Evrende Konum

Gök Küresi


Yıldızları ve bütün gök cisimlerini, gök kubbesi veya gök küresi denen bir yarım kürenin iç yüzüne serpilmiş gibi görürüz Gerçekte gök küresi, geometrik, düzgün bir küre değildir İnsan gözü sınırlı uzaklıklar için karşılaştırma yapabilir, büyük uzaklıklar için bu karşılaştırma gücü biter Gök cisimleri, bu nedenle büyük bir yarım küre üzerinde eşit uzaklıktalarmış gibi görünür, gözlemci her zaman gök küresinin merkezinde bulunur Gök cisimlerinin görünen hareketlerinin, gök küresi kavramına bağlı olarak incelenmesi, küresel astronomiyi oluşturur


Koordinat Sistemleri


Dönme ekseni kürenin merkezinden geçer ve gök küresini kutup noktaları denen iki noktada deler Yer’in dönme eksenine Yer’in merkezinde dik olan düzleme ekvator düzlemi denir Yer için ekvator düzlemi olarak isimlendirilen bu temel düzlem diğer koordinat sistemlerinin her birinde özel isimler alır


Yandaki şekilde A noktasının yerini anlamlı olarak belirleyebilmek için, bir başlangıç düzlemine ihtiyaç vardır Bunun için bir başlangıç noktası alınır D noktası böyle bir noktadır Burada DOB açısı, B noktasından geçen ekvator üzerindeki yayı temsil eder Tekrar Yer küremize dönersek; PDP çemberi, Greenwich’den (İngiltere) geçen meridyeni ve DOB açısı, A noktasının boylamını temsil eder


Koordinat sisteminin adı


Temel düzlem


Boylam ölçümünün temel düzlemde başlangıç noktası


Enlem, Boylam adları


Ufuk


Ufuk


Güney noktası


Azimut, Yükseklik


Ekvator


Gök ekvatoru


noktası


Sağaçıklık, Dikaçıklık


Saat


Gök ekvatoru


noktası


Saat açısı, Dikaçıklık


Ekliptik


Ekliptik düzlemi


noktası


Ekliptik boylamı, Ekliptik enlemi


Küre üzerindeki bir noktanın yerini belirleyebilmek için iki açıya gereksinim duyulur Bunlardan biri; noktanın temel düzlemden olan açısal uzaklığı, diğeri seçilen başlangıç noktasından olan ve temel düzlem üzerinde ölçülen açısal uzaklıktır Genel olarak koordinat sistemleri, seçilen temel düzleme göre adlandırılır Çizelge 1’de astronomlar tarafından en çok kullanılan dört koordinat sistemi için temel düzlem, boylam ölçümünün başlangıç noktası ve koordinatların özel isimleri not edilmiş ve bunlardan iki tanesi Şekil 2’de gösterilmiştir







a) Ufuk koordinat sistemi,




b) Ekvator koordinat sistemi





Yıldız Koordinatlarının Ölçümü


Gök küresinde Zenit’den ve gök kutbundan, dolayısıyla ufuk düzleminde bulunan Kuzey (K) ve Güney (G) noktalarından geçen düzlemle gök küresinin arakesitine, (O) noktasında bulunan gözlemcinin meridyeni denir



Yukaridakidaki şekil meridyen üzerinde zenit ve kutup noktalarını göstermektedir


Alttaki şekide bir yıldızın doğudan (D) doğduğu, S’de meridyenden geçtiği ve batı noktasından (B) battığında çizdiği görünür yayı yayı göstermektedir SOE açısının yıldızın dik açıklığına eşit olduğu görülmektedir Bu açı, özel olarak kurgulanan meridyen dürbünü ile kolayca ölçülür Kutup yıldızı 900, ekvator 0 (sıfır)’ı gösterir


Ölçümlerde kullanılan saat, Yer’in güneşe göre değil bir yıldıza göre değişiminden yararlanılarak bulunur Bu saat, her gün ilkbahar noktası ( ) meridyenin üst geçişinde iken sıfırı gösterecek şekilde ayarlanır Yer’in yörünge hareketinden dolayı, güneş günü Yer’in gerçek dönme döneminden daha uzun olur Alttaki şekilde de görüldüğü gibi, bir günlük hareketinde Yer, (1) konumundan (2) konumuna gelmiş ise, bir tam dönüşten sonra güneşe dönük gözlemcinin yüzü bu defa V yönünde olacaktır Yer ek olarak a açısı kadar döndükten sonra gözlemcinin yüzü güneşe dönük olacaktır