Hiv/Aids Belirtlileri Ve Korunma Yollaryy?

HIV/AIDS Belirtlileri ve korunma yollaryy?

HIV/AIDS ve Korunma
Hazyrlayanlar:
Prof Dr Serhat Ünal,Hacettepe AIDS Tedavi Ara?tyrma Merkezi (HATAM) Müdürü

Dr Aygen Tümer, Hacettepe AIDS Tedavi Ara?tyrma Merkezi (HATAM) Koordinatörü

• Dünyada HIV/AIDS
  Türkiye’de HIV/AIDS
  HIV/AIDS'in Bula? Yollary ve Korunma
  Cinsel yolla bula?ma
  Kan ve kan ürünleri ile bula?ma
  Anneden bebe?e bula?ma
  Sa?lyk personeline bula?ma

2000'li yyllara girerken dakikada 11 yeni olgunun aramyza katyldy?y ça?ymyzyn salgyny olarak kabul edilen hastalyk, AIDS Ylk defa 1981 yylynda Amerika Birle?ik Devletleri'nde ve Haiti'den gelen göçmenlerde ender rastlanan Pneumocystis carinii pnömonisi (PCP) ve Kaposi sarkomu (KS) olgularynyn saptanmasy ile AIDS, "Edinsel Ymmün Yetmezlik Sendromu" tanymlanmy?tyr PCP ve KS olgulary o tarihe kadar tek tek olarak görülmekte ve herhangi bir sorun olmamakta idi Ayny tarihlerde Amerika Birle?ik Devletleri'nde sa?lyk merkezi klinisyenleri ve epidemiyologlar özellikle genç homoseksüel erkeklerde, birlikte görülen hastalyk tablolaryny fark etmi?ler ve bu olgulary Hastalyk Kontrol ve Önleme Merkezine (Center for Disease Control and Prevention-CDC) bildirmi?lerdir 1981 yylynyn Haziran ayynda sürveyans çaly?malary ba?lamy? ve ?ubat 1983 tarihine dek 1000 HIV/AIDS olgusu bildirilmi?tir
1980'li yyllaryn ba?larynda olgu sayysynyn az olmasy ve homoseksüel erkek grubunda görülmesi nedeni ile hastalyk fazla ilgi çekmemi?ti Ne zaman ki biseksüel erkekler aracyly?y ile kadynlara ve enfekte hamile kadynlardan da bebeklere enfeksiyon geçmeye ba?lady, olgu sayylary giderek artty ve HIV/AIDS tüm dünyanyn odak noktasy durumuna gelmeye ba?lady
Yayylma yollarynyn özelli?i, hastaly?yn belirtisiz geçen uzun bir döneminin olmasy ve tany koymanyn kan testleri dy?ynda olanakly olmamasy HIV enfekte olgu sayylarynyn giderek artmasyna neden olmaktadyr Typ dünyasy, gönüllü kurulu?lar hastaly?yn öneminin anlatylabilmesi, toplumun bilgilendirilmesi ve korunma yollarynyn ö?retilmesi için çaly?malar düzenlemeye ba?lamy?lar ve 1 Aralyk gününü de "Dünya AIDS Günü" olarak ilan etmi?lerdir Dünya Sa?lyk Örgütü her yyl 1 Aralyk için bir slogan belirlemekte ve tüm ülkeler bu çerçevede toplumu bilgilendirmeye yönelik çaly?malar yapmaktadyrlar 1999 yylynyn slogany "Dinle, Ö?ren, Ya?a!" olarak belirlenmi? olup bu slogandaki amaç, hastalykla ilgili farkyndalyly?y artyrmak ve AIDS programlaryny güçlendirmek olarak dü?ünülmü?tür
Kan ve kan ürünlerinin rutin HIV yönünden taranmasy, antiretroviral ilaçlaryn kullanyma girmesi, fyrsatçy enfeksiyonlaryn profilaksisinin (önlenmesinin) ve tedavisinin yapylabilmesi, yaygyn ve etkili e?itim programlarynyn uygulanmaya ba?lanmasy ile HIV/AIDS epidemisinde (yaygynly?ynda) son yyllarda önemli de?i?iklikler gözlenmeye ba?lamy?tyr
Dünyada HIV/AIDS
Birle?mi? Milletler HIV/AIDS Ortak Programy (UNAIDS) verilerine göre dünyada 1994 yylynda 17 milyon HIV/AIDS'li ki?i ya?arken Aralyk 1999 da bu rakamyn 336 milyona ula?ty?y bildirilmektedir (?ekil 1)

