Boşaltım Sistemi(Genel)...

• Metabolizma sonucunda oluşan zararlı ve işe yaramayan maddelerin dışarı atılmasına boşaltım denir
• Tek hücreli canlılarda çoğunlukla CO2 ve NH3 gibi artık maddeler doğrudan difüzyon veya osmozla dışarı atılır
• Tatlı sularda yaşıyan canlılarda (paramesyum gibi) fazla suyu dışarı atan kontraktil kofullar bulunur

OMURGASIZ HAYVANLARDA BOŞALTIM
• Sünger ve sölenterlerde boşaltım vücut yüzeyinden difüzyonla olur
• Yassı solucanlardan planaryada boşaltım organı alev hücreleridir(protonef- ridyum)Alev hücresi içerisinde titrek siller bulunan boşluk vardırAlev hücrelerindeki sillerin hareketi ile hücreye gire su boşaltım kanallarına itilir ve boşaltım deliğinden dışarı atılırAlev hücrelerinin esas görevi vücudun su dengesini sağlamaktırNH3 ve CO2 in bir kısmı vücut yüzeyinden difüzyonla atılır
• Toprak solucanındaki boşaltım organı nefridyumdurVücudun her halkasında bir çift bulunurNefridyumun vücut içine bakan ucunda kirpikli huni bulunurKirpikli huniden ayrılan kanal vücut boşluğunda çok sayıda kıvrımlar yaparak bir sonraki halkadan dışarı açılır yani nefridyumlar arasında bir bağlantı yokturKanalların üzerleri kılcal damarlarla çevrilidirKılcal damarlarda glikoz gibi yararlı maddeler ve suyun bir kısmı geri emilerek idrar oluşturulur ve bu boşaltım artığı dışarı atılır
• Böceklerde boşaltım organı malpighi tüpleridirBu tüplerin kapalı olan serbest uçları organlar arasındaki boşluklara uzanırDiğer uçları ise sindirim kanalının son kısmına bağlanırBu organlar vücut boşluğundaki kanda bulunan boşaltım maddelerini difüzyon ve aktif taşıma ile alır Ve kasların kasılması ile bağırsağı boşaltırFazla su bağırsaktan geri emilirBöcekler azotlu artıkları ürik asit kristalleri şeklinde atarak fazla su kaybını önler

OMURGALI HAYVANLARDA BOŞALTIM
• Canlılardaki azotlu artık ürünleri amonyak ,üre,ürik asittirAmonyağa göre üre,üreye göre de ürik asit daha az zehirlidirSuda yaşayan canlılar amonyağı fazla enerji harcamadan kolayca suya verebilirKarada yaşayan canlılar da ise amonyak daha az zehirli olan üre veya ürik asite daha fazla enerji harcanarak dönüştürülürÜre suda kolayca çözünebilir ve böbreklerden atılıncaya kadar vücutta kalabilirÜrenin vücuttan atılması su ile olurMemeliler üreyi bol su ile dışarı atarlarKarada yaşayan fakat vücuduna fazla su almayan böcekler sürüngenler ve kuşlarda üre suda çözünmeyen ürik asit kristalleri şeklinde atılırBöylece vücuttan aşırı derecede su kaybı önlenmiş olur
• Omurgalıların boşaltım organına böbrek denir ve 3 tiptir
PRONEFROZ
Balık ve kurbağaların embriyo devreleri ile köpek balıklarında görülürEsasını nefridyumlar teşkil ederNefridyumlar omurganın iki yanında uzanan kanala bağlanırlarNefridyumların önünde aorttan ayrılan kan damarlarının meydan getirdiği glomerulus denilen kılcal damarlar yumağı bulunurGlomerulustan kirpikli hunilere süzülen artık maddeler ortak bir kanalla taşınarak kloaka getirilir ve oradan dışarı atılır
MEZONEFROZ
Sürüngen,kuş ve memelilerin embriyoları ile balık ve kurbağaların erginlerinde görülürPronefroz tipi böbreğe benzerAncak kirpikli hunilerin yerini bowman kapsülleri almıştırBowman kapsülleri glomerulusu sararBowman kapsülleri ayrı ayrı kanallara açılır
METANEFROZ
Sürüngen kuş ve memelilerin erginlerinde görülürHer bir bowman kapsülü ortak bir kanalla boşaltım kanalına ulaşır
• Omurgalılarda üreme sistemi ile boşaltım sistemi birbirleri ile bağlantılı yapı gösterir(ürogenetal sistem)Müller kanalı ile dişi üreme sisteminin kanallarını oluştururWolf kanalı erkeklerde üreme sisteminin kanallarını oluştururWolf kanalı sürüngen,kuş ve memelilerde yanlızca üreme sisteminin kanalını oluştururMemelilerin ürogenital sistemi,sindirim sistemi ile ilgili değildirDiğer omurgalılarda ürogenital sistemle sindirim açıklığı ortaktırBu tür canlılara tek delikliler denir



