Orkun Abaçası (Bilmiyenlere)

ORKUN ABAÇASI

Bu sayfadaki Orkun harflerini görebilmek ve Orkun harfleri ile yazı yazabilmek için bilgisayarınızda Orkun True Type Yazı Tipi Dosyası yüklü olması gerekmektedir Eğer yüklü değilse Orkun harflerini latin harfi olarak görürsünüz
Orkun True Type Yazı Tipi Dosyası'nı bilgisayarınıza yüklemek için buraya tıklayın

GİRİŞ

Orkun yazısı olarak adlandırdığımız alfabe, Türklerin en eski alfabesi olup tamamen Türk kökenlidir Orkun yazısındaki harflerin önceki devirlerde resim olduğu, zaman içerisinde alfabeye dönüştüğü yönünde görüşler mevcuttur ve “y” harfinin “yay” a, “ok” harfinin “ok” a benzemesi gibi örneklerle bu görüş güçlendirilmektedir Bu konuda uzlaşma sağlanamamış olsa da Türk yazısının ithal olmaması ve eski devirlerden beri kullanılıyor olması bu ihtimali kayda değer bulmamıza olanak sağlamaktadır

Orkun yazısı denilince Orkun bengü taşları akla gelmekte ise de bu yazının daha önceden de kullanıldığını belirtmek gerekir Meşhur “Altın Elbiseli Adam” ın kurganından çıkarılan parçalar üzerindeki yazı ile Orkun yazısı büyük oranda örtüşmektedir Bu yüzden bazen klasik olarak dile getirilen “Orkun Yazıtları ilk yazılı Türk eserleridir” söyleminin yanlışlığını belirtmek gerekir

Bu çalışmada Orkun harflerinin Latin alfabesindeki karşılıkları verilecektir Ancak harfleri bilmek Orkun yazısı yazabilmek için yeterli olmadığından ayrıca basit olarak yazım kurallarından ve harflerin kullanımından da bahsolunacaktır Çalışmada ilk olarak sessiz harfler ve çift sesli harfler, daha sonra sesli harfler bölümü incelenecek, ardından örnek cümlelerle konu pekiştirilecektir

Orkun yazısı sağdan sola veya yukarıdan aşağı yazılır Sözcükler birbirinden üst üste iki nokta ile ayrılır Ancak bazen iki sözcüğün birlikte yazıldığı da görülebilir Orkun yazısında her ne kadar kurallar olsa da kitabelerde bunların istisnalarına rastlamak da mümkün olabilmektedir

SESSİZ HARFLER

Tablo1

B
C
Ç
D
F
G
Ğ
H
J
K
L
M
N
P
R
S
Ş
T
V
Y
Z

İnce
b
ç
d
g
g
k
l
m
n
p
r
s
ş
t
y
z

Kalın
B
Ç
D
G
G
K
L
M
N
P
R
S
Ş
T
Y
Z

Günümüzde kullandığımız alfabede yer alan sessiz harflerin Orkun Yazısı’ndaki karşılığı üstteki tabloda verilmiştir Bu harfler dışında Orkun Yazısı’nda yer alan diğer harflere aşağıda değinilecektir Bu tabloda yer aldığı hâlde Orkun Yazısı karşılığı verilmeyen harfler hakkında açıklama yapalım:

C harfi Türkçe kelimelerde bulunmaz Bu yüzden Orkun Yazısında karşılığı yoktur Örneğin; can, canan, cenk, cihan gibi sözcükler Türkçe değildir ve Orkun yazısı ile yazılamazlar

F harfi Türkçe kelimelerde bulunmaz Bu yüzden Orkun Yazısında karşılığı yoktur Fakir, faul, felsefe gibi sözcükler Türkçe değildir ve Orkun yazısı ile yazılamazlar

Bugünkü Türkçe kelimelerde yer alan “h” harfi eskiden “k” olarak yazılırdı Hâlen kullanmakta olduğumuz “hatun”, “hangi” gibi Türkçe kelimelerin eski şekli “katun”, “kangı” biçiminde idi Orkun yazısında da buna uygun olarak “h” yerine “k” kullanılır

J harfi Türkçe kelimelerde bulunmadığından dolayı Orkun yazısında yoktur

V harfini içeren Türkçe sözcükler eskiden “b” ile yazılırdı Orkun yazısında da buna bağlı olarak “v” yerine “b” ye yer verilecektir Örneğin; “ev” sözcüğünün eski şekli “eb” idi

Tablo1’de günümüzdeki Türk alfabesindeki harflerin bazılarına biri ince biri kalın olmak üzere iki karşılık verildiği görülmektedir Bunun sebebi Orkun yazısında Türkçe’deki büyük ünlü uyumundan yararlanılarak kalın ve ince ünlü kullanımına göre farklı harflere yer verilmesidir Bilindiği üzre Türkçe’de ince ünlü (e, i, ö, ü) ile başlayan sözcükler ince ünlü ile, kalın ünlü (a, ı, o, u) ile başlayan sözcükler de kalın ünlü ile devam ederler Buna göre; ince ünlü içeren sözcüklerde ince sessiz harflere, kalın ünlü içeren sözcülerde ise kalın sessiz harflere yer verilecektir Örneğin, “adgır” (=aygır=erkek at) yazarken d, g ve r harflerinin kalın şekilleri, “edgü” (=iyi) yazarken ise d ve g harflerinin ince şekilleri kullanılacaktır

ÇİFTLER

Orkun Yazısı’nda bazı harfler yan yana geldiklerinde birleşik olarak farklı bir biçimde yazılırlar Bu çiftler sesli-sessiz çiftleri ve sessiz-sessiz çiftleri olarak ikiye ayrılır

1) Sesli+Sessiz Çiftler:

Tablo2

iç, çi
ok, uk, ko, ku
ök, ük, kö, kü
ık, kı

c
q
X
Q

Yukarıda yer alan Tablo2’de, bahsi geçen bu sesli+sessiz çiftleri gösterilmiştir Bu çiftlerin kullanımına birkaç örnek verelim:

“İçinde” mânâsındaki “içre” sözcüğü i+ç+r+e olarak değil iç+r+e olarak yazılacaktır (erc)

“ok” sözcüğü o+k olarak değil doğrudan “ok” olarak yazılacaktır (q)

Türük (Türk) sözcüğü ise t+ü+r+ü+k olarak değil t+ü+r+ük olarak yazılır (XrÜt)

“Şehir” mânâsındaki “balık” sözcüğü sözcüğü ise şu şekilde yazılır: QILB

2) Sessiz+Sessiz Çiftler:

Tablo3

nç
ng
nd, nt
ny
ld, lt

C
h
J
F
V

Tablo3’de sessiz+sessiz şeklindeki çiftlere yer verilmiştir Bu çiftlere ilişkin birkaç örnek:

“Tanrı” mânâsındaki “tengri” kelimesi şu şekilde yazılır: irht

“Anda” kelimesinin yazımı ise şu şekildedir: aJ

“Fakir” anlamındaki “çıgany” kelimesinin yazımı şöyledir: fGIÇ

SESLİ HARFLER

Tablo4

a, e
ı, i
o, u
ö, ü

A
İ
O
ü

Orkun Yazısındaki ünlü harfler yukarıda yer alan Tablo4’te verilmiştir Orkun yazı kurallarına göre sesli harfler her durumda yazılmazlar Bazı özel hâllerde yazıldıkları ve yazıda yer almadıkları görülür Hangi durumlarda hangi sesli harflere yer verileceğini inceleyelim:

A, E = A

“a” ve “e” harfleri sadece sözcük sonlarında ve “le” isimden fiil yapım eki gelen sözcüklerde bu ek içerisinde yazılır Daha az olarak kelime başlarında da yer aldığı olur ki bu durumun a’nın nispeten uzun okunmasına işaret olduğu da düşünülmektedir

I, İ = I

Tüm sesli harfler gibi kelime sonunda yer alır Bundan farklı olarak kelime başında ve ilk hecede sessiz harfi takiben de yazılır

O, U = O

ı-i harfi gibi kelime başında, ilk hecede ve sözcük sonunda kullanılır Adın belirtme hâlinde [bugünkü –i(-u) eski –iğ(-uğ) hâli] yer alır

Ö, Ü = ö

Kullanım şekli o-u harfi ile aynıdır Kelime başında, sonunda, ilk hecede, adın belirtme halinde kullanılır

Çift sesli harflerden içerisinde o-u bulunduranlardan sonra o-u harfine, ö-ü bulunduranlardan sonra ö-ü harfine ve ı-i bulunduranlardan sonra ı-i harfine yer verilmemesi çoğunlukla doğrudur Ancak aksi kullanımlara da rastlamak mümkündür

ORKUN YAZITLARI’NDAN ÖRNEK CÜMLELER

:isik:sMNLIK:ILGo:isik:ARnik:aDqJLIK:ry:ZGY:ARS:ir Ht:kükezü

:HNDuB:XrÜt:NpRLo:ŞmRLo:NGKimtsi:NGKNMUB:MApmü? ?:ezü:aDJILGo

smrib:iti:smrib:aTuT:nisüröt:nili

Üzekök:tengri:asra:yağız:yir:kılındukda:ekin ara:kişi oğlı:kılınmış:kişi:

oğlında:üze:eçümapam:bumınkağan:istemikağa n olurmış lurupan:türk:budunung:

ilin:törüsin:tuta:birmiş:iti:birmiş

"Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındığında ikisi arasında kişioğlu kılınmış (yaratılmış) Kişi oğlunun üzerine ecdadım, dedem Bumın Kağan, İstemi Kağan (kağan olarak) oturmuş Oturarak Türk milletinin ilini töresini tutuvermiş, düzenleyivermiş"