Viking'ler

01-09-2007, 02:45 AM
MÖ 1000’li yıllardan sonra Avrupa ülkelerinin büyük çoğunluğunda Hint-Avrupa dilleri yaygınlık kazanmaya başlar MÖ ilk bin yılın ortalarından itibaren, Germen kabileleri kuzey İskandinavya’da ve kuzey Almanya’da yaşadılar İskadinav ve Alman mitolojileri temelde ortak bir kültürel yapıya sahiptir Romalı Julius Caesar (Sezar) ve Tacitus’un gözlemleri dışında Germen mitolojisi Hıristiyan kaynaklarına dayanmaktadır Efsanelerin büyük çoğunluğu hakkındaki bilgiyi, eski İskandinav mitlerini tercüme eden, İzlandalı tarihçi Snorri Sturluson’un (1179-1241) Prose Edda’sından almaktayız Yaratılış mitinin en detaylı örneğini yine birçok versiyonu gözden geçirip tutarlı bir hale getiren Snorri vermektedir:

İSKANDİNAV MİTLERİNDE YARATILIŞ

Başlangıçta yalnızca büyük bir boşluk vardı (Ginnungagup) Yeryüzü biçimlenmeden önce, ölüler dünyasından (Niflheim) başka hiçbir şey yoktu ve burası içinde 11 nehri barındıran büyük bir kuyuydu Niflheim’ın güneyi aşırı sıcaktı ve muhafızlığı Sutr (zifir anlamında) adlı bir dev tarafından yapılırdı Niflheim’ın geri kalanındaki tüm nehirler donmuştu ve bu nehirler Ginnungagup tarafından çepeçevre sarılıyordu Ta ki sihirli kıvılcımlar donmuş nehirlerin üzerine düşene ve onları eritene dek Eriyen sulardan sızan damlalar Ymir’in, bir devin, şeklini alır ve Ymir’in terinden diğer dişi ve eril devler meydana gelirler Mitolojinin bir başka anlatımına göre eriyen damlalar Audumbla adlı bir ineği oluşturur, Ymir bu ineğin sütüyle beslenir Audumbla, ayrıca tuzlu buz parçalarını yalayarak ilk tanrı Buri’ye biçim verir Bir zaman sonra, Buri’nin oğlu Bor, Bolthorr adlı devin kızıyla evlenerek Odin, Vili ile Ve’den oluşan tanrılar birliğini meydana getirirler
Odin ve erkek kardeşleri tanrıların düşmanı olan Ymir’i ve ondan meydana gelen devleri öldürdükten sonra iki kutsal ağacın gövdesine sahip oldukları maharetlerinden bazılarını sunarlar: düşünme, nefes alma, işitme, görme… Gerçekte bu ağaçlar insan ırkının arketipidir Erkek Askr’dır (kül ağacı) ve kadın Embla’dır (sarmaşık)




Ardından Asgard’ı, tanrıların krallığını inşa ederler Snorri diğer versiyonlarda kader ağacı Yggdrasil’in nasıl dünyanın merkezinden filizlenip büyüdüğünü anlatır Ağacın altındaki dişi olarak tarif edilen kader kuyusunda insan yaşamının yönü tayin edilir Bir diğer versiyonda, tanrılar meclisi ağacın etrafında toplanır Ağaç iki kökten destek almaktadır; köklerden biri yeraltı dünyasına uzanır (Hel), diğeri buz devlerinin dünyasına ve sonuncusu insan varlıklarının dünyasına… Tüm dünyanın refahı Yggdrasil adlı bu ilkel ağaçla ilişkilidir

TANRILAR KRALLIĞI



Viking tanrıları iki ana grupta toplanırlar: Aesirler ve Vanirler Aesirler’in en önemlileri, Odin, Thor ve bazen de Tyr’dir Vanirler arasında onlara derece eşit önemdekilerse Njord, Frey ve Freya’dır Vanirler, zenginliği ve bereketi sembolize ederler Denizi ve toprağı yönetirler Aesirler ise başka kavramlara karşılık gelirler: Odin büyücüdür, tanrıların başıdır ve tüm kahramanların lideridir Thor, çekiçli tanrı, yıldırımlara hükmeder Birçok viking efsanesi barış içinde yaşayan ve ortak evrenlere sahiplik eden iki tür tanrının çevresinde şekillenir Ancak kayda değer bazı versiyonlarda, Aesir ve Vanirlerin arasında geçen çetin savaşların olduğu göze çarpmaktadır Birçok uzman bu savaşların Germenlerle yerli halk arasındaki sıcak temasın bir yansıması olduğunu düşünmektedir


