0-12 Yaş Çocuklarda Sosyalleşme Özellikleri

ÇOCUK VE SOSYALLEŞME



“Lütfen ve teşekkür ederim demek”,”sırasını beklemek”,”kolunun yerine bir mendile burnunu yada ağzını silmek”,”diğer çocuğu aniden itmek yerine ondan oyuncağını geri vermesini rica etmek”Çocuğun sosyalleşme sürecine bağlı olan birkaç davranış örneğiBurada ,bir süreçten söz ediyoruzKüçük yaşlardan başlayarak çocuk,gitgide neleri yapıp yapmaması gerektiğini ,kuralları,gelenekleri ve içinde yaşadığı toplumun değer yargılarını öğrenir
Sosyalleşme,çocuğun gelişiminin önemli bir parçasıdırİleride sosyal çevre ile uyum sağlamış bir birey olması,buna bağlıdırSosyalleşme,kendiliğinden olan,mekanik bir süreç değildirÇocuğa bu konuda rehberlik edilmeli ve belli bir disiplin kazanmasına çalışılmalıdırBununla beraber,çocuğun bu süreçle ilgili gösterdiği çaba ve işbirliği,onun eğitiminden sorumlu kişilerce cesaretlendirilmelidirÇocuğun işbirliği,sizin ve çocuğunuzun eğitiminden sorumlu kişilerin onunla kuracağı sıcak ve onaylayıcı bir tutumla gelişir

SOSYALLEŞMENİN ŞARTLARI

Sosyal becerileri geliştirmek: Sosyal becerilerin gelişimini etkileyen bazı faktörler vardır:

Çocuğun mizacı Bazı çocuklar,diğerlerine göre daha sosyaldirler ve böylece,çevrenin daha fazla ilgi ve sempatisini toplarlarSıcak kişiler-arası ilişkileri,sosyal beceri gelişimini kolaylaştırır

Yakın ilişkilerin niteliği Çocuğun diğerleriyle yakın ilişkiler kurma olanağına sahip olması,belli bir sosyalliği garantiler,çünkü;başkaları ile iyi ilişkiler kurması konusunda gerekli olan güveni çocuğa verirDiğer başka yetişkinlerle güvene dayalı ilişkiler kurma şansı olan çocuk,toplumda kabul edilen sosyal davranışları öğrenir

Çevrenin izlenimi Çocuk,daha bebekken,çevresindekiler,onun ihtiyaçlarına cevap verebilmek için kullandığı jest ve mimikleri anlamlandırmalıdırlarİhtiyaçlarının doyurulması ve saygı duyulması,onu başkalarına açılmaya ve sosyal becerilerini geliştirmeye iter

Psikomotör gelişim Psikomotör becerileri ve kapasitesi sayesinde çocuk,çevresiyle olan ilişkilerini çeşitlendirebilir ve başka kişileri tanıma olasılığını arttırarak sosyal ilişkilerini zenginleştirir

Bilişsel gelişim Bilişsel beceriler,çocuğu, yavaş yavaş egosantrik bakış açısından uzaklaştırarak,başkalarının duygu ve ihtiyaçlarını daha iyi anlamasına ,dolayısıyla,onlarla daha iyi ilişkiler kurmasına olanak tanır


İletişimi geliştirmek: Kendini iyi ifade etme ve başkaları tarafından anlaşılma isteği,çocuğu “sözlü” ve “sözsüz” iletişim tarzını geliştirmeye iterEtkili biçimde iletişim kurmayı bilmek,sosyal becerilerin gelişiminde önemli bir rol oynarBurada,yetişkinlerin desteği ve yardımı çok önemlidir

Yaşıtlar ile ilişkiler: Çocuklar,6 aydan itibaren,diğer çocuklarla sınırlı,fakat,ahenkli ilişkiler kurabilirlerÖrneğin ; 6 aylık bir bebek,bir yandan biberonla sütünü içerken,bir yandan da oyuncaklarını alıp vererek eğlenebilir10-12 aylık bir bebek,diğer bir bebek ağlıyorsa,kendisi de gözyaşlarına boğulabilir13-14 aya doğru,ağlayan başka bir çocuğu okşayabilir ya da sarılabilir18 aya doğru,bir diğer çocuğu, kırık olan oyuncağını kendi sağlam oyuncağı ile değiştirerek teselli edebilirBu örnekler,çocuğun çok küçük yaşlarda bile çevresindekilere karşı ne kadar hassas olduğunu göstermektedir;özellikle çocuklara karşıYaşıtı çocuklarla beraber olabileceği bir ortam,çok önemlidir,çünkü;çocuğa,gözlemleme,taklit etme ve sosyal yeteneklerini ifade etme fırsatı verir