İNSANDA BOŞALTIM SİSTEMİ

BÖBREK VE YAPISI• Bir çift olup, fasulye tanesi şeklindedirHer böbrekten birer idrar kanalı çıkarBunlar aşağı doğpru inerek idrar kesesinde sonlanır
• Böbrek dıştan içe doğru ;
Kabuk(korteks)
Öz bölgesi(medulla)
Havuzcuktan(pelvis) oluşur
• Böbrekte yapı ve görev birimi nefrondurNefronların üre ve artıların süzüldüğü en önemli kısımları böbreğin kabuk kısmıdırNefrondaki yapılar
1)Glomerulus:Kılcal damarlardan oluşur
2)Bowman kapsülü : Glomerulusu sararGlomerulustan süzülme ile gelen kan sıvısı bowman kapsülüne geçerTek sıralı yassı epitelden meydan gelmiş yarım ay şeklindeki yapıdır
3)Proksimal kanal:Geri emilmenin meydana geldiği kıvrımlı kanallardırBesin maddelerinin büyük bölümü buradan geri emilir
4)Henle kulpu:Özellikle su ve minareller geri emilir
5)Distal kanal:en son geri emilmenin meydana geldiği yerdirÖzellikle iyonlar burada geri emilir
• Geri emilmenin yapıldığı yerlerin(proksimal kanal,henle kulpu ve distal kanal) çevresi kılcal damarlalar çevrilir
• Böbreklere kan,böbrek atar damarı ile taşınırBöbrek atar damarı O2 besin,üre ve ürik asit bakımından zengindir
• Böbreğin öz bölgesinde ,tabanı kabuk bölgesine tepesi havuzcuğa bakan piramit şeklinde yapılar bulunur
• Glomerulus + Bowman kapsülü = Malpighi cisimciği
• Glomerulus + Bowman kapsülü + henle kulpu = Nefron



KANDAN BOŞALTIM MADDELERİNİN SÜZÜLMESİ
• Böbreklerin görevi, hücrelerde oluşan ve kana verilen metabolizma artıklarını süzerek kandaki maddelerin belirli derişimde kalmasını sağlamaktır
• Böbrek atar damarı ile gelen üre ve ürik asit ,çeşitli tuzlar,iyonlar,glikoz yüksek kan basıncından dolayı bowman kapsülüne geçerSüzülen sıvı tek sıralı yassı epitelden oluşan bowman kapsülünden henle kulpuna geçerBu sıvı kan plazmasına benzemekle birlikte sıvı içerisinde alyuvar,akyuvar ve kan proteinleri yokturDaha çok doku sıvısına benzer süzülme sonucu boşaltım kanalına geçen maddelerin yararlı olanları ve suyun bir kısmı kanalcığın duvarındaki hücreler tarafından geri emilerek tekrar kılcal damarlarla kan dolaşımına katılır
• Emilen su miktarı vücudun o sıradaki su miktarına bağlı olup hipofizden salgılanan antidiüretik hormon tarafından ayarlanır
• Üre , ürik asit fazla tuz ve fazla su idrar bileşimi şeklinde idrar toplama kanalı ile havuzcuğa , oradan da üreter ve idrar kesesine iletilir
• Geri emilme ile emilen maddeler glikoz,yağ asitleri Na,Cl,K,mineraller bazı tuzlar ,su,vitaminlerdir ve % 99 aktif taşıma ile olur
• Kan basıncı ile atılan maddeler amonyak ,üre,ürik asit,tuz ve zehirli maddelerdir