Kuzey mitlerinde en büyük mücadele baş tanrılar Odin ve Thor’un Vanirler’in tanrısal konuma sahip oluşlarına karşı çıkmalarıyla başlar Aesirler, Vanirler’i çöküşe uğratmak için Gullveig (altın içki) adlı kadını aracı ederler Ve savaş böylece başlar Her iki grubun da tamamen güçten düşmesiyle, tanrılar taraf değiştirirler Vanirler, Njord ve oğlu Frey’i; Aesirler ise Mimir ve Hoenir’i değiş tokuş için gönderirler Ateşkesi kutlamak üzere toplanan tanrıların tümü bir kaseye tükürerek, aralarındaki ahengin ve barışın alameti olan Kvasir adlı devi yaratırlar Kvasir bir süre sonra kurban edilir ve yeni tanrıların meydana getirilebilmesi için kanından güçlü bir içki yapılır Kvasir, tanrıların yeni içeceği olur ve birçok şiire de ilham kaynaklığı eder böylelikle

ŞEYTAN LOKİ

Mitolojinin önemli bir bölümü Balder ve Loki adlı tanrılara ilişkindir Odin’in oğlu Balder, zekanın, dindarlığın ve bilginin kaynağı olarak karşımıza çıkar Balder’in Glitnir adı verilen cennette bir sarayı vardır Tanrılar ve insanlar yasal konuları danışmak, onun fikrini almak ve sonsuz adaletinden istifade etmek için Balder’in kapısını çalarlardı sık sık Loki, Aesirler tarafından evlat edilen bir devdi O ve Odin bir dostluk andı etmişlerdi
Bir gece Balder oldukça rahatsız edici bir düş görür Düşe göre yaşamı büyük bir tehdit altındadır Bu durumu hemen Aesirler'e haber vermesi üzerine, annesi Frigg ateş ve sudan, tüm metallerden, kuş ve vahşi hayvanlardan, toprak ve taştan oğluna zarar vermemeleri için söz alır Daha sonra Balder’i aralarına alan Aesirler ona ok ve taş atarak eğlenmeye başlarlar Çünkü verilen söz onu tüm zararlara karşı korumaktadır Loki bu durumu sezer ve durumu sorgulamaya başlar Kardeşinin neden acı çekmediğini araştırdığında annesi ona doğanın yeminini anlatır Ayrıca doğada yalnızca ökseotunun bu sözü vermediğini de ekler Loki ökseotunu bulup hemen Aesirler’in arasına getirir ve onu Balder’in kardeşi, kör tanrı Hoder’e, kötü oyununa ortak olması için sunar Hoder ökseotuyla Balder’e saldırınca, Balder oracıkta ölür Aesirler intikam almak isterler ancak sarayın kutsiyeti nedeniyle bunu yapamazlar

Vikingler

IX ve X yüzyıllarda parlayan İskandinav halklarıdır Adları «deniz savaşçıları» anlamına gelen Vikingler, aslında iki ulusa, yani Varyaglar ile Normanlar’a mensup insanlardır

İsveçli olan Varyaglar doğuya doğru yayılmış, IX yüzyılda Karadeniz’e, hattâ İran’a kadar uzanmışlardı Bunların çoğu Rusya’da, Novgorod ve Kiev’de yerleştiler, barışçı ticaret erbabı olarak ipek karşılığında kürk ve köle alışverişi yaptılar Bunların içinden prens Ryurik Hanedanı Rusya’da XVI yüzyıla kadar hüküm sürdü

Normanlar

Danimarkalı ve Norveç’ti olan Normanlar («kuzey adamları») batıya doğru denizleri fethe giriştiler Usta gemici ve korkunç savaşçı olan bu insanlar İzlanda’yı, Grönland’ı ve Kanada kıyılarını ele geçirerek sömürgeleştirdiler Pruvası ejderha başı biçiminde olan, yelkenle ve kürekle yol alan, dibi hemen hemen düz, uzun teknelerin üstünde Büyük Britanya’ya çıktılar, zengin manastırları yağmalayarak, ağır fidyeler alarak her yere korku ve dehşet saldılar Aynı hızlı akın tekniği anakarada da uygulandı

