Yklim De?i?ikli?i Ve Ynsan Sa?ly?y

Dr Paul R Epstein'in The New England Journal of Medicine'de (NEJM) yayymlanan yazysy iklim de?i?ikli?inin insan sa?ly?y üzerinde do?al afetler yoluyla görünen etkilerinin yanynda, daha uzun dönemli yava? de?i?ikliklerden kaynaklanan, hastalyk yapycy mikroorganizmalaryn yayylmasy dolayysyyla da etkide bulundu?unu ortaya koymaktadyr Yklim de?i?ikli?inin gözle görünen zararlary arasynda, 2003 yylynda Avrupa'da on binlerce insany öldüren, orman yangynlaryna ve ekinlerin kurumasyna sebep olan, Alp da?laryndaki buzul tabakasynyn %10'unu eriten sycak hava dalgasy ile ysynan Meksika Körfezi'nden kuvvet alyp kyyy yerle?imlerini yerle bir eden Katrina kasyrgasy (2005'te) sayylabilir 2001 yylynda toplanan Birle?mi? Milletler Hükümetler Arasy Yklim De?i?ikli?i Paneli, büyük ölçüde ormansyzla?ma ve ysyyy tutan karbondioksit gibi gazlary üreten fosil yakytlaryn kullanylmasy yoluyla, insanlaryn bu de?i?iklikte önemli rol oynadyklaryna karar vermi?tir2001 yylyndan beri, atmosferin ysynmasy ve karbondioksit birikmesi, kutuplarda ve Alpler'de buzullaryn erimesi, birkaç yyl önce hiç ihtimal verilmeyen bir hyzla artmy?tyr Ayryca, kutup rüzgarlarynyn hyzy artmakta, okyanusun derinlikleri ysynmakta ve atmosferin alt katmanlarynyn ysynmasy ozon tabakasynyn kendini yenilemesini geciktirmektedir Üstelik, Grönland'da matkapla delinerek incelenen buzul tabakalary iklimin büyük bir hyzla de?i?ebilece?ini göstermi?tir Yklim de?i?ikli?i dünyada biyolojik de?i?ikliklere yol açmaktadyr

Yazara göre, daha yava? seyreden iklim de?i?iklikleri de insan sa?ly?yna zarar verebilmektedir Son yirmi yylda ABD'de, iklime dayaly faktörlerin de etkisiyle astym vakalary dört katyna çykmy?tyr Karayip adalarynda ya?ayanlaryn da solunum yolu rahatsyzlyklary artmy?tyr Yükselen karbondioksit düzeyi ve atmosferik ysynma bitki polenlerinde ve toprak mantarlarynda arty?a neden olmakta ve olu?an partiküller aeroallerjenler ?eklinde akci?er alveollerinin içine girmekte, ba?y?yklyk sistemini de etkilemektedir

Dr Epstein ayryca son otuz yylda biyolojik çe?itlilikte meydana gelen de?i?ikliklerle, zararly ve patojenleri kontrol altynda tutan, avcy ve av hayvanlary dengesinin de?i?ime u?rady?yny saptamaktadyr Isynmayla birlikte mikroplaryn yayylma alany da geni?lemektedir Örne?in, Ysveç'te ky?laryn daha ylyman geçmeye ba?lamasyyla hastalyk ta?yyan kenelerin kuzeye do?ru yayyldy?y, ABD ve Kanada'da da benzer bir de?i?ikli?in olabilece?i saptanmy?tyr Birçok hastaly?yn ta?yyycysy olan sivrisineklerin üremesi ysy arty?laryna kar?y çok hassastyr ABD'nin güney batysynda avcy hayvan nüfusunu azaltan, alty yyl süren kuraklyktan sonra 1993 yylynda erken gelen ?iddetli ya?murlar kemirgenlerin besini olan bol miktarda çam a?acy meyvesi ve çekirge ortaya çykarmy?, sonuçta arty? gösteren beyaz ayakly fare popülasyonu Amerika kytasynda hantavirüse ba?ly hantapülmoner sendromda arty?a neden olmu?tur

1999'da New York ?ehrinde ortaya çykan Baty Nil virüsünün ise, ku?lary ysyran Culex pipens sivrisine?inin kuraklyk dolayysyyla ortaya çykan sy? sularda üremesine ba?ly oldu?u dü?ünülmektedir Sycak ve kurak 2002 yazynda tüm ülkeyi kat eden hantavirüs 230 hayvan ve 138 ku? çe?idini enfekte etmi?tir A?yry nem ve seller de, 1993'te Missisipi nehri ta?kynlarynda oldu?u gibi, hastalyklara yol açan virüs ve toksinleri ortaya çykarmaktadyr Mercan kayalyklarynyn yine ysynma dolayysyyla "beyazlanmasy" ise hem burada barynan balyklaryn, hem de çe?itli ilaçlara hammadde olu?turabilecek türlerin yok olmasy dolayysyyla insan sa?ly?yny tehdit etmektedir

Sonuç olarak yazara göre, iklim de?i?ikliklerinin biyolojik etkilerini hafife alyyor olabiliriz Geç kalmadan alynmasy gereken önlem ise fosil yakytlaryn üretim ve tüketimini durdurmaktyr Ancak, söz konusu temiz-enerjiye geçi?, yani yenilenebilir enerji kaynaklary, enerji bakymyndan etkin teknolojiler, "ye?il binalar" ve yaygynla?tyrylmy? toplu ta?yma sistemleri 21 yüzyylda ekonominin büyümesi için itici bir güç sa?layabilir

Kaynak: Paul R Epstein, The New England Journal of Medicine, cilt 353, sayy 14, 6 Ekim 2005, s 1433-1436