Epideminin (Salgynyn) ba?yndan beri 163 milyon ki?i ya?amyny HIV/AIDS nedeni ile yitirmi? olup, bu olgularyn 127 milyonu 15-49 ya? arasy eri?kin ve 36 milyonu 15 ya? alty çocuklardan olu?maktadyr 1999 yyly içinde 56 milyon yeni olgu bildirilmi? olup, bu sayylara günde 16000, dakikada 11 yeni olgu eklenmektedir Veriler, son iki yyldyr toplam HIV/AIDS olgularynda bir önceki yyla göre %10 oranynda bir arty? oldu?unu ve yeni enfekte olgularyn %10'unun 15 ya? alty ve %50'sinin ise 15-24 ya? arasy gençler oldu?unu bildirmektedir Bu veriler göstermektedir ki; epidemideki en önemli de?i?ikliklerden birincisi hastaly?yn ilk görülme ya?ynyn 20’den 15’e inmesidir Ykinci önemli de?i?iklik ise epideminin ba?larynda %20 olan enfekte kadyn oranynyn %40-50'lere yükselmi? olmasydyr Epidemiyologlar kadyn erkek oranyndaki bu e?itlenme trendinin geriye dönemeyece?ini tahmin etmektedirler
Dünyada HIV/AIDS olgularynyn %94'ü geli?mekte olan ülkelerde, %86'sy da Sahra-Alty Afrika, Güney ve Güneydo?u Asya'da görülmektedir Ylk olgularyn görüldü?ü yerler olan Kuzey Amerika ve Avrupa ülkelerinde 1994 yylyndan beri her yyl tany konan yeni olgu sayylary bir önceki yyldan fazla de?il iken, Afrika, Hindistan, Tayland gibi Asya ülkelerinde olgu sayylary katlanarak artmaktadyr Bu farkyn asyl nedeninin e?itimden kaynaklandy?y dü?ünülmektedir, çünkü geli?mi? ülkeler etkin e?itim programlary ile HIV/AIDS' i ve korunma yollaryny ö?retebilmeyi ba?army? gözükmektedir E?itimde programlaryn yany syra bir di?er önemli etkende ekonomik güç olarak kabul edilmektedir Geli?mekte olan ülkeler kysytly bütçeleri ile giderek artan sayydaki hastalaryny tedavi için gerekli masrafy yapmakta zorlanyrken, beraberinde e?itim programlaryny yürütememektedirler
Bazy geli?mekte olan ülkelerde ve sanayile?mi? ülkelerde HIV enfeksiyonunun yayylymyny engellemeye yönelik çe?itli programlar düzenlenmektedir Damar içi madde kullanymynyn önlenmesine yönelik çaly?malar, ithal kan kullanymyny synyrlayan politikalar, temiz enjektör de?i?tirme programlary yapylmy? olsa da bunlaryn hiçbiri tek ba?yna HIV bula?yny önlemede yeterli programlar olarak gözükmemektedir
Türkiye’de HIV/AIDS
Türkiye'de cinsel yolla bula?an hastalyklarla ilgili yeterli önlemlerin alynamamasy ve e?itim programlarynyn yeterli etkinlikte olamamasy nedenleri ile HIV/AIDS büyük bir sorun olmaya ba?lamaktadyr Ancak ülkemizde sa?lyk kayyt sistemlerinin özellikle cinsel yolla bula?an hastalyklar konusunda yeterli çaly?mamasy ve hastaly?yn uzun süren belirtisiz döneminin olmasy nedeni ile gerçek rakamlaryn bunun çok üstünde oldu?u dü?ünülmektedir Türkiye'de ilk olguya 1985 yylynda tany konmu? ve o tarihten ba?layarak 1992 yylyna kadar olgu sayylarynda bir önceki yyla göre fazla arty? saptanmaz iken, 1992 yylyndan beri olgu sayylary katlanarak artmaktadyr
Türkiye'de HIV/AIDS olgu sayylarynyn artma nedenleri ?öyle syralanabilir