Ebeveyn ile ilişkiler: Ebeveyn-çocuk ilişkileri ,sosyal gelişim için çok önemlidir,çünkü;ebeveyn çocuk arasındaki yakın ilişkinin niteliği tüm diğer öğretilerin temelinde yer almaktadırBu yakın ilişki(yada bağlanma) nın kalitesi,bebeğe gösterilen özene ve onunla geçirilen zamanın süresine bağlı olarak değişir

Öğretmen ile ilişkiler: Yeni araştırmaların da gösterdiği gibi;çocuğun sosyal gelişiminde “anne”nin oynadığı rolün dışında başka insanların da rolü önemlidirBu kişilerden birisi de öğretmenlerdirÖğretmen gösterdiği özen ve kurduğu sıcak iletişimle çocuğa fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarına cevap verebilecek kapasitede olduğunu gösterecektir ve böylece,çocuk,öğretmenine “bağlanabilecektir”Bu bağ sayesinde öğretmen,çocuğun kendi sosyal gelişimine katılımını sağlamış olacaktır


Sosyalleşme süreci içerisinde çocuğun kazanması gereken temel sosyal beceriler:

Empati duygusunun gelişimi;
Başkalarının haklarına saygı bilincinin gelişimi;
Başkalarına yardım bilincinin gelişmesi ve bundan memnuniyet duyma;
İşbirliği bilincinin gelişimi ve rekabet duygusunun tehlikelerini öngörebilme;
Arkadaşlığı keşfetme ve bundan zevk alma,sevinç duyma;
Kendini daha çok “sözle” ifade edebilme hassasiyetine sahip olmak;


Kendi kendini kontrol etme ve ahlaki bilinç:

Sosyal beceri potansiyelini geliştirmek ve gerçekleştirmek için çocuk,toplumun empoze ettiği kuralları ve değerleri kendi kural ve değerleriymiş gibi kabul etmek zorundadırBunun için çocuk,oto-kontrol duygusunu geliştirmeli ve ahlaki bilincini içselleştirmelidir

Kendileri üzerinde kontrol geliştirebilmiş kişiler,daha tutarlı ve sabırlıdırlar,ihtiyaçlarını daha uygun yol ve yöntemler kullanarak giderebilirler ve ruh sağlıklarını koruyabilirlerAileler ve eğitimciler,benlik duygusunun gelişimine yardım ederek,çocuğun kendi üzerinde kontrol duygusunu pekiştirebilirlerBu amaçla,çocuğun olgunluk seviyesi ve yaşına uygun kararları alması yönünde fırsatlar sağlanmalıdır
Kişisel kontrol,ahlaki bilincin kazanılmasını ve “iyi”,”kötü” nosyonunun içselleştirilmesini de içerirAşağıda yer alan iki faktör,bu bilincin yerleşmesi için gereklidir:
Çocuk ve yetişkin arasında zenginleştirici ve sevgi dolu bir ilişki,

Çocuğa bazı şeylerin neden yapılmaması veya yapılması gerektiğini ifade eden tümevarım tekniğinin kullanılması: “Kum atmana izin veremem,çünkü;kum,kardeşinin gözüne gelebilir”Her açıklama,çocuğa başkalarını da düşünerek hareket etme motivasyonu sağlamalıdırBöylece,çocuk,kişisel özgürlüğünü kısıtladığını düşündüğü kurallara körü körüne uymak yerine sosyal çevresine göre davranmayı öğrenir



Sağlıklı bir disipline doğru:

Gerçek disiplin,çocuğu pozitif ve yapıcı bir biçimde eğitmektirAsla ceza ile eş değer değildirDisiplin,çocuğa özsaygısını yitirmeden,sosyal zorunluluklara ve kurallara uymasını öğretmektirDisiplin,çocuğun bazı kuralların neden var olduklarını anlayarak,onları özümlemesine yardım ederEtkili bir disiplin,çocuğun onu çevreleyen dünyaya duyduğu güven duygusunu arttırmalıdırEtkili bir disiplin için bazı şartların yerine gelmesi gerekmektedir:Yetişkin,çocuğa rehberlik etmeli ve onun ihtiyaçlarına saygı duymalıdır;kuralları çocuğa öğretmek için yeterli zaman harcamalıdır;ortaya çıkması muhtemel bazı problem ve çatışmalar konusunda uyarılarda bulunmalıdır;açıklamalar ve çocuktan istenilenler,onun gelişim dönemine uygun olmalıdır

Sağlıklı ve tutarlı bir disiplin uygulamaya çalışıldığı bazı durumlarda bile çocuğun kendi kendisini kontrol etmek ve sosyal alanda kabul edilebilir bir biçimde davranmakta zorlandığı görülebilirBu durumda,çocuklara yardım etmek ve araya girmek gerekebilirİşte bazı temel kurallar:

Arzu edilmeyen bir davranışı durdurmak için uygun bir zamanda araya girerek kesin ve kararlı davranmakÇocuğun asla başkasının haklarını ihlal etmesine,vurup kırmasına izin vermemek

Ansızın oluşan bir problem karşısında çabuk hareket etmekÖrneğin;şiddetli meydan okumayla sonuçlanabilecek her türlü tartışmayı hemen sonlandırmak

Bazen bir problem karşısında fiziksel bir uyarı gerekebilirÖrneğin;çocuğu yavaşça,ama kararlı bir biçimde kollarından tutup gitmesini engellemek ve sizi dinlemesini sağlamak gerekebilirŞu cümle,etkili olabilir:”Sakinlaştiğin zaman gitmene izin verebilirim ve o zaman konuşabiliriz”


Kaçınılması gereken bazı disiplin yöntemleri:

Bazı disiplin yöntemleri,çocuğun güdülerini kontrol etmesine,sınırları anlamasına yardım etmek konusunda etkili değildirler,hatta,zararlı bile olabilirlerÖrneğin; acı alaylar , vurmalar vs çocuğun benlik değerini zedelediği gibi duygusal gelişimine de engel olurlarOna vurmak,utandırmak,bağırmak,eleştirmek ya da onu bir odaya kapatmak,sadece yetişkinden korkmayı öğretirBu tarz bir cezalandırma,güvensizliğe,yalana ,gizliliğe ya da saklamaya yol açabilirGüç yada şiddet kullanılarak boyun eğdirilen çocuğun dikkati,itaat etmediği kuraldan çok çektiği acıya,aşağılanma ve dışlanma hislerine yöneliktirKısacası,bu cezalar olumsuz duygularla dolu oldukları için sonuçları da olumsuzdur

ÇOCUKLAR,ÇOCUK-AİLE İLİŞKİLERİ


“İyi bir anne (ya da baba) olmayı o kadar çok isterim ki…”,”Çocuğum hayatta hep başarılı olsun istiyorum”Endişe dolu bu cümleleri sıklıkla duyarızÇocuğumuzu etkileyecek bir hata yapmaktan korkarızŞunu hemen söylemeliyim ki;”ana-baba olmak mesleği”,sahada öğrenilirSağduyumuza ve içgüdülerimize güvenmek,hala en iyi reçetedirHatalar yapmak,çok insanca bir durumdur ve hatalarımızla beraber iyi bir ebeveyn olmak mümkündürMükemmel olmak,işte bu,mümkün değildir
Doğduğunda,çocuğun fiziki,duygusal ve sosyal gelişimi içinde bulunduğu çevrenin ona sunduğu olanaklar çerçevesinde başlar

Çocuğun öğrenmesi gerekenlerin çokluğuna nazaran çocukluk kısa bir devredirÇocuk,genetik bir mirasla dünyaya gelirZaten,dikkatli bir ebeveyn,daha başlangıçta çocuğun karakterindeki bazı özellikleri keşfederBu özellikler,çocuğun karakterinin temelini oluşturur;bununla birlikte,çocuğu yetiştirme biçimimiz çocuğun kişiliğini ortaya çıkarma biçimini etkileyecektirÇocuğun kendisi de gelişimini hareketleriyle ve davranma biçimiyle etkileyecektirEğer çocuğunuz uyumlu,kendini rahat ifade edebilen bir çocuksa,onunla iletişim kurarken zorlanmayacaksınızTam tersine,istediklerini ağlayarak ifade eden,mızmız,tutturan bir çocuk karşısında ise sükunetinizi kaybetmeniz olasıdırBöylece,çocuğunuzla iletişiminiz bozulacak ,bu da çocuğun iyice “aksileşmesine” yol açabilecektir

Çocuk,düzenli bir ritmle büyümezGelişim süreci,aynı uzunluk ve genişliği olmayan basamaklara sahip bir merdivene benzerBazı basamaklar daha yavaş,bazıları ise daha hızlı çıkılırHer çocuğun tarzı ve ritmi farklıdır

Gelişme süreci içinde duraklama olabilirBu durum,gerekli de olabilirHemen paniğe kapılmayın,çünkü;çocuğa öğrendiğini özümlemesi için fırsat verirÇocuk,bir çok deneyim yaşayarak,”yapa yapa” öğrenirDuraklama,bir sonraki gelişime çocuğu hazırlarUnutmamak gerekir ki;bir sonraki gelişim basamağı,çocuk için alışık olduğu belli bir düzeni bırakmak demektirÖrn;ilk kez okula giden bir çocuk için,aile ortamının güvenliğinden uzaklaşmak zor olabilirKısacası,öğrenmek,her zaman kolay bir iş değildirBununla birlikte,öğrendiği her yeni şey çocuğun kendine olan güvenini ve gururunu arttırır,(ailesininkini de,hele “ben artık yapabiliyorum” cümlesini duyduklarında)

Gelişim süreci içinde çocuk,gerileme (regresyon) yada saplanma (fiksasyon) yaşayabilirGerileme,bir önceki gelişim basamağına geri dönmek,saplanma ise bir gelişim basamağında takılıp kalmaktırBunlar,çocuğun kendine olan güvenini geri kazanmak için yarattığı fırsatlardır
Önemle hatırlatmak istediğim bir nokta,tüm gelişim süreci içinde sizin desteğiniz çok önemlidir

Çocuktan yaşına ve olgunluk seviyesine uygun olmayan şeyler beklemek,onu bir başarısızlığa doğru iter ve çok fazla başarısızlık da onun kendine olan güvenini geliştirmesine engel olurBu durumda,çocuğun yetersizlik duyguları ve korku yaşaması kaçınılmazdır
“
Çocuğum kendisinden istediğimi yapabilecek güçte mi ?”Bu soruya cevap verebilmeniz için onunla ilgilenmeniz,gelişimini takip etmeniz,denemelerini dikkatle izlemeniz,bazen onu dürtmeniz,sezgilerinize güvenmeniz ve eğer hala tereddüt yaşıyorsanız,ilgili uzmanlara başvurmanız,bilgilenmeniz gerekmektedirBaşka bir deyişle,çocuğumuzdan yapmasını istediğimiz şey için doğru bir zaman mıdır ve bu,gerçekçi bir istek midir?Burada sizin göreviniz,çocuğa nasıl yapacağını göstermek(asla onun yerine yapmamak,ama,rehberlik etmek) ve bol bol denemeler yapmasına izin vermektirBu çoğu zaman uzun bir süreçtirMesleki yaşantım boyunca,ailelerin bu konuda zorlandığına bir çok kez tanıklık ettimÇocuklarınız “bir kez”gösterdiğinizde,istenileni yapamayabilirlerLütfen sabırlı olun ve tekrar denemesi konusunda onu cesaretlendirin

Çocuk,genellikle,yakın çevresi tarafından sevilmek güdüsüyle hareket ederAilesini memnun ettiğini gördükçe kendisiyle duyduğu gurur ve benlik değeri artarAncak,kendisinden istenileni kavrayamadığında,benlik değeri azalır ve başkalarıyla ilişkisi bozulurSize düşen görevler şunlardır:çocuğa açık ve net mesajlar verinizBeklentileriniz gerçekçi olsunÇocuğunuz ile işbirliği yapın;siz iyi bir ekip olabilirsinizOnu cesaretlendirinYazının sonunda aktif dinlemeden bahsedeceğimLütfen onu aktif bir biçimde dinleyin

Şimdi de aile olarak,ne tip eğitimsel tuzaklara düştüğümüze bir göz atalım:
Aşırı koruyucu bir tutum,çocuğun adeta kanatlarını kesmektirİşleri onun yerine yapmak,hareketlerinin sonuçlarını bizzat görmesini engellemek,sürekli mazur görmek,sürekli hayal kırıklıkları ve zorluklardan korumak,korumacı davranışlardırTam tersine,çocuğa aşırı özgürlük tanımak,aşırı hoşgörülü olmak,ona sınırlar koymaktan kaçınmak da çocuğun gelişimini olumsuz etkiler

Bu iki model davranış tarzı,çocuğun kendini değerlendirmesini,yeteneklerini keşfedip geliştirmesini ve kendisini “iyi” hissetmesini engellerBu tip davranışlar,çocukta güvensizliğe yol açar,çocuk inisyatif kullanamaz ve neyi nasıl yapacağını kestiremez
Sert cezalarla çocuğu itaate zorlayan otoriter aile çocuklarındaysa,korku,güvensizlik ve memnuniyetsizlik duyguları gelişirBu çocuklar,neyi,nasıl öğreneceklerinden çok ailenin tepkileri ile ilgilidirler,(ya ailem kızarsa?)

Çocuğunuzun gelişimi için uygun bir ortam hazırlamak istiyorsanız;sevgi dolu
olun,ama,istekleriniz net ve kesin olsun,çocuğunuzun kapasitesini öngörün,onu cesaretlendirin,saygı duyun ve en önemlisi onu dinleyinBu tip ailelerde yetişen çocuklar,ileride,kendi kendilerini kontrol edebilen,kendilerini ifade edebilen ve ihtiyaçlarını saptayıp doyurabilen bireyler haline gelirler

Çocuğun yemeğe,içmeye,uyumaya ihtiyacı olduğu kadar kendini güven içinde hissetmeye de ihtiyacı vardırÇocuk,şu ihtiyaçlarına cevap bulmak ister:
Çocuğun çevresindekilerin onu sevdiğini bilmeye ihtiyacı vardırÇocuğu olduğu gibi kabul etmek ve saygı duymak gerekirO sizden ayrı bir bireydirSizin yapamadıklarınızı onun yapması için sıkboğaz etmeyin

Çocuğun ailesinin kendisine dikkat ettiğini bilmeye ve görmeye ihtiyacı vardırArkadaşlarını tanıyabilirsinizAileleri ile görüşebilirsinizHangi yemekleri daha çok sevdiğini,hocasının adını,ne tür müzik dinlediğini öğrenebilirsinizBu tip bir sürü küçük şeyin hatırlanmasıyla,çocuk kendini önemli hissederOnu nitelerken kullandığınız kelimeler(sen çok tembel bir çocuksun),beden diliniz(çift anlamlı mesajlar;bir şeye evet derken ses tonunuzun sert olması ya da “sen bilirsin” cümlesi),evin atmosferi(aile bireylerinin ortak bir faaliyetlerinin olmaması,tartışma,hatta,şiddet),onun hafızasına dikkatle kaydettiği ögelerdirDüzenli olarak,suçlanan ve aşağılanan çocuk,değersiz olduğuna inanırOnu mutlu etmek istiyorsanız;hata yapabileceğini kabul edin (hepimiz hata yapıyoruz),kişilik farklarını kabul edin,sevgiyle ona rehberlik edinSevilmediğini düşünen bir çocuk,ailesinin ilgisini ümitsizce arar durur;ağlamalarla,bezdirmelerle,yakınmalarla,ça lma larla,okulda tekrarlayan başarısızlıklarla

Çocuk,yakınlarıyla samimi ve sürekli ilişkiler kurmaya ihtiyaç duyar
Çocuk,kendilik değerini geliştirecek bir ortama ihtiyaç duyar”Ben bu konuda iyiyim” demeye ihtiyaç duyarBaşarıdan ve sonuçtan çok onun gayretini ve sebatını cesaretlendirinEğer çocuğunuza,”matematikteki başarın harikaGayretlerin için bravo” derseniz,kendi gücünü tanımasına yardım edersinizEğer başkaları ile kıyaslarsanız,başarısının değerini başkalarına göre ölçmesini öğretmiş olursunuzBu durumda,”eğer benden kötüysen,ben iyiyim” düşüncesi yerleşecektir
Çocuk,hayatı üzerinde kontrol sağlama ihtiyacı hissederÇocuk,gelişiminden kendisinin de sorumlu olduğunu bilmelidirEğer kararları onun yerine hep siz verirseniz,önemli kararlar alması gerektiğinde,alamaz ve size bağımlı hale gelirKararları siz almayın,ama dikkatle gözleyinGerektiğinde yardımcı olunUnutmayın siz iyi bir ekip olabilirsiniz

Çocuk,kendine ait değerler sistemi oluşturma ihtiyacı duyarİlk olarak,çocuk,ailenin değerler sistemine uygun davranmaya çalışırken,daha sonra devreye okul ve arkadaşları girerÇocuk,bunların hepsini analiz ederek kendi değerler sistemini yaratmaya çalışır
Bir şeylerin yolunda gitmediğini nasıl anlarsınız?

Çocuklar,her şeyi bize söyleyemediklerinde,zorluklarla karşılaştıklarında(taşınma,boşanma vs),bunu hareketleri ile anlatırlarÇocuğunuz,birkaç gündür sürekli uyuyabilir ya da dalgındırBir süredir agressif bir tutum içindedirOkulda motivasyonunu kaybetmiştirKendini çevreden soyutlamış,içe dönmüştürBu tip davranış değişikliklerine karşı duyarlı olmalıyız,hele bu davranış değişiklikleri aniden ortaya çıkmışsa
Kendinizi yorgun,bıkmış hissediyorsanız,artık çocuğunuza erişemediğinizi hissediyorsanız,panik duygunuz artıyorsa,o zaman,bir uzmandan yardım almanızın zamanı gelmiş demektir

AKTİF DİNLEME: Çocuğunuz ile en iyi iletişim yolu,onunla sık sık ve açık bir iletişim kurmaktırİşte birkaç ipucu:
“Söylediğinden üzgün olduğunu anlıyorumçünkü…Bana daha fazlasını söyleyebilir misin?”Bu tarz cümleleri deneyinBöylece,çocuk,dinlediğinizi görecektirAyrıca,yanlış anladınızsa,düzeltme fırsatı vardırBu metot,çocuğun kendi bakış açısını ifade etmesi konusunda cesaretlendirir
“Eğlendiğini görüyorumAncak,korkuyorumÇünkü,ağaca çıkarken düşebilir ve bir yerini kırabilirsin”
“Okul açıkken geceleri saat 2100 de yatmanı istiyorumÇünkü,uykunu yeterince alamamandan ve okulda dersi dinleyememenden endişe ediyorum”
“Bugün arkadaşınla oynarken onu iki kez ittiğini gördümBu beni çok üzdü,çünkü;böyle davranırsan arkadaşların seninle oynamayabilirler”
Aynı cümleleri şöyle söylediğimizi farz edelim:
“Sen çok yaramaz bir çocuksunGene mi ağaca çıktınÇabuk in aşağıya”
“Artık geceleri erkenden yatacaksınÇabuk yatağınaSakın oyalanma”
“Sen ne terbiyesiz çocuksunGene arkadaşlarına zarar verdinBir daha yaparsan karışmam”
Aslında,her iki söyleyiş tarzında da içerik aynıAncak,ikinci tip cümlelerde siz çocuğu aşağılıyor ve birtakım genellemelerde bulunarak asıl yapmaması gereken davranışa dikkat çekmiyorsunuzHalbuki,ilk söyleyiş tarzında,durumu net bir biçimde ortaya koyuyor,bu durum karşısındaki duygunuzdan bahsediyor ve bu durumun yaratacağı tehlikeye açık ve net bir biçimde değiniyorsunuz
Sizin tarafınızdan dinlendiğini ve kabul edildiğini gören çocuk,kendisini açıkça ifade edebilir


Figen Nas Sağlam


Psikolog



Kaynak:Psikiyatrivehayat