Bar Oyunları...

Erzurum Barları

Erzurumlu şair Sadettin Akatay'ın dizelerinde "Yüzyılların ardından kopup gelen bir vakar " diyerek altını çizdiği "Bar" ın pek incelenmeyen makamını irdeledik
Genellikle güftenin bulunmadığı Erzurum erkek barlarının tam***** yakını Hüseyni makamında Kadın oyunlarının bir bölümü ise yine Hüseyni makamını içeriyor
Nedir Bu Hüseyni makamı?

Müzik otoriteleri, Hüseyni makamı için şu ifadeleri kullanıyorlar:
"Dünya yüzünde nerede Türk varsa, orada Hüseyni makamı vardır Meşhur Yemen Türküsü de Hüseyni'dir Sarı gelin Türküsü on zamanlı Aksak Semâi usulüyle ölçülmüştür Bu usûl, Azeri Kültür Dairesine giren bölgelerde bilinir ve uygulanır Yemen Türküsü'nün usûlü de Aksak Semai'dir Hüseyni makamını ve Aksak Semai usûlünü Türk olmayanlar çalamaz, söyleyemez, besteleyemez Özenen olursa bozarlar Şark dünyasındaki en yakın milletler için bile bu yargımız geçerlidir Hatta bize göre ana makam niteliğindedir Bazı kaynaklar, Harzemşahlar devletinin büyük hükümdarı Hüseyin Baykara'nın düzenlediği şiir ve musiki toplantılarına daha sonraları Hüseyin Baykara Meclisi adını vermişlerdir Makamın adı buradan gelir"

Bar, bulunduğu muhitin insanının tabiatını dile getirirler Erzurum bar oyunları 3, 5, 7, 9 kişi ile oynanmaktadır Genellikle ayakta oynanmakta olan bu oyunlarda, dadaşlar özel ve geleneksel kıyafetleri ile elele tutuşurlar Başta bulunan dadaşa Başbarı, sonda bulunan dadaşa da Son veya Poççık denir Oyunların figürel özelliklerine göre, dadaşların birbirlerine sıkı sıkıya duruş ve oynamalarına kapalı bar, parmak uçlarından tutularak seyrekçe oynamalarına da açık bar denilir Çalgı olarak davul, zurna kullanılır

BAR VE MAKAMLARI
Başbar: Açık oynanır, güftesi yoktur Bestede başlangıç ve son ayrı olmak üzere iki tür müzik vardır Hüseyni makamındadır Bu oyun dadaşın, ağır başlı, zevk ehli, eğlencede laubalilikten ziyade ağır başlı ve vakarlı olduğunu gösterir

İkinci Bar: Kapalı barlardandır Güftesi yoktur Hüseyni makamındadır
Dadaşların birbirlerine gönülden gönüle bağlı, birlik ve uyum içinde olduklarını ifade eder

Sekme (Tikine): Güftesi yoktur Hüseyni makamındadır Dadaşın, yerine göre çok hareketli, fakat şuurlu ve müşterek sonuca ulaşma iradesini temsil eder

İkinci Aşırma: Güftesi yoktur Hüseyni makamındadır Dadaşların savaşta ve barışta hareket halinde, iş hayatında birlik ve beraberlik içinde olduklarını ifade eder

Nari: Güftesi vardır Açık bardır Hüseyni makamındadır Dadaşın zevki selim, aşk, sevgi yaşantılarının ecdattan gelen hasletlerini çevreye aktarma duygularını sembolize eder

Koçeri: İki motif halinde oynanmaktadır Birinci kısmın figürü de aynıdır Aynı zamanda her kısmın müzik besteleri de ayrı ayrı özelliktedir Hüzzam makamındadır Birinci kısım kapalı, ikinci kısım açıktır Adından da anlaşıldığı gibi, dadaşların savaşlara gönüllü katıldığını ve kahramanca döğüşmeden zevk aldıklarını sembolize etmektedir Güftesi yoktur

bardır Güftesi yoktur Hüseyni makamındadır Temirağa isimli ritmik oyunları ile meşhur bir dadaştan alındığı rivayet edilen bu bar, cesaret ve kahramanlığı sembolize eder

Tamzara: Güftesi yoktur Hüseyni makamındadır Yarı kapalı, yarı açık oynanmaktadır Bu oyun Erzurum köylerinde, şehirde olduğundan başka bir takım figürler ekleyerek oynanmaktadır Dadaşın beden ve kafa güçlülüğünü ifade etmektedir

Tavuk Barı: Hüseyni makamındadır Güftesi yoktur Menşeinin Orta Asya olduğu söylenir

Felek: Açık oynanır Hüseyni makamındadır Güftesi vardır

Çingeneler: Açık oynanır Güftesi yoktur Rast makamındadır

Uzundere: Açık oynanır Güftesi yoktur Hicaz makamındadır

Daldalar: Kapalı oyunlardandır Hüseyni makamındadır Güftesi vardır

Yayvan: iki kısım halinde oynanır iki çeşit figür birleşerek bir bütün teşkil eder Birinci kısım kapalıdır Hüseyni makamında olan müzikle oynanır Bu barın bitiminde içlerinden ikisi ortaya çıkar, diğerleri dışarda seyirci kalırlar Bu oyunda pala ve kılıç kullanılır