• Ülke nüfusunun genç olmasy,
  Cinsel yolla bula?an hastalyklar konusunda bilgilerin kysytly olmasy,
  Turizm sektörünün ülkemizde giderek geli?mesi: Ülkemize her geçen gün daha fazla sayyda turist gelmektedir Özellikle HIV/AIDS olgularynyn syk oldu?u ülkelerden gelen turistler arasynda bu hastaly?a yakalanmy? ki?ilerin bulunma olasyly?y fazladyr
  Yurtdy?ynda çaly?an Türk vatanda?larynyn çok sayyda olmasy ve giderek artmasy: Özellikle yurt dy?ynda uzun süreli kalan vatanda?larymyzyn bulunduklary ülkedeki hasta sayysynyn sykly?yna ba?ly olarak bu hastaly?a yakalanma riski artmaktadyr
  Damar içi madde kullanymynyn giderek artmasy: HIV/AIDS bula? yollary arasynda damar içi madde kullananlar ikinci syrayy olu?turmaktadyr Damar içi madde kullananlaryn sayylarynyn giderek artmasy HIV enfekte olgu sayylarynyn da artmasyna neden olmaktadyr

Ülkemizde cinsiyete göre da?ylymda
%735 erkek,
%265 kadyn olarak saptanmaktadyr
Olgularyn %20'sinin sürekli ya?ady?y yerin yurtdy?y oldu?u, toplam 57 ilden bildirim yapyldy?y ve en fazla bildirimin Ankara, Ystanbul ve Yzmir'den oldu?u bildirilmektedir
HIV/AIDS'in Bula? Yollary ve Korunma

/ Risk gruplaryna göre HIV/AIDS olgulary incelendi?inde:

• %463 heteroseksüel,
  %948 damar içi madde kullananlar,
  %9 homoseksüel,
  %55 kan transfüzyonu (%15 hemofili hastalary, %4 di?er) yolu ile,
  %085 anneden bebe?e geçi?,
  %281 ise bilinmeyenlerden olu?tu?u görülmektedir

