan Tuğrul Şah'ın dönemi anlatılmaktadır Bu yazıtın yanında da Lülü isimli bir mimarın ismi bulunmaktadır JArnold Hamilton kapı kemerinin iki yanındaki kitabeler arasında bir arslan kabartmasının da bulunduğunu belirtmiştir

Osmanlı döneminde bu kaleye Çinimaçin Kalesi ismi verilmiştir Bunun da nedeni kalenin dış yüzeylerinde mor, yeşil ve firuze renkli çinilerin kullanılmış olmasıdır

Kalenin doğu kesiminde XVIII-XIVyüzyılda yapıldığı sanılan bir de kilise kalıntısı bulunmaktadırSaruhan Kalesi

Bayburt İl merkezine 35 km uzaklıktaki Saruhan Köyü'nde gözetleme amaçlı bir kale yapılmıştır Kalenin ne zaman yapıldığı bilinmemekle beraber, Trabzon Rum Pontus İmparatoru Mithridates'in savunma amaçlı olarak Bayburt, Gümüşhane, Kelkit ve Erzincan'da 75 gözetleme kalesi yaptırdığı, tarihi kaynaklardan öğrenilmektedir Saruhan Köyü'ndeki bu kalenin de Mithridates'in yaptırmış olduğu kalelerden biri olduğu sanılmaktadır Kale günümüzde oldukça harap durumdadır Sur duvarları bloklar halinde yöresel taşlardan yapılmıştır

Bayburt'taki bu iki kaleden başka Demirözü ilçesine 40 km uzaklıktaki Bayrampaşa Köyü'nde ve 42 km uzaklıktaki Kitre Köyü'nde ve 27 km uzaklıkta Çayıryolu (Sünür) köylerinde kale kalıntıları bulunmaktadır Ancak bunlarla ilgili tarihi kaynaklarda yeterli bilgi olmadığı gibi, bu kalelerin bulunduğu bölgelerde kazı veya yüzey araştırması da yapılmamıştır