Hancer Barı: iki kişi ile oynanır Hüseyni makamındadır Son bölümde melodi ve ritm değişir Birinci kısımda düello halindeki dadaşlar, ikinci kısımda birbirlerini affederek, kusuru bağışlama ve hoşgörülü ruh yapısı içinde neşeli gösteri halinde oynarlar
Kadın barları Kavak: Gelin ve kızların elele tutuşarak oynadıkları bir oyundur Güftesi vardır Hüseyni makamındadır

Çift beyaz güvercin: Açık ve kapalı olarak oynanır Güftesi vardır Hüseyni makamındadır

Çember: Çember oyunu aynı ekip tarafından oynanır Hüseyni makamındadır Güftesi vardır

Döne: Hüseyni makamındadır Güftesi vardır Söylenerek ve çalgı eşliğinde oynanır

Hari: Hüseyni makamındadır Güftesi vardır Söylenerek ve çalgı eşliğinde oynanır

Çarşıda üzüm kara: Güftesi vardır Çalgılar ve diğer oyunlarda olduğu gibi aynıdır

Sallama: Güftesi yoktur Ekip tarafından yalnız çalgılarla oynanmaktadır
Mendilimde kişmiş ile badem var: Güftesi vardır Aynı çalgılarla oynanır
Tortumun eğmeleri: Hüseyni makamındadır Çalgılar aynıdır Tortum ilçesine mahsustur

Aşşahtan gelirem: Hüseyin makamındadır Aynı çalgılarla oynanır Güftesi vardır

Köylü kızı: İki kişi tarafından oynanır Bir köylü kızının günlük hayatını anlatan taklidi bir oyundur Güftesi vardır

"ERZURUM BAR ŞİİRİ"

BAR

yüzyılların ardından kopup gelen bir vakar,
kahramanlık, yiğitlik, erlik destanıdır bar
bu oyunda gör bizi, geçme sakın ıraktan, *
gözün varsa seçersin, barda karayı aktan

bir savaş seyri vardır dadaşın her barında,
görünce kanın kaynar, o an damarlarında
doyum olmaz bir görsen köroğlunun barını,
güvenirsin gücüne, düşünmezsin yarını

dumludan taaa basraya çağlayan selimiz var
bahtımız kara değil bugün, karasu kadar
bingöl yaratmadı mı kan çağlayan arası?
hazar çalkalanırken kanar türkün yarası

aman aras , han aras, bingölden kalkan aras,
al başımdan sevdamı, hazerde çalkan aras
dadaş çelik bir yaydır, onu germeye gelmez
Çağlayan bir sel olur, dağlara da baş eğmez

yayla bulutu gibi yükselir yavaş yavaş,
sonra birden körürür, sel olur, coşar dadaş,
doğunun sınır taşı erzurumun dadaşı,
efesi var İzmir'in, eğilmez türkün başı

bar başlıyor
barbaşı sallarken gönülden mendilini,
gözüne al dadaşım, sende sevgilini
dinle davul ne diyor: dan, dan, dan
ben bu sese vurgunum, can, can, can,
canlar yurdundur elbet, her can vatana kurban
atalar yurt sevmeği, davuldan öğrendiler
bu ilk barın adına sarhoş barı dediler
( seven sarhoştur elbet, sevse de sevmese de )
dadaşlar ağır ağır bir halka çevirdiler,
yurda kurban yiğitler bu halkaya girdiler
ses yok donmuş dudaklar, gözler halkalanıyor

ufuklar, bayraklaşmış, cihan
dan, dan, dan kanlar kaynaştıran dalgalanıyor
bier ses çıktı zurnadan
dağlar gibi dadaşlar, kımıldandı durmadan

tanrım bu ne duruştu, gözler şimşekleşiyor
kırat kişniyor, neden toprakları eşiyor?
silkin ey palandöken, dök başından karını,
dadaş oynarken gösterir vakarını

vur davulcu candan coşsun dadaşım,
Çal zurnacı, oynasın dadaş, dönüyor başım

HANÇER BARI

hançer burnunun ucundan geçerken geri çekilme ya da göz kırpma gibi korku belirtilerinin gösterilmemesi gereken, erlik sınayan bir oyun

erzurum yöresine ait bir oyun olan bar'ın bıçak kullanılarak icra edilenidir
temsili olarak meydan okuma ve karşı durabilme anlatılır

iki gencin ellerinde bıçak bulunur oyun genel bar kuralları içerisinde devam ederken bu iki genç karşılıklı gelir ve sırayla birbirlerine meydan okuma anlamında bıçak sallarlar fiziksel olarak çok yakın seyreden bu kısımda bir genç, elindeki bıçakları karşısındakinin yüzüne değdirmeden ama teğet geçecek şekilde sanki yüzünü kesip biçer gibi hızlı hareketlerle sallar diğeri ise "korkmadığını ve bütün gücüyle orada olduğunu" gösterecek şekilde kılını bile kıpırdatmaz daha sonra sıra diğerine geçer ve bu sefer de öbür genç kıpırdamazken diğeri karşılık vererek aynı hareketleri yapar sonuçta ikisi de kıpırdamamış ve cesaretlerini ortaya koymuşlardır izleyenlere dönerek yan yana oynayıp bitirirler

bu oyunun oldukça usta kişiler tarafından oynanması gerekir aksi takdirde çok ciddi kazalar olur çünkü bıçaklar gerçektir, karşıdakinin tam yüzüne doğru değdi değecek şekilde, olanca hızıyla defalarca savrulur ve bu sırada zıplamanın da dahil olduğu hareketler icra edilir en ufak bir hatada karşıdakinin yüzüne ne olacağı açıktır