Tiyatroda İşık Tasarımı

Ağ tabaka

Gözün siyah-beyaz ve renkli film görevini yapan tabakasıdır Çok ince bir zar görünümündedir Kalınlığı 02-05 milimetre arasındadır Bu tabakada ışığa duyarlı iki eleman vardır
1Çomaklar
2Koniler
Ağ tabakanın en duyarlı bölgesi merkeze yakın bir çöküntü şeklindedir Bu kısma Merkez Çukuru veya Sarı Leke denir Sarı Lekenin genişliği 1020' dir Burada yalnızca koniler bulunur Görme sinirlerinin göze girdiği yerde çomak ve koni bulunmaz, bu nedenle buraya Kör Nokta denir

Bir cismin iyi görünebilmesi için: Gözlem doğrultusunun, merceğin düğüm noktası ile sarı lekeden geçmesi gerekir Bu eksene Görme Ekseni denir Görme ekseni ile optik eksen arasında 30-70 açı bulunur Çomaklar ve Koniler ağ tabakanın damar tabakaya bakan bölümünde bulunur

Çomaklar : İğne şeklinde hücrelerden yapılmış olup daha çok sarı lekenin dışındaki bölgelerde bulunur Bunlar renk ayırtdedemezler Yalnızca düşük aydınlık izlenimlerini alırlar Karanlıkta görmeyi sağlarlar Çomaklarla oluşan görmeye gece görmesi ( Skatopik Görme ) denir

Koniler : havuç ya da çam kozalağına benzemektedirler Orta ve yüksek aydınlık değerlerinde çalışırlar Ayrıca renkli görmeyi sağlarlar Koniler daha çok sarı leke çukurunda bulunmaktadır Konilerle oluşan görmeye Gündüz Görmesi ( Fotopik Görme ) denir

Çomaklar renk izlenimlerini almamakla birlikte kısa dalga uzunluklu ışıkları, yani yeşil ve mavi renkleri konilere oranla daha kuvvetli, uzun dalga uzunluklu ışıkları, yani sarı ve kırmızı renkleri daha zayıf değerlendirdiklerinden, çeşitli renkleri değişik aydınlıklarda alırlar Bu olaya Purkinje Olayı denir

Mavi ve kırmızı renkli iki alan gündüz incelendiğinde,gündüz aydınlığında koni görmesi olacağı için her iki renk eşit duyarlılıkta algılanır Gece ise çomak görmesi devreye gireceğinden aydınlatma alanı yavaş yavaş karartıldığında kırmızı alan da yavaş yavaş aydınlığını kaybeder Mavi alan ise rengini kaybetmesine karşın aydınlığını kaybetmez ve uzun süre renksiz, açık ya da koyu gri renkli görünmeye devam eder Gözün bu türlü algılaması nedeniyle aydınlık yüzeyi az olan yerlerde genel aydınlatma için sarımtırak ampul yerine yeşilimtırak ampul kullanılması daha uygundur

Zamana bağlı olarak gündüzleri renklerin olduğu gibi algılanmasına karşın, gece gözün yapısından kaynaklanan algılama hatasının en aza indirilmesi için, ( Daha sonraki bölümlerde ışık renkleriyle ilgili açıklamalarda da bahsedileceği gibi yeşil renk ortada olmak üzere kırmızı, turuncu, sarı renkler gibi uzun dalga uzunluklu renkler skalanın sol tarafında, mavi, lacivert, mor renkler gibi kısa dalga uzunluklu renkler skalanın sağ tarafında yer alırlar ) Karanlıkta kısa dalga uzunluklu renkler daha fazla algılanabildikleri için yeşilden mora kadar olan renklerin kullanılması daha uygundur
Gözün algılaması nasıldır?

Işık ve cisimler ele alınarak inceleme yapıldığında şu sonuçlar ortaya çıkar
1Bir cisim gözden ne kadar uzaktaysa - Cismin göze göründüğü açı ne kadar küçükse - o cismin görülebilmesi için parıltısının da o oranda büyük olması gerekmektedir Eğer bir ışığın parıltısını yükseltmekle istenilen sonuca ulaşılamıyorsa o zaman cismin yüzeyini büyütmek gerekir
2Bir ışık kaynağı ne kadar büyük ve kaynak göze ne kadar yakınsa kamaşma tehlikesi vardır
3Ani sinyaller ve flaş ışıkları gibi kısa süreli ışık uyarımlarının etkili olması için yoğunluklarının da büyük olması gereklidir
Öğle güneşinin yüz bin lükslük aydınlık şiddeti ile mehtabın 025 lükslük aydınlık şiddeti arasında göz her iki durumda da görevini yapar Gözün değişik aydınlık şiddetine uyumuna 'Adaptasyon' denir İki türlü adaptasyon vardır : Karanlık ve Aydınlık adaptasyonu Karanlık adaptasyonu oldukça yavaş olur Karanlık adaptasyonunun en yüksek süresine bir saat sonra erişilir
Sağlam bir gözün geçici etkilerle,geçici olarak etrafındaki cisimleri göremez hale gelmesine 'Kamaşma' denirEğer gözün görme alanındaki parıltı çok büyükse göz kamaşırBuna direkt kamaşma denirKamaşma parıltısı çevre parıltısına bağlıdır Çevre parıltısı yüksekse kamaşma çok olurKuvvetli kamaşma gözü yorar
Işık kaynağı ile aydınlatılan yüzey arasında bir ya daha fazla engel bulunursa aydınlatma yüzeyinde 'Gölge' oluşurTam karanlık gölgelere koyu gölge,tam karanlık olmayan gölgelere Yarı gölge denir

Görme

Görme organı iki göz,görme sinirleri ve beyindeki görme merkezinden oluşur Görme olayı ışığın göze gelmesiyle başlarGözün ağ tabakasında yutulan ışık, impuls-lar oluştururBunlar görme merkezine iletilirGörme merkezinde biraraya getirilen impulslar yorumlanıp karara bağlandıktan sonra ruhsal bir olay olan algı oluşur ve görme olayı tamamlanır Yorumlamada belleğin önemi büyüktür

*yazı dizisi "ışık ve elektromagnetik dalgalar"yazısıyla devam edecektir

Gözün yapısı ve işleyişi nasıldır?

İnsan için ışığın ne,nasıl bir şey olduğu,algılanması göz ve görme yoluyla sağlanır Göz yapısı ve işleyişi bakımından bir fotoğraf makinesine benzerYapısı karmaşıktır Güneş ışığının parlaklığını algılayabildiği kadar, kilometrelerce uzakta yanan bir mum ışığını da algılayabilir

Işıklama tasarımı açısından ele alındığında,tasarımcının gözün yapısının ve algılama koşullarının neler olduğunu bilerek,uygulamasını buna göre yapması gerekmektedirBu hem kendisinin sahneye ve sahnedeki nesnelere ne şekilde ışık uygulayacağını bilmesi,hem de seyircinin oyunu izlerken gördüğünü,oyunun gelişimi içinde, yaşam koşullarına ve psikolojik algılamasına uygun şekilde tasarım yapmasını gerektirmektedir

Gözün tabakaları nelerdir?
Göz küre şeklinde iç içe üç tabakadan oluşur Bunlar sırasıyla
ASert tabaka veya göz akı
BDamar tabaka
CAğ tabaka veya Retina olarak adlandırılır
Işıklama açısından gözün önemi nedir?
Işıklama açısından önemli olan bölüm, gözün Ağ tabaka veya Retina denilen bölümüdür Ağ tabakaya geçmeden önce gözün diğer tabakaları hakkında kısa bilgi verelim
Göz akı-Sert tabaka:
Gözün en dışında bulunan kalın ve sağlam bir tabakadır Gözü korur Göz akının arka tarafında görme sinirlerinin çıkmasına yarayan bir delik bulunmaktadır Göz akı ön tarafta biraz tümsekleşmiştir Bu kısım cam gibi saydamdır ve ışık buradan girer

Damar tabaka:

Sert tabakanın altında bulunur Gözü besleyen kan damarları bu tabakada bulunur Damarların arasında bu tabakayı siyahlaştıran hücreler bulunmaktadır Bu nedenle damar tabaka, gözün karanlık odası olarak ifade edilebilir Damar tabaka, göz akının saydam kısmına rastlayan yerde düzleşir, renkli bir perde halini alır Bu perdeye İris denilmektedir İris değişik renklerde olabilir İrisin tam ortasında Gözbebeği denilen delik bulunur Bu delik kaslarla küçülüp büyüyebilir Göze çok ışık geldiğinde gözbebeği küçülür, ışık azaldığı zaman büyür Araştırmalarda ilgi duyulan nesneye bakıldığında, kişinin kendisiyle ilgilenildiğinde göz bebeğinin büyüdüğü saptanmıştır İrisle sert tabakanın tümsekleştiği yerde bir boşluk bulunur Bu boşluk cam gibi parlak ve duru bir su ile doludur Buraya Ön Oda denir Burası bir mercek görevi görmektedir Göz bebeğinin arkasında ona dayalı mercimek biçiminde sert bir cisim vardır Buna da Göz Merceği denir Göz merceği bir cismin görüntüsünü tam ağ tabakanın üzerine düşürebilmek için incelip kalınlaşabilirYakındaki cisimlere bakarken kalınlaşır, uzaktaki cisimlere bakarken incelir ( Mercek sürekli kalın kalıyorsa yakın görüş-Miyopluk, ince kalıyorsa uzak görüş-Hipermetropluk ortaya çıkar Göz küresi tam yuvarlak olmazsa bu durumda yatay ve dikey düzlemler net olarak görünmez Buna Astig-matizm denir ) Göz merceği dış bükey mercek biçimidir Dış bükeylik derecesinin azalıp çoğalması Göz Uyumu olarak isimlendirilir