Flamenko Dansı

Flamenko Güney İspanya'nın Endülüs(Andalucia) bölgesine özgü ama bu bölgeyle sınırlı kalmamış bir müzik ve dans türüdür ve Güney İspanya'nın kendi folklorik müziğiyle çingenelerin yaratmış oldukları müziğin kaynaşmasıyla ortaya çıkmıştır Flamenko coğrafik olarak evine çok bağlı da olsa ne tüm Endülüs folk müzik ve dansları Flamenko'dur ne de tüm Flamenko sanatçıları Endülüs'lüdür denilebilir

Bu toprakların tarihine bir göz atarsak: Cadiz(Kadiz) Avrupa'nın en eski yerleşimi olarak bilinmektedir MÖ 1100'de Fenike'liler "Cadir"dedikleri Kadiz şehrini kurdular Burada günümüz İspanya'sında halen canlandırılan danslara benzer dans tavırları ilk kez Fenike'liler tarafından sergilendi MÖ 550'de Eski Yunanlılar Güney İspanya'yı kontrolleri altına aldılar

İspanya MÖ 201'den MS 206'ya kadar Roma İmparatorluğu'nun bir parçası olmuştur 711 senesinde ise Mağribiler(Faslılar) olarak bilinen AraplarSuriyeliler ve Berberiler Cebelitarık Boğazı'ndan İspanya'yı işgal ettiler Yaklaşık yediyüz sene burada hakimiyet kurdular Arap kültürü İspanya'yı çok büyük boyutlarda etkiledi Müslümanlar buraya şiir şarkı ve müzikal enstrümanları da getirdiler Ayrıca İspanyol müziğine duygusallık ve duyarlılık kazandırdılar İspanyol müziği ve Flamenko'da önem kazanan çoğu şarkının Zambra Zorongo Zarabanda ve Fandango gibi Arapça isimleri vardır Aslında "Zambras" terimi o zamanki müzisyenlere ya da bunların çaldıkları toplantılara verilen isimdir Günümüzde halen Kanada'daki çingeneler festivallerine "Zambras" demektedirler

1492'de İspanya tekrar Hıristiyan hakimiyetine girdi

Günümüze ulaşan kayıtlara göre 1447 senesinde çingeneler İspanya'da görülmeye başladılar Aynı dönem içinde kuzeyden nüfuz ederek Barselona'ya oradan da sonraki yüzyıllar içerisinde İspanya'ya yayıldılar Sekizinci-dokuzuncu yüzyılda Hindistan'dan göç etmeye başlayan bu esmer tenli insanlar usta işçileriydi ve kendi müzik ve dans kültürlerine sahiptiler Çingenelerin getirdikleri kültürle Endülüs kültürünün kaynaşmasıyla Flamenko biçimlenmeye başlamıştır Flamenko sadece Güney İspanya'ya(Andalucia) aittir Dünyanın öbür yerlerindeki çingenelerin kültürlerinde Flamenko'yu çağrıştıran ögeler yoktur (İspanyol Flamenkosu'nu temel alarak kendi özgün müziklerini geliştiren Güney Fransa çingeneleri hariç)

XVIII yüzyıla gelindiğinde şu iki unsurun Endülüs müziğini etkilediğini görüyoruz: 1700'lerden beri İspanyolların Afrika'yı yoğun bir şekilde keşfetmeye başlamaları ve Sevilla şehrinin İspanyol yarımadasının en büyük köle marketi haline gelmesi (Bugün halen Andalucia'da yaşayan ve kökenleri o günlere dayanan zenci aileler vardır ve zenci müziğinin Endülüs müziği üzerinde mutlaka ki bir etkisi olmuştur) İkinci olarak da İspanyolların Amerika'nın keşfinde oynadıkları roldür

Güney Amerika'da oluşan Latin Amerika müziği XIX yüzyılda geri gelen İspanyollarla Endülüs'e taşındı ve bu bölgenin müziğinde daha belirgin bir hal aldı 1700'lerde gitar 6 telli oldu 1800 senesinde ise kaynaklara göre çingenelerin yaptığı 24 çeşit dans vardı Bunların çoğu bugün yokolmuştur ve Fandangos ve Sevillianas gibi çingene tarzı taşımayan danslar dışında hiçbiri bugünkü bilinen çingene dansında belirli bir şekilde yer almamaktadır O dönemki gezginlerin söylediklerine göreyse dansçılar ayaklarını dans ederken kullanmaz sadece kalça vücudun üst kısmı ve kollarını hareket ettirirlermiş

1840'lı yıllardan itibaren Flamenko'nun altın çağı başladı ve Flamenko dansının doğasını etkileyen değişiklikler yaşandı Şarkıya ve dansa daha çok önem verilmeye başlandı Bilinen ilk "Cafe Cante" yani Flamenko gece kulübü 1842 yılında Sevilla'da açıldı "Cafe Cantante" olarak bilinen bu dönem için bugünkü Flamenko'nun başlangıcıdır demek hiç de yalan olmaz 1910 senesi Flamenko'nun altın çağının ve Cafe Cantantane'lerin sonu olarak bilinir 1921'den sonra yavaş yavaş klasik bale figürleri Flamenko dansına girmeye başladı Yavaş yavaş kadınlar pantalon giyip ayaklarını kullanmaya başladılar Böylece Flamenko yeni bir tarz kazanmış oldu

1936'da başlayan iç savaş birçok sanatçının ülkeyi terketmesine neden oldu Ancak bu durum Flamenko'nun dünyaya açılmasını da sağladı Carmen Amaya ve ailesi Güney Amerika'ya giderek orada büyük başarı kazandılar Carlos Montaya bir dans şirketi ile Amerika'ya gitti ve New York'ta kaldı Vincente Escudero Paris'e oradan da Amerika'ya gitti Roman Montaya Paris Londra İsviçre ve Buenos Aires (Arjantin)'de gitar resitalleri verdi

1940'ların sonunda Flamenko'nun onlarca sene evvel başlayan tiyatro ve opera serüveni önemini yitirmeye başladı ve 1950'lerde de son buldu

Flamenko 1960'lardan itibaren rönesansını yaşamaya başladı İspanya'da eski şarkıların çoğunu gelecek nesillere aktarmak için kayıtlar yapıldı Entellektüel "Aficionados"lar ise Flamenko'nun tarihini araştıran ve türlerini analiz eden kitaplar yazmaya başladılar 1958'de Jeres de la Fontera'da kurulan "Catedra de Flamencologia" Flamenko'yu korumayı ve bu konuda çalışmalar yapmayı amaçladı

Müzikal bağlamda zor bir flamenko gitaristi olan Victor Monje "Serranito" ürkütücü his veren yeni bir teknik ve çok karmaşık bir müzik yarattı 1960'ların sonunda Paco de Lucia'nın ilk albümü çıktığında Flamenko gitarının devrimi gerçek anlamda başlamış oldu O dönemde çıkarttığı "Rumba" albümüyle de İspanya'daki ulusal ilgiyi flamenkonun üzerine çekmeyi başardı Paco de Lucia'nın da beraber çalıştığı "cante"lerin (şarkı) genç dehası Camaron de la Islaen az O'nun kadar önemliydi Camaron 1970'lerin en etkili şarkıcısıydı; kendine has ızdırap ve acı ile haykıran güçlü Arap nameleriyle dolu bir tarzı vardı Paco ve Camaron bir düzinenin üzerinde albüm çıkardılar ve Flamenko severler için dünyada "yıldız" olarak tabir edilen kişilerden daha fazlası oldular

1970'lerde festival olgusu ortaya çıktı Festivaller(fiesta) normalde gece 11 civarında başlar ve tan ağarana kadar sürerdi Flamenko'daki samimiyet ve doğaçlama yerini ustalığa ve ticarete bıraktı Sanatçı içini saran isteği dindirmek için değil sırası geldiği için dans etmeye başladı

80'lerde ise sanatın her alanında teknik gelişmeler yaşandı Bu da beraberinde ticari patlamayı getirdi Son yirmi yıl içerisinde gitar teknikleri ve müzikal anlamda bilgiyi geliştirme oldukça iyi yollar aldı Günümüzdeyse Flamenko esnek yapısıyla gelişmelere açıktır bir bakıma kontrol dışındadır

Flamenko'da Şarkı (Cante)

Flamenko'da öncelikli ve vazgeçilmez olan şarkıcıdır Flamenko şarkıcısı en azından "cante"nin birkaç tarzında uzman olmalı ve ilgili olduğu tarzın ise birçok ritmini geleneksel ezgilerini ve çeşitli şiirlerini bilmek durumundadır Klasik geleneklerde iyi vokal tekniği olarak bilinen kendine özgü ayırdedilebilen bir sese sahip olmalıdır Ayrıca sesini batıdan çok doğu tekniğine yakın bir tarzda kullanabilmelidir Flamenko şarkıcıları parmaklarını masaya vurarak alkış yaparak ayaklarıyla -yaşlıysa bastonuyla- yere vurup ritm tutarak kendi sağlayacağı ritmik eşlikle geleneğe bağlı fakat kendi ruhunu ve anın getirdiği hisleri de katarak kendi solosunu yaratır Kadın ve erkek şarkıcılar tipik olarak aynı mutlak ses aralığında birbirine yakın seslerde söylerler Teknik olarak erkekler yüksek Tenor kadınlar da Alto aralığında söyler

Flamenko'da Dinleyici (Aficion)

Flamenko'nun temel niteliği "Aficionado" denen önceden bilgilendirilmiş sempatik bir dinleyiciye bağlıdır Bu kişi ya da kişiler ailenin bir üyesi arkadaş ya da genel dinleyicilerden biri de olabilir Flamenko'da yalnızlık yalıtılmışlık var gibi görünse de ya da çoğunlukla şarkı söylemek dans etmek edimleri ayrı ayrı yapılsa da gerçekte Flamenko'nun yaşayabilmesi için -doğası gereği- aktif dinleyicilerin katılımına gereksinimi vardır

Aficionado'nun rolü temeldir ve bunu gerçekleştirebilmesi için bu kişinin hem sanatı önemsemesi hem de gelenekleri hakkında birşeyler bilmesi gerekir Aficionado bazen bir eleştirmen bazen de para ödeyen biri olabilir ama temel rolü ne eleştirmek ne de patronluk yapmaktır; sempatik ilgili olmalı ve şarkıcının yapmaya çalıştığı şeyi desteklemelidir Dinleyici Flamenko yapanlara olabildiğince yakın oturmalı ve onların çabalarını alkış ya da ayak ritmleriyle desteklemelidirler Ya da sadece dinleyip geleneksel çeşitli destekleme takdir etme yöntemleriyle (Joleo) cevap vermelidir ("Ole" "Bueno" gibi) Sanatçı bu desteğe -ki ciddi konser seyircisinden oldukça farklıdır- dayanarak onunla iletişim kurar Sanatçıya verilen böyle bir destek aslında kendi içinde küçük bir sanattır

Flamenko'da Dans (Baile)

Dans Cante gibi temelde solo arasıra da önceden hazırlanmadan yapılan bir düettir Ama bir grup dansı değildir Bu önceden hazırlanılmamış olması "Puro Flamenko"nun özelliğinde vardır Cante ile aynı ritmde ruhen ve biçimsel olarak eşleştirilebilir olmalıdır Ancak Flamenko dansını ve tekniğini karakterize eden şeyler bunlardan çok fazlasıdır Performans Flamenkosu'nun daha özenli ve tanımlanmış bir tekniği vardır Oldukça gelişmiş bir üst gövde kol tekniğiyle karmaşık ve ses çıkartılarak yapılan ayak hareketlerinin birleşiminden oluşur Bu yönleriyle de öteki etnik danslardan ayrılır Amerikan Tap dansında Clog dansında (Tahta ayakkabıyla yapılır) İrlanda dansında ve bazı Meksika halk danslarında da sesli ayak vuruşları vardır Ancak üst gövdedaha çok "sürüklenir" Üst gövdenin kullanıldığı doğu danslarında ise ayak hareketleri bu kadar karmaşık değildir Temel Flamenko duruşları diğer danslardaki görünüşlere birkaç nedenden ötürü zıttır:

Üst gövde ve baş dik ve yüksek Omuzlar aşağıda ve geride bacaklar hafifçe bükülü asla kilikli değil kol eklemleri vurgulu (Parmaklar bilekler dirsekler) gizli değil nadiren yumuşak örneğin kollar kalkarken omuzun üzerine çıkana kadar dirsekler daha yukarıdadır Torso'nun gücü yükselme derecesi ve kollar ayak aktif hale geldiğinde asla sönmemeli ve ölmemelidir Yoksa dans çizgi filmlerdeki öfkeli ayak vuruşları klişesine benzer

Kadınlar için kostümün kendisi dansın bir bölümünü oluşturur Kendine özgü tam etek onu kontrol etmesini bilen bir dansçının üzerinde kendi dansını yapabilir

Flamenko'da Gitar (Toque)

Şarkıcıya bir gitarcı eşlik eder Gürültülü bir eğlence ortamında iki ya da daha fazla gitarcının da olduğu görülür Gitarcı tabii ki icra edilen şarkı formunun ritmini iyi bilmeli ve şarkının geleneksel melodilerine aşina olmalıdır Şarkıcıyı desteklemek için cümlelerin sonuna kısa dekorasyonlar ya da cevaplar ekleyebilir Letralar arasında "faseta" denen melodik çeşitlemeler (geleneksel ya da kendi keşfettiği) çalabilir Şarkı ile birlikte dansta varsa o zaman gitarcının dansçıyı da desteklemek gibi bir görevi vardır Bu durumda dansın ritmlerine uygun üslupları da bilmek zorundadır Böyle bir ortamda gitarcı sololarda yapabildiğinden değil öncelikle dansa ve/veya şarkıya getirebildiğinin en iyisinden dolayı ödüllendirilir

Flamenko gitarı ve tekniğini ele alırsak: Enstrümanın kendisi daha çok klasik gitara benzer Yapısı daha hafif sesi daha parlaktır ve teller gitarın gövdesine daha yakındır Ses deliği ve köprü arasındaki bölgeyi "Golpe" denen (yüzük parmağının tırnağı ile yapılan hafif vuruşlar) tıklatmalardan koruyan ince bir plastik tabaka vardır Bu sese perküsyona yakın bir vurgu sağlar Sol el tekniği klasik tekniğe benzemesine rağmen perdeli pozisyonları bireyselleşmiş parmak pozisyonlarından daha çok tutulur Sağ el tekniği klasik teknikten daha fazla olarak birkaç şey daha ister Bunlar çeşitli Rasqueadolar (çeşitli parmaklarla tüm tellere yapılan hızlı ve perküsyon tarzı çarpmalar) ve yukarıda da bahsettiğim golpelerdir Genel olarak flamenko gitarı daha çok atakla ve daha agresif çalınır

Flamenko'daki Biçimler (makamlar):

Alboreas
Alegrias
Bamberas
Bulerias
Caleseras
Campanilleras
Cantinas
Cana
Caracoles
Carseleras
Cartageneras
Chuflas
Colombianas
Danza Mora
Debla
Fandangos Grandes
Fandangos de Huelva
Fandanguillos
Farruca
Garotin
Granainas
Guajiras
Jaberas
Jaleos
Livianas
Malaguenas
Marianas
Martinetes
Media Granaina
Milongas
Mineras
Mirabras
Murcianas
Nanas Palmares
Peteneras
Playeras
Policana
Polo
Roas
Romeras
Rondena(Toque)
Rondenas
Rosas
Rumba Gitana
Soetas
Serranas
Sevillanas
Siguiriyas
Solea
Solea Corta
Soleares
Soleariya
Tangos
Tanguillo
Tarantas
Taranto
Temporeras
Tientos
TientosCanesteros
Tiranas
Tonas
Trilleras
Verdiales
Vito
Zambra
Zapateado
Zorongo Gitano