Sen Irmağı boyunca denizden yukarı çıkan Normanlar, biri 845′te, diğeri 885′te iki kere Paris’e saldırdılar Luvar vadisi, Bordeaux, Toulouse, Lizbon, Sevilla, hattâ İtalya bile onların saldırısına uğradı (Robert Guiscard, XI yüzyılda Sicilya’yı ele geçirecektir) 911 yılında başkan Rollon, sonraları Normandiya adını alan bölgeye yerleşti ve yüz yıl kadar sonra buradan kalkan Fatih William I İngiltere’nin fethine girişti



İki yüzyıl kadar Avrupa’ya egemen olan bu Vikingler sanıldığı kadar yırtıcı insanlar mıydı? Bu putatapar savaşçı insanların saldırısından ödleri patlayan keşişlerin yazdığı hikâyelere fazla inanmamak gerekir Sağa adı verilen kahramanlık destanları, onların savaşlardaki başarılarını anlatır; bu destanlar ve bıraktıkları bazı sanat eserleri, Vikingleri tanımak için en iyi kaynaklardır




Özgün Bir Uygarlık

Çok çabuk Hıristiyan olmalarına rağmen Vikingler, geleneksel inançlarını korudular Gene Savaş Tanrısı Odin’e kurbanlar sunuyor, cinleri-perileri kutluyorlardı Çok iyi örgütlendikleri için ülkelerinde merkezî monarşiler kurdular Arkeolojik kazılarda çeşitli eşya (koşum, kızak, araba takımları), süs parçalan (tokalar, bilezikler, gümüş madalyon ve gerdanlıklar), silâhlar (kılıçlar, kargılar, baltalar) ortaya çıkarıldı; bunların üzerindeki ejderha, kuğu, at ve yılan motiflerinin büyülerle ilişkili bir anlamı olduğu sanılır Tahkim edilmiş Viking köylerinin sokakları odun döşeliydi; bu köylerde kumtaşından ve granitten yapılmış, üzeri yazılı ve resimli mezar taşları bulundu

Derebeyliğin Güçlenmesi

Viking yayılmasının sonuçlarından biri Avrupa’da derebeyliğin güçlenmesi oldu Gerçekten bu sürekli tehdit karşısında krallar, soyluları kendi topraklarında kendi silâhlarıyla savunmakta ve köylüleri, tahkim edilmiş yerlerde korumakta serbest bıraktılar Böylece derebeyler bağımsızlığa yöneldiler ve krallık karşısında güçlerini artırdılar
Arkeolojik Yerler
En önemli araştırmalar Oseberg’de (Norveç) ve Jelling’deki (Danimarka) bir kral mezarlığında gerçekleşti Eski Tralleborg ve Jutland kalelerinde, Hedeby köyünde Viking yapı tekniği ortaya çıkarıldı İsveç’te Gotland Adası’nda çok değerli kalıntılar bulundu

Solda) Bir Viking gemisi Deniz savaşçıları olan Vikinglerin, zarif biçimli tekneleri bazen 20 mden uzun olur, hem kürek hem de yelkenle yol alabilir ve alçak su kesimleri sayesinde, hem denizde hem de nehirlerde kullanılabilirdi Ölen Viking şefleri, tabut yerine bu teknelerden biriyle gömülürdü
(Sağda) Viking başı (XI yy) İskandinavya’da yapılan arkeoloji kazılarında, çok ustaca yontulmuş ağaç ve madenden yapılma pek çok eşya ortaya çıkarılmıştır Devlet Tarih Müzesi, Stockholm

(Solda) Tralleborg’da (Danimarka) tarihî modeller uyarınca yeniden yapılmış bir kale-ev Uzun seferlerden dönüşte bu geniş ahşap evlere çekilen Vikingler, esirlerinin hizmet ettiği şölenlerde, kendi kahramanlık öykülerini dile getiren ozanları dinlemeyi pek severlerdi
(Sağda) Miğferlerin süslenmesinde kullanılan, bronzdan kalıp (VII yy) Devlet Tarih Müzesi, Stockholm

İS 8-11 yüzyıllarda, savaşçı İskandinav (bugün Norveç, İsveç ve Danimarka) kavimleri Avrupa kıyılarına sık sık saldırılarda bulunuyordu Önceleri yağma amacı güden bu savaşçılar, sonradan ele geçirdikleri topraklarda yerleşerek çiftçilik yapmaya başladı Ticaretle de uğraşan Vi-kingler'in akmlan zamanla keşif ve fetih hareketine dönüştü İzlandalı Vikingler Amerika'ya Kristof Kolomb'dan çok daha önce ulaştılarsa da, bu kıtaya ilk ayak basanlar olarak adları duyulmadı Ölümden korkmayan, amansız savaşçılar olan Vikingler kiliseleri yağmalayarak, sürüleri talan ederek, evleri yakıp insanları öldürerek çevrelerine dehşet salıyordu

Viking Tanrılanm ve kahramanlarını konu alan efsaneler, bu insanların hangi kavramlara değer verdiklerine ilişkin ipuçları sağlar (bak İSKANDİNAV EFSANELERİ) 9 yüzyılda Vikingler İngiltere kıyılarına akınlar düzenlediler Far Öer, Shetlarıd ve Orkney adalarına, Caithness, Hebrid Adaları, Man Adası, Dublin, İrlanda'nın güneydoğusu ve İngiltere'nin kuzeybatısına yerleştiler İskandinavyalılar, bugün torunlarının yaşadığı İzlanda'ya da gittiler ve Grönland'ın güneybatısına yerleştiler Bu seferin önderi Kızıl Erik idi Kuzey Amerika'ya ilk ulaşanların ise Kızıl Erik'in oğlu Leif Eriksson'un önderliğindeki Grönland Vikingleri olduğu sanılmaktadır Leif Eriksson yaklaşık 1002'de Grönland'dan Norveç'e gitti Kral i Olav Tryggvason'un etkisiyle Hıristiyan oldu

Grönland'a dönüş sırasında büyük bir olasılıkla rotasını şaşırarak sürüklenmeye başladı ve Kuzey Amerika kıyılarında, Nova Scotia ile Cod Burnu arasındaki bir bölgeye çıktı (Ayrıca bak KıziL ERİK) Danimarka Vikingleri güneye doğru ilerleyerek Avrupa kıyılarına akınlar düzenlediler Bazı gemiler İspanya, Fas ve hatta İtalya'ya kadar indi Danimarka Vikingleri İngiltere'ye de göz dikmişlerdi 865'te büyük önderleri Ragnar Lodbrok'un oğullan İngiltere'ye çıkarak Doğu Anglia ile Northumbria'yı işgal ettiler ve buraya yerleştiler 9 yüzyılın sonlarına doğru işgalci Dan orduları İngiltere'nin güneyini istila etmeye başladı Kral Alfred (Büyük Alfred) onları ülkesinden çıkarmayı başardı (bak Alfred) Alfred'den sonraki krallar da bu mücadeleyi sürdürdü ve 954'te son Viking kralı da bölgeden sürüldü

Ama bundan sonra da İngiltere Viking saldırılarının hedefi oldu Danimarkalılar, Norveçliler ve İsveçliler 10 yüzyılın sonlarına doğru bu ülkenin geniş sahipsiz alanlarına yerleşti İngiltere Kralı II Ethelred onlara karşı koyamayacak kadar güçsüzdü ve ülkesi 1013'te Danimarka Kralı Svend tarafından işgal edildi Bir yıl sonra Svend ölünce oğlu Canute, Danimarka'nın ve Norveç'in büyük bir bölümünün hükümdarı olduğu gibi, İngiltere'nin de kralı oldu (bak Canute) 1066'da I William İngiltere'yi güneyden, aynı yıl Norveç Kralı III Harald da kuzeyden işgal etti III Harald Yorkshire'ı yakıp yıktıysa da, sonunda İngiltere Kralı II Harold'a yenildi İsveçli Vikingler Baltık Denizi'nin doğusundaki topraklan fethettiler Dinyeper Irmağı'ndan Karadeniz'e, Volga Irmağı'ndan da Hazar Denizi'ne indiler ve zamanla, "Rus" adını verdikleri Slav nüfusla karıştılar