BÖBREĞİN GÖREVLERİ
• Metabolizma sonucu meydana gelen artıkları süzmek
• Vücut sıvılarının bileşimlerini ,doku sıvısı ile hücredeki su miktarlarını belirli yoğunlukta tutmak
• Kandaki tuz ve diğer maddeleri dengede tutmak
• Kararlı bir iç çevre sağlamak (homeostasis)
• Vücuttaki su miktarının ayarlanması hipofizden salgılanan antidiüretik hormon (ADH) tarafından yapılırADH az salgılandığında şekersiz diyabet hastalığı ortaya çıkar
• Kanın pH'ını ayarlarKanın pH' ı 7,4 türBu Ph 7 - 7,7 olursa canlı ölür değişen Ph ı böbrekler düzeltirKanda asitliliğin artmaması gerekir bunu akciğer ve böbrek sağlar
• Fazla miktarda deniz suyu içen insan ölürÇünkü deniz suyunda % 3 tuz vardırİnsan kanındaki tuz oranı ise % 0,9 durİnsan böbreği en çok % 2 tuz içeren sıvıyı süzebilirDeniz suyu yutan bir insan böbreklerinin atabileceğinden fazla tuz yoğunluğundaki sudan içtiği için böbrek işlemini yapamazKandaki tuz miktarı arttığından hücrelerden ve doku sıvısından kana su geçer ,yani hücreler plazmoliz olur
• Kıvrımlı kanala etki ederek minerallerin (Na, Cl iyonlarının)geri emilimini aldosteron hormonu sağlar Bu hormon böbrek üstü bezinin kabuk bölümünden salgılanır



BÖBREK-İDRAR YOLLARI HASTALIĞI
1 Şeker hastalığı: Glikoz bowman kapsülünden idrara geçip ,geri emilemezse olur
2 Albumin hastalığı: Böbrekteki idrar süzen kapsüllerin bozulmasından meydana gelir
3 Nefrit: Nefronların iltihaplanmasındandır
4 Sarılık: İdrarda safra boyalarının görülmesidirSafra kana emilir kandaki safra boyaları idrara geçer ve idrarın rengi koyu kırmızıya dönüşürHastanın göz akı ve derisi de sarımsı olur
5 Böbrek taşları: İdrarda oksalat, ürat, fosfat eriyik halde bulunurİdrar yollarında bir iltihap yara ,tıkanma olursa bunlar çökelerek böbrek taşlarını yaparBöbrek taşları da böbrek kanamalarına ve şiddetli ağrılara sebep olurKanlı idrar çıkması görülür
6 Üremi: Böbreğin yeterince üre süzememesi, durumunda kandaki üre miktarının artması ile oluşur

BOŞALTIMA YARDIMCI ORGANLAR
1 Akciğer: CO2 ve az H2O atılır
2 Ter bezleri: Su üre ,ürik asit , tuz atılır
3 Karaciğer: Reaksiyonlar sonucunda oluşan zehirli atıkları safra kanalı yolu ile ince bağırsağa oradan da dışarı atar
4 Solungaçlar: Balıklarda solungaç yüzeyinden NH3 gibi azotlu artıklar ve fazla tuz atılır