Kütüb-İ Sitte Hadisler - Şartlar Ve İstisna Hakkinda

ŞARTLAR VE İSTİSNA HAKKINDA

271 - İbnu Mes'ud (radıyallahu anh)'un anlattığına göre: "Kendisi, hanımından bir cariye satın alır Ancak karısı bir şart koşarak der ki: "Şayet cariyeyi satacak olursan, satın aldığın fiyatla ben alacağım" Bu hususta Hz Ömer (radıyallahu anh)'e sordum Bana: "Câriyeye yaklaşma Onda başka birisi için şart var" dedi

Muvatta, Büyû5, (2, 616)

272 - Amr İbnu Şuayb İbni Muhammed İbni Abdillah İbni Amr İbni'l-As babası tarikiyle ceddi Abdullah'tan rivayet ettiğine göre, "Hz Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm), bey'u'l-urban'ı yasaklamıştır"

Ebu Dâvud, Büyû 69, (3502); Muvatta, Büyû 1, (2, 609); İbnu Mâce, Ticârât 22, (2192)

İmam Mâlik bey'ul-urbân'ı şöyle tarif eder: "Kişinin bir köle veya cariyeyi satın alıp veya bir hayvanı kiralayıp, sonra satan veya kiralayan kimseye: "Sana şu kadar dirhem veya dinar veriyorum, şu şartla ki, ben bu malı satın alır veya senden kiraladığım hayvana binersem sana vermiş olduğum para, malın bedelinden veya hayvanın kirasından sayılacaktır Şayet malı almaktan, veya hayvanı kiralamaktan vazgeçersem, sana önceden vermiş olduğum para senin olsun" der

273 - Abdullah İbnu Ebi Bekr'in anlattığına göre: "Dedesi Muhammed İbnu Amr, el-Efrâk adındaki bağının meyvesini dört bin dirheme sattı Bundan sekiz yüz dirheme (tekabül eden) hurmayı müstesna kıldı"

Muvatta, Büyû 18, (2, 622)

274 - İmam Mâlik (radıyallahu anh)'e ulaştığına göre, Hz Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) satışı ve selefi yasaklamıştır

İmam Mâlik bunu şöyle açıklar: "Bu, bir kimsenin diğerine şöyle demesidir: "Senin malını şu şu fiyata alıyorum ancak bir şartla sen de benden şunu ve şunu selef sûretiyle satın alacaksın" Bu çeşit bir muamele câiz değildir"

Muvatta, Büyû 69, (2, 657)

275 - Hz Câbir (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)'le birlikte gazveye katıldım Ben su taşımada kullandığımız devemizin üzerinde giderken Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana kavuştu Devem yorgundu ve bu yüzden gerilerden yürüyordu Durumu görünce Hz Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) de geride kalarak deveyi sürdü ve ona dua buyurdu Bunun üzerine bütün develerin önünden gitmeye başladı Bana: "Deveni nasıl görüyorsun?" diye sordu "Çok iyi görüyorum, bereketiniz değdi" dedim "Onu bana satar mısın?" buyurdu Ben utandım, bundan başka su taşıyan devemiz yoktu Yine de "evet" dedim ve Medine'ye varıncaya kadar sırtı benim olmak şartıyla deveyi kendilerine sattım Ona: "Ey Allah'ın Rasûlü yeni evliyim" diyerek izin istedim Bana izin verdiler Bunun üzerine, Medine'ye gelince beni dayım karşıladı Deveden sordu Deve ile ilgili yaptıklarımı anlatınca beni ayıpladı İzin istediğim sırada Hz Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm): "Bâkire ile mi, dulla mı evlendin?" diye sormuştu Ben "dul biriyle" dedim "Niye bâkire ile değil, o seninle sen de onunla şakalaşırdınız" buyurdu Ben: "Ey Allah'ın Resûlü, babam vefat etti Bir çok kız kardeşim var, hepsi de küçük Onlarla aynı yaşta, onların terbiyeleriyle meşgul olamayacak, onlara bakamıyacak çok genç biriyle evlenmeyi uygun bulmadım Bu sebeple onlara bakıp terbiyelerini yapacak birdulla evlendim" dedim"