%281 gibi büyük bir oran göstermektedir ki eksik bildirim söz konusudur ve bu da ülkemizdeki epideminin boyutunu ö?renmedeki güçlü?ü gözler önüne sermektedir
Cinsel yolla bula?ma
HIV enfeksiyonunun en önemli bula? yolu cinsel temastyr HIV/AIDS her türlü cinsel temasla (homoseksüel, heteroseksüel, vajinal, oral, anal) bula?maktadyr Semen (meni) ya da kanla temasa neden olabilecek her türlü cinsel etkinlikte bula? riski bulunmaktadyr Bu tür bula?a ba?y?yk hiç kimse bulunmamaktadyr Bula? için HIV (+) ki?i ile yapylan tek bir cinsel temas bile yeterli olmakta ancak cinsel temas sayysy arttykça bula? riski artmaktadyr
Cinsel aktiviteden bütünüyle kaçynarak ya da enfekte olmayan e?le monogamik bir ili?ki sürdürerek HIV enfeksiyonunun bula?y önlenebilmektedir Cinsel temas syrasynda *********** (kondom, kylyf) kullanylmasynyn koruyuculu?u, kondomun lateks olmasy, do?ru ve sürekli kullanylmasy, yyrtyk ya da delik olmamasy kaydyyla kanytlanmy?tyr Kadynlar için hazyrlanmy? olan intravajinal kondomlar da do?ru ve sürekli kullanymla etkili olmaktadyrlar
Kan ve kan ürünleri ile bula?ma
Kanda virüsün yo?un miktarda bulunmasy nedeni ile virüsü ta?yyan ki?ilerden alynmy? kan ve kan ürünleri ile hastalyk bula?abilmektedir 1985 yylynda antikor testlerinin bulunmasy ile dünyanyn her yerinde kan ve kan ürünlerinin hastaya verilmeden önce HIV yönünden test edilmesi zorunlu kylynmy?tyr Türkiye'de 1987 yylyndan beri tüm kan ve kan ürünlerine ELISA yöntemi ile antikor saptandyktan sonra hastaya verilmektedir, bu nedenle kan ve kan ürünleri ile olan bula? azalmy? gözükmektedir Ancak hastaly?yn pencere döneminin olmasy, acil durumlarda test yapylmadan kan ve kan ürünlerinin kullanylabilmesi nedenleri ile orany çok azda olsa bu yolla geçi? bildirilmektedir Damar içi madde kullanymy aly?kanly?ynyn önlenmesi, tedavi edilmesi, kullanylyyorsa ortak enjektör kullanymy risklerinin anlatylmasy bu grup hastalarda HIV bula? riskini azaltmaktadyr Bazy Avrupa ülkelerinde ve Amerika Birle?ik Devletleri'nde devlet tarafyndan temiz enjektör da?ytym programlary uygulanmakta ve çaly?malar önemli ölçüde ba?ary sa?landy?yny bildirmektedir Geli?mi? ülkelerde enjektör payla?ymynyn azaldy?y, steril i?ne satyn alyny?ynda ve i?ne temizleme i?lemlerinde artma gözlendi?i saptanmaktadyr
Anneden bebe?e bula?ma
HIV gebelik süresince, do?um syrasynda ve postpartum (do?um sonrasy) dönemde emzirmekle bebe?e geçebilmektedir Bu oran %20-30'dur Ancak HIV (+) anneye gebeli?inin son üç ayynda, do?umdan sonra da bebe?e antiretroviral tedavi ba?lanyr ve elektif sezaryen uygulanyrsa bu oran %8-10'lara dü?ebilmektedir
Perinatal(Do?um syrasynda) geçi?te korunmada önemli olan öncelikle HIV prevalansy(görülme sykly?y) yüksek olan bölgelerde do?urganlyk ya?yndaki ve HIV enfeksiyon riski olan kadynlara hastaly?y ö?retebilmektedir E?er kadyn HIV (+) ise do?um kontrol yöntemleri ö?retilmeye çaly?ylmaktadyr Buna kar?yn gebe kalan HIV (+) kadynlara erken dönemde kürtaj yapylmasy pek çok ülke tarafyndan kabul edilmektedir E?er anne adayy bebe?i do?urmak istiyorsa gebeli?in son üç ayynda anneye, do?umdan sonra da bebe?e antiretroviral tedavi ba?lanmakta ve hasta yakyn izleme alynmaktadyr
Sa?lyk personeline bula?ma
Sa?lyk personeline kan ile kontamine olmu? (bula?my?) vücut syvylaryyla temas sonucunda HIV'nin geçi?i olanakly olabilmektedir Kontamine i?ne batmasyny izleyen serokonversiyon riski %03 iken, mukoza ya da derinin kanla kontamine vücut syvylaryyla temasy sonucunda serokonversiyon riski çok daha dü?üktür Sa?lyk personeli öykü ve fizik inceleme ile enfekte hastalary ayyrt etme olana?yna sahip olamadyklaryndan korunmak için tüm hastalaryn kan ve di?er vücut syvylaryny potansiyel enfekte kabul ederek evrensel önlemlere uyarak çaly?malydyrlar
Ülkemizde henüz sayylary bini bulan HIV enfekte olgular için hasta sayylary milyonlary bulan ülkelerden örnek alarak, sayylaryn daha da artmasyny engellemek için çaly?malarymyzy artyrmalyyyz HIV infeksiyonunun bula? yollaryny bilmek, korunmayy ö?renmek, ö?retmek ve davrany? de?i?ikli?inde bulunulmasyny sa?lamak, HIV/AIDS'li hastalary toplumdan dy?lamadan hep birlikte elele vererek ya?amakla bu hastaly?a kar?y sava?ym verebiliriz