Üsküdar'ın Saklı Limanı

Marmaray arkeolojik kazılarının Üsküdar ayağında, Roma ya da Erken Bizans dönemi limanına ait olabileceği tahmin edilen buluntular keşfedildi Dikkatler aynı bölgedeki Bizans dönemi yapılarına da yoğunlaşırken, İstanbul Arkeoloji Müzesi kesin sonuçlara ulaşabilmek için kazı alanının genişletilmesini bekliyor

Marmaray Projesi Üsküdar kazıları, arkeolojik bir çalışma için Türkiye'nin belki de en zor mekânı Aynı güçlük İstanbullular için de geçerli Ancak çekilen sıkıntıların, İstanbul'un geleceğini kurtarması kadar geçmişini de aydınlatacak olması, bu çalışmayı daha da önemli kılıyor Kazılar, şu anda üstü kapalı olan ve fotoğrafın sol bölümünde görülen alanda 2004 Haziran'ında başladı Burada ulaşılan Osmanlı dönemine ait arasta ve tabakhanenin kaldırılması ve kazının devam etmemesi tartışma konusu olmuştu Fotoğrafın orta bölümünde görülen ve etrafı çevrili olan iki açma, İstanbul Arkeoloji Müzeleri başkanlığında, arkeolog Dr Şehrazat Karagöz ve Ece Işık denetimindeki ekip tarafından çalışılıyor Liman ve Geç Bizans'a tarihlenen apsidal yapı, Üsküdar'ın altyapı şebekesinin döşeneceği bu bölümde keşfedildi



İstanbul Boğazı'nın her iki yakasındaki demiryolu hatlarını birleştirecek Marmaray (Tüptünel) Projesi kapsamında gerçekleştirilen arkeolojik kazıların Üsküdar ayağında, kentin geçmişiyle ilgili hayati buluntulara ulaşıldı Bu keşiflerin belki de en önemlisi, bugüne kadar bilinmeyen ancak varlığı hakkında fikir yürütülen, Roma ya da Erken Bizans dönemine ait olabilecek liman kalıntıları Rıhtıma ait olduğu düşünülen küp şeklindeki monoblok taşlar ve inşasında hidrolik harç kullanılan yapılar, meydandaki III Ahmet Çeşmesi'nin güneyinden başlıyor Ve Mihrimah Sultan Camii'nin altına doğru ilerliyor 1203 yılında IV Haçlı Seferi'nde donanmanın Üsküdar'a demirlemiş olması liman olasılığını güçlendiren bir bilgi

Üsküdar'da dikkatlerin yoğunlaştığı buluntu, deplase alanında keşfedilen ve 11 ila 13 yüzyıla tarihlenen apsidal yapı Meydanda, Mihrimah Sultan Camii'nin güneyindeki bu Bizans yapısının temelinde, ondan daha eski tarihli olduğu sanılan 20'yi aşkın iskelete ulaşıldı
Düzenli bir sıra izleyen blok taşlar, Mihrimah Camii'nin altından başlayarak apsidal yapıyı çevreleyen dış duvara paralel, güney yönünde ilerliyor
Bir kilise temeline benzeyen apsidal yapı ise Üsküdar kazılarında ulaşılan en önemli mimari kalıntı olarak yorumlanıyor Tarihi çeşmenin güneydoğu bölümünde ortaya çıkarılan ve payeli bazilika olarak da tanımlanan yapı, 11 ila 13 yüzyıla, Geç Bizans dönemine tarihleniyor Bu yapının altında düzenli şekilde gömülmüş 20'den fazla insana ait iskeletin menşei henüz belli değil Kazıyı yüreten İstanbul Arkeoloji Müzeleri arkeologları, liman ve apsidal yapıyla ilgili daha çok veri elde edebilmek için 3 Numaralı Kültür ve Tabiat Eserlerini Koruma Kurulu'na başvurarak, proje sahibi Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü'nden (DLH), kazı alanının genişletilmesini talep ediyor



Marmaray Projesi'nin ilk arkeolojik çalışması Üsküdar kazıları, Haziran 2004'te başlamış ve bundan tam bir yıl sonra, meydanda bulunan Geç Osmanlı dönemi arastası ve tabakhanenin kaldırılarak, alanın asfaltla kapatılmasıyla gündeme gelmişti Kazı başkanı ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürü Dr İsmail Karamut, yapıların arkeologlar tarafından incelendiğini ve kurul kararı gereğince alanın örtüldüğünü bildirmişti Koruma kurulu başkanı Prof Dr Can Binan ise buluntuların hafif iş makinesiyle, yatay tabakalar halinde kaldırıldığını ve arkeolojik özellik taşımadığını söylemişti

Kazı, Temmuz 2005'ten itibaren İstanbul Arkeoloji Müzeleri arkeologları Dr Şehrazat Karagöz ve Ece Işık tarafından yürütülüyor Ancak Üsküdar Meydanı'nın kritik konumu nedeniyle oldukça sıkıntılı ilerliyor; buluntuların belirlenen alanların dışına taşması nedeniyle sık sık sekteye uğruyor Arkeologlar, genişleme ihtiyacı duyulan her metre için uzun bir onay sürecini ve trafiğin düzenlenmesini bekliyor Öte yandan, iki yıllık kazının en önemli keşifleri liman ve apsidal yapı, deplase alanı olarak isimlendirilen ve meydandaki altyapı elamanlarının transfer edilmesi öngörülen bölgede ele geçirildi



Geç Roma ya da Erken Bizans dönemine tarihlenebilecek liman ya da rıhtıma ait düzenli monoblok taşlara, deplase alanının denize yakın bölümünde ulaşıldı Aynı alanda, İSKİ de altyapı transferi için çalışıyor



Dr İsmail Karamut, deplase alanının çalışmaların seyrini değiştirdiğini ve uzattığını söylüyor Yine de bu bölgede, belli bir kotun altında mimari kalıntıya rastlanmadığı için Üsküdar'da, Yenikapı'daki Theodosius Limanı gibi bir keşfin söz konusu olmadığının altını çiziyor Bilimsel bir kazıda yapılması gereken her şeyi yerine getirdiklerini söyleyen Karamut, Marmaray Projesi'nin bir şans olduğunu ