Genel Olarak Özbekistan

Genel Olarak Özbekistan


Coğrafî olarak, Orta Asya'nın merkezinde yer alan Özbekistan, güneybatıdaki Amuderya ve kuzeydoğudaki Siriderya Nehirleri arasında uzanan toprakların büyük bölümünü kapsar Kuzey ve kuzeybatıdaki Kazakistan, doğu ve güneydoğuda Kırgızistan ve Tacikistan, güneybatıda Türkmenistan, güneyde ise Afganistan, güneybatıda Türkmenistan, güneyde ise Afganistan'ın küçük bir bölümüyle çevrilidir 1936'da kurulan Karakalpak Özerk Bölgesi de Özbekistan sınırları içindedir

Sovyet döneminde olduğu gibi bugün de Özbekistan toprakları idari olarak 12 eyalete ayrılmıştır; Buhara, Navii, Endican, Harezm, Surhanderya, Cizzak, Kaşkaderya, Namangan, Semerkand, Siriderya, Taşkent ve Fergana Ayrıca ülkede 156 şehir, 104 kasaba ve 1254 tane köy bulunmaktadır
Orta Asya Cumhuriyetleri'nden biri olan Özbekistan, 447600 kilometre karelik yüzölçümü ve 22 milyona varan nüfusu ile bölgenin en kalabalık ülkesidir Eski SSCB içinde de Rus ve Ukraynalılardan sonra en büyük üçüncü "millet" Özbekler olmuştur
Özbekistan'da 60'tan fazla etnik grup yaşamaktadır Cumhuriyet içerisinde Kongrat, Nayman, Kineges, Mangıt, Toyak, Saray, Barın, Üç Uruğ, Bugut, Arlat, Kanglı, Kırk, Bataş ve Karakalpak gibi boylara rastlamak mümkündür Ancak bu boylar arasında evlilikler oldukça sınırlı kalmıştır II Dünya Savaşı öncesi 1926-1939 yapılan nüfus sayımları, müslüman halkların nüfus artışının ülke ölçüsünde, Slav kökenli ve diğer halklarınkinin gerisinde kaldığını göstermektedir Savaştan sonra bu durumda köklü değişiklikler oldu Bugün de özellikle Özbekistan, nüfus artışı yönünden dinamik toplulukları barındırır Özbekistan'ın son belirlemelere göre 216 milyon olan nüfusunun %69'unu Özbekler, %9'unu Ruslar, %47'sini Tacikler, %41'ini Kazaklar, %24'ünü Tatarlar, %21'ini Karakalpaklar ve %7'sini diğer etnik gruplar oluşturmaktadır
Rus azınlık nüfusu, diğer Türk Cumhuriyeti'ne oranla Özbekistan'da daha azdır Ruslar, Taşkent gibi büyük metropollerde yaşamakta ve başat mevkiilerde yer almaktadırlar Özbekistan'daki yönetim kadrosu esas olarak Özbeklerden oluşmakla birlikte teknik bilgi ve uzmanlık gerektiren yerlerde Ruslar görev yapmakta ve özellikle hizmet sektöründe hakim durumda bulunmaktadırlar Özbekler ile Ruslar arasında kayda değer bir çatışma yaşanmamış olmasına rağmen, gelecekleri konusunda belirsizlik, Özbekistan'ın Kasım 1993'te ulusal parasını tedavüle koyması ve Özbek yönetiminin Rus azınlığa, Moskova'nın baskısına karşın çifte vatandaşlık hakkı tanımamakta direnmesi Rus nüfusun esasen var olan göç eğilimini artıran bir rol aynamıştır
Özbekler ile bazı etnik gruplar arasındaki ilişkilerin de uyumlu olduğu söylenemez Nitekim, 1989 yılında Özbekler ile Ahıska Türkleri arasında kanlı çatışmalar meydana gelmiş, bir grup Ahıska Türkü ülkeyi terk etmiştir Yine Fergana Vadisi'nin Kırgızistan tarafında Kırgızlar ile Özbekler arasında toprak anlaşmazlığı nedeniyle ortaya çıkan ciddi olaylar Özbekistan'daki Kırgızlar ile olan ilişkileri de etkilemiştir



Özbekistan nüfusunun büyük bölümünün Özbeklerden oluşması hem bir siyasi güç, hem de bir istikrar unsuru olarak değerlendirilmektedir Bu durum aynı zamanda yönetimde ve ekonomide Ruslar tarafından donatılmış olan kilit mevkiilerin Özbekleştirilemesinde Kerimov'a büyük kolaylıklar sağlamıştır
Özbekistan'daki nüfus artışı oldukça fazladır ve üçüncü dünya ülkelerine eşittir Ancak bu durum özellikle ekonomi yönünden birtakım olumsuzlukları da beraberinde getirmektedir Mesela bütün ülkedeki çalışma yaşına gelmiş nüfusun, bu ülkedeki artışı %90'dan fazladır Tüm eski SSCB'nin iki katı doğum hızına sahip Özbekistan'da bu artış 1970-1989 yılları arası %686 olarak tespit edilmiştir Oysa bu oran SSCB'de %186 olmuştu 2010 yılında Özbekistan'ın 32-36 milyona ulaşacağı hesaplanıyor Bu nüfus artışının sonucu olarak, verimli ve su tarımı yapılan bölgelerde yoğunlaşma artacak ve kişi başına düşen toprak alanı azalacaktır
Bu soruna göç politikası ile çözüm bulunması da şimdilik mümkün görülmüyor Çünkü bütün Orta Asya bölgesinde yerleşik nüfusun göç oranı genel ortalamanın %25-30'u dolayındadır Bu bölgelerden oldukça az göç olmaktadır ve özellikle kırsal kesimdeki nüfus hareketsizdir Bunun yanında, Özbekistan diğer Orta Asya Cumhuriyetleri'ne oranla kentli nüfusun en fazla olduğu ülkedir 1979-1980 arasında bu oran %41 olarak belirlenmiştir Ancak kentli nüfusun giderek azalması olgusu bugün de devam etmektedir Kırsal yörelerde oturan ve toplam nüfusun %59'unu oluşturan halkın dörtte üçü Özbek kökenlidir
Özbekistan, Azerbaycan'dan sonra en fazla yerli nüfusu kapsar ve diğer cumhuriyetlere oranla en az Rus nüfusu barındıran ülkedir Ülkede pek çok etnik grup olmasına karşın Özbekler, %7 oranında Tacikistan'da %35 oranında Kırgızistan'da, %2'si Türkmenistan'da ve Kazakistan'da yaşamaktadır Ayrıca Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde 20 bin dolayında Özbek yaşamaktadır
Bugün nüfusun yaklaşık %21'ini oluşturan Karakalpaklar, Kazaklara yakın bir Türk boyudur Yaşadıkları bölge olan Karakalpakistan, 1925 Nisan'ında Kazak Muhtar Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir bölgesi durumundaydı 20 Mart 1932'de özerk statüsünü kazanan bölge, Aralık 1936'da Özbek Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne dahil edilmiştir
Özbekistan'ın tarihten gelen ve zengin bir kültür ve debiyat temeli vardır Semerkand ve Buhara şehirlerinde Türklük dünyasının en ünlü ve dünya çapındaki düşünürleri, edebiyatçıları, matematikçileri ve bilim adamları yetişmiştir Diğer cumhuriyetlerde bulunmayan bu köklü kültür mirası, Özbeklere çok daha güçlü bir ulusal kimlik bilinci kazandırmıştır
Bugün, Özbek Edebiyatı diye isimlendirilen edebiyat, 19 yy'ın ikinci yarısına kadar Orta Asya Türk oymaklarının ortak edebiyatı olarak gelişen ve Türkiye'de daha çok "Çağatay Edebiyatı" olarak bilinen kültürünün devamıdır
Çok zengin bir kültür ve edebiyata sahip olan Özbekler, edebiyatları aracılığı ile de siyasi baskıları dile getirmiş ve ulusal bilinç ile bağımsızlık isteklerini canlı tutmaya çalışmışlardır Bunun yanında bütün yıkıcı savaşlar ve iç çatışmalara rağmen zengin kültür varlıklarını korumayı başarmışlardır

--- Sonraki mesaj ---

Özbek Adının Kökeni

Özbek kavminin adı hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür Örneğin Ebugazi Bahadır Han (1603-1669)'ın belirttiğine göre Özbek adı, 1313-1340 yılları arasında hüküm süren Altınordu Hanı Özbek'in kendi halkına verdiği bir addır Önceleri Çağatay ulusundan ayırmak için Cuci ulusunun doğu koluna verilen Özbek adı, bölge Türklerine İslamlığı benimseten Özbek HAn'dan sonra, özellikle Ebul Hayr'a bağlı kurulan boyların adı oldu Böylece Özbek Han'ın ada, oymağı niteleyen bir süreklilik kazandı Yakubovsky'nin belittiğine göre Özbek Han 1335'te Azerbaycan seferine çıktığında askerlerine "Özbekler" deniliyordu Ebul-Hayr'ın kendi devletini kurmasıyla da "Özbek" devletin adı oldu


Bugün Özbekistan Cumhuriyeti'nin 969'unu oluşturan ve geçmişte ÖSSC'ninda yaşayan ve nüfusun çoğunluğunu oluşturan Özbekler çeşitli Türk boylarından oluşmaktadır Ruslar zamanında Özbeklere Sart, Kurama, Tacik, Çağatay, Türk, Mülmlan gibi adlar da vermişlerdir
Bilindiği gibi, Altınordu Hanı Özbekin soyundan gelen yöneticiler, Fergane Vadisi'nde Türkleri bir araya toplayarak, yeni bir devlet kurmuş ve bu devlete de "Özbek Devleti" adını