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Medine'ye gelince deveyi vermek üzere yanlarına gittim Bana parasını verdi ve deveyi de iâde etti"

Buhârî, Cihad 49, 113, Vekâlet 8, Mesacid 59, Büyû 34, İstikrâz 1, 7, Mezâlim 26, Hibe 23, Şürût 4, Nikâh 10, 121, Nafakat 12, Daavât 53; Müslim, Müsâkat 109, (710), Salâtu'l-Müsafirin 69, (710), Rida 54, (710); Tirmizî, Nikah 13, (1100), Büyû 30, (1253); Nesâî, Büyû 77, (7, 297-300); Ebu Dâvud, Ticârât 71, (3505); İbnu Mâce, Ticârât 29, (2205)

276 - Bir diğer rivayette şöyle gelmiştir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Deveyi bana bir okiyye'ye sat" dedi Ben: "Hayır" dedim Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ısrar ederek: "Onu bana bir okiyye'ye sat" dedi ben de sattım fakat evime kavuşuncaya kadar binme şartını koştum Medine'ye gelince, teslim etmek üzere deveyi Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a getirdim Bana parasını hemen ödedi Ben oradan ayrıldım Arkamdan birini göndererek: "Esasen senin devene müşteri değilim, sen deveni geri al artık, o yine senin olsun" dedi

Bir diğer rivayette: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hayvanın sırtını Medine'ye kadar bana iâde etti" denir

Bir diğer rivayette: "Medine'ye kadar sırtı senin" denir

Bir diğer rivayette: "Medine'ye kadar sırtını şart kıldı" ifadesi vardır Buhârî der ki: "Şart kılma ifadesi rivayetlerin çoğunda yer alır Sahîh olan da budur"

Bir diğer rivayette: "Deveyi, dört dînara (sattım)" denir Bu, dinarın on dirhem hesabından bir okiyye yapar Diğer bir rivayette "Bir okiyye altın'a" denir Diğer bir rivayette "ikiyüz dirheme" denir Bir diğer rivayette "dört okiyye'ye" denir Bir diğer rivayette "Yirmi dinara" denir

Bir diğer rivayette: "Medine'ye geldiğim zaman dikkatli ol hanımın hayızlı olabilir" buyurdu Bu rivayette "Akşam vakti Medine'ye geldim Mescide uğradım Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı orada mescidin kapısında buldum Bana "Şimdi mi geldin?" diye sordu "Evet!" dedim Bana: "Deveni bırak, içeri gir, iki rek'at namaz kıl!" buyurdu Ben hemen girdim, namaz kıldım ve döndüm Hz Bilâl'e emrederek bana bir okiyye tartmasını söyledi Bilal derhal tarttı ve biraz da fazla koydu" denir

Bir diğer rivayette Câbir (radıyallahu anh) der ki: "(Evimize) girmek için gittiğim zaman, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle uyardı: "Biraz ağır olun, evlere geceleyin girelim Böylece, saçı başı dağınık olanlar taranır, gurbette kocası olanlar etek traşı olurlar"

277 - Müslim'in bir diğer rivayetinde şöyle gelmiştir: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):

"-Bana şu deveyi sat" buyurdu Ben:

"-Hayır satmam, size bağışlıyorum, deve sizin olsun ey Allah'ın Resûlü" dedim

"-Olmaz, bağış kabûl etmem, sat onu bana" buyurdu Ben:

"-Öyleyse, dedim, bir adama bir okiyye miktarında altın borcum var, ona mukabil deveyi size sattım" dedim Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):

"-Aldım onu, ancak sen yükünü Medine'ye kadar onun üzerinde götür" dedi

Medine'ye gelince, Hz Bilâl (radıyallahu anh)'e:

"-Câbir'e bir okiyye altın ver, biraz da fazla olsun" emretti Bilal bu söz üzerine bir kîrât fazla tarttı Kendi kendime: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bana verdiği fazla miktarı yanımdan hiç ayırmayacağım" dedim Harra harbinde, Şamlılar tarafından yağma edilinceye kadar, kesemin dibinde duruyordu"

278 - Yine Müslim'den gelen bir başka rivayet şöyledir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Bana, deveyi şu, şu bedele sat, Allah da seni mağfiret buyursun, olmaz mı?" dedi Ben cevaben: "elbette, o sizin olsun" dedim Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir taraftan miktarı artırmaya devam ediyor bir taraftan da: "Allah Teâlâ sana mağfiret buyursun" diyordu Bu sözü üç kere tekrar etti"

279 - Bir diğer rivayette şöyle denir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana: "Allah'ın adıyla bin" dedi Medine'ye geldiğimiz zaman Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), ashâbından bazı gruplarla birlikte mescide girdi Ben de mescide girip, devemi kapının yanındaki taş döşeli kısma bağladım Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a "işte deveniz" diye haber verdim Mescidden çıktı Deveye yaklaştı ve "Deve, devemizdir" buyurdu Sonra birkaç okiyye altın gönderip: "Bunu Câbir'e verin" dedi Sonra bana: "Parayı aldın mı?" diye sordu "Evet" dedim Bunun üzerine: "Para da, deve de senindir" buyurdu (ve deveyi de geri verdi)"

280 - Hz Aişe (radıyallahu anhâ)'nin anlattığına göre: "Berîre, mukâtebe borcunu ödeme hususunda yardımcı olması için kendisine (Hz Aişe'ye) uğramıştı O âna kadar borcundan herhangi bir şey ödememiş bulunuyordu Hz Aişe, Berîre'ye "Ailene dön, senin mukâtebe borcunu ödememi istiyorlarsa bir şartla yaparım: Senin üzerindeki velâ hakkı bana geçmeli" dedi

Berîre dönüp, ailesine durumu anlattı Onlar kabul etmediler ve: "Sana bir iyilik yapmak isterse yapsın, karışmayız, ancak velâ'n bize aittir" dediler

Hz Aişe (radıyallahu anhâ) bunun üzerine, durumu Hz Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)'e arzetti Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ona: "Sen satın al, sonra da âzad et Velâ hakkı, âzâd edene aittir" buyurdu

Bunu söyledikten sonra Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ayağa kalkarak şu hitabede bulundu: "İnsanlara ne oluyor ki, alış-verişlerinde Kitabullah'ta bulunmayan şartları koşuyorlar? Kitabullah'ta olmayan bir şart koşana bu helâl olmaz Böyle biri yüz şart da koşacak olsa, Allah'ın şartı daha doğru, daha sağlamdır"

Buhârî, Mesâcid 70, Zekât 61, Büyû 67, 73, Itk 10, Mekâtib 2, 3, 4, 5, Hibe 7, Şurût 3, 10, 13, 17, Talâk 16, Kefârâtü'l-İman 8, Ferâiz 19, 20, 22, 23; Müslim, Itk 5, (1504); Muvatta, Itk 17, (2, 780); Ebu Dâvud, Itk 2, (3929-3930); Nesâî, 85, 86 (7, 300); Tirmizî, Büyû 33, (1256), Vevâya 7, (2125); İbnu Mâce, Itk 3, (2521)


281 - Diğer bir rivayette, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Hz Aişe (radıyallahu anhâ)'ye şöyle söylemiştir: "(Berîre'yi) önce satın al sonra da âzad et (Onu satan efendilerini de bırak, bir işe yaramıyacak olan) istedikleri şartı koşsunlar" Aişe Berîre'yi satın alıp, âzad etti Berîre'nin ailesi, velâ hakkının kendilerine ait olması şartını koştu Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm); şu açıklamayı yaptı:

"(Olmaz öyle şey!) Velâ hakkı âzad edene aittir Satanlar yüz şartta koşsalar (batıldır!)"

Buhârî, Şurut 10