Travma Ve Kayıplar...

Travmatik kayıplardan hemen sonra stres belirtileri görülebilir Hiç kimse böyle durumlara karşı tamamen dayanıklı değildir Ancak çoğu insan bu zorlu süreçte toparlanmak, mücadele etmek ve adapte olmak için daha hazırlıklıdır, böylece kayıplardan birkaç ay sonra hayata tekrar tutunabilir


Travmaya neden olan kayıplar nelerdir?
Yakın ilişkilerle ilgili kayıplar (ölümler, ayrılıklar)
Toplumdaki statüyle ilgili kayıplar (iş kaybı, statü değişimi, göç)
Mağduriyet (cinsel istismar, şiddet, işkence, mahkum edilme,)
Fiziksel hastalıklar, hasarlar ve sakatlıklar

Çocukluk döneminde yaşanan travmatik kayıplar nelerdir?
Ebeveyn ya da diğer yakın aile bireylerinin ölümü
Boşanma
Duygusal reddedilme
Terk edilme
Hastalık, seyahat ya da hapis cezası nedeniyle ebeveynlerin bir dönem evden uzak olması

Erken çocukluk döneminde yaşanan kayıpların etkileri nelerdir?

Erken çocukluk dönemindeki ebeveynlerle kurulan bağ çocuğun kişisel gelişimi için çok önemlidir Ebeveynlerden birinin bu dönemdeki kaybı, diğer ebeveynin ilgisizliğine yol açabilir Bağlanma problemi yaşayan çocuk, ileriki dönemlerde kurduğu ilişkilerde problemler yaşayabilir Yetişkinlik döneminde yaşanan psikolojik sorunların çoğunun temelinde, erken çocukluk döneminde yaşanan kayıplar vardır Bu yaşlarda soyut düşünebilme yeteneği henüz gelişmemiştir, bu yüzden çocuklar güçlü duygular ve düşünceleri tolere etmekte zorlanabilirler Bir süre sonra, yetişkinlere ait; üzüntü, kızgınlık, suçluluk ve özlem gibi duyguları taşımak onlara ağır gelebilir

Ölüm ve diğer kayıpların hangi özellikleri kişiler üzerinde travmatik etki yaratırlar?
Vahşice gerçekleşen ölümler – kişilerin suçlama ve intikam duyguları yaşamalarına neden olabilir
Zamansız (sırasız) ölümler – çocuklarını ya da kendinden küçük diğer yakınlarını kaybeden kişiler yaşadıkları kayıpları adaletsiz olarak değerlendirirler, gelecekle ilgili umutları planları alt üst olur
Ani kayıplar – bireylerde şok, kaos ve karmaşa gibi duygulara, kaybettikleri kişilerle ilgili gerçekleştiremedikleri şeyler için pişmanlık yaşamalarına neden olabilir
Uzun süren fiziksel/psikolojik sıkıntılar – aile bireylerinin kızgınlık ya da vicdan azabı yaşamalarına neden olabilir

Belirsiz kayıplar – kayıp olan, nerede olduğu bilinmeyen kişilerin yakınları, kayıp kişilerle ilgili en kötü olasılıklarla ilgili endişe duyarken en iyi ihtimallerle ilgili umut ederler Bekleyiş süresi boyunca yas tutmayı erteleyebilirler
Kabullenilmeyen/Damgalanan kayıplar – yas süreci, kayıplar sosyal damgalanma korkusu yüzünden gizlendiğinde (örn HIV/AIDS) daha karmaşık olabilir Bu durum kişinin aile bireyleri ya da daha geniş çevreden sosyal destek almasını da engelleyebilir
Zincirleme kayıplar – çoklu ölümler ve/veya beraberinde getirdiği yaşam düzenindeki kayıplar (örn ev, iş kaybı) ve değişiklikler (örn göç) kişilerin yaşadığı zorlukları arttırabilirler
Travma sonrası deneyimler – travmatik olaylardan sonra yaşanan zorluklar iyileşme sürecini olumsuz yönde etkileyebilir

Travmatik kayıplara eşlik eden diğer kayıplar nelerdir?
Fiziksel ve psikolojik bütünlük hissi
Özgüven ve özsaygı
Önemli kişiler, roller, ilişkiler
Güven duygusu
Aile bütünlüğü
Yaşam tarzı, ekonomik düzey
Gelecekle ilgili planlar, umutlar, hayaller
Dünyayı algılayış biçimi – belirsizlik, güvensizlik duygusu

Travma sonrası görülen sorunlar nelerdir?
Depresyon
Anksiyete
Madde bağımlılığı
İlişki problemleri ve ayrılıklar
Kendine ya da başkalarına zarar verme

Bireylerin kayıp döneminin atlatılmasına yardımcı olacak koruyucu faktörler nelerdir?
Etrafında destek, güven ve rahatlık sağlayacak,
İhtiyaç duyduğunda yanında olacağını bildiği,
Güvensizlik, çaresizlik ve anlamsızlık duygularıyla baş etmeye yardımcı olacak kişilerin varlığı

Travmatik kayıplar yaşayan kişilere destek sağlamak için neler yapılabilir?
Toparlanma ve adaptasyon için düzen, esneklik ve istikrar
Güven duygusunun gelişmesi için bağlılık, uyum ve tolerans
Zincirleme kayıplar (iş, ev vb) için geniş aile ve ilgili kurumlar tarafından sosyal ve ekonomik destek
Belirsiz kayıplarla ilgili açık, tutarlı ve doğru bilgi
Madde kullanımı, intihar, anksiyete gibi problemlerle ilgili duygusal destek
Acil ihtiyaçların karşılanabilmesiyle ilgili işbirliğiyle problem çözme

Profesyoneller olarak travmatik kayıplar yaşamış kişiler için biz neler yapabiliriz?
Bireylerin yeni kimlik ve aidiyet duyguları oluşturarak hayatlarına anlam kazandırmalarını desteklemek
Yaşadıkları kayıplarla ilgili düşünceleri ve inançlarını (örn suçluluk, utanç) sorgulamalarını sağlamak
Umut aşılayarak hayatlarını, rüyalarını, bağlarını ve bakış açılarını yeniden ve daha pozitif bir şekilde oluşturmalarına yardımcı olmak

Travmatik kayıp sonrası toparlanmanın bireylere kazandırdıkları nelerdir?
Yeni fırsat ve olanakların oluşması
Diğer insanlarla daha derin ilişkiler kurma ve artan şefkat duygusu
Gelecekte karşılaşılacak diğer zorluklara karşı hazırlıklı olma
Önceliklerin yeniden gözden geçirilmesi ve hayata daha sıkı sarılma
Derinleşen maneviyat duygusu

Referanslar

Bonanno, G A (2004) Loss, trauma and human resilience: How we underestimate the human capacity to thrive after extremely aversive events? American Psychologist, 59, 20-28

Granot, T (2005) Without you: Grieving and behavioral consequences in childhood and implications for psychopathology in adulthood London, England: Jessica Kingsley

Harvey, J H (1998) Perspectives on loss: A sourcebook Philadelphia: Brunner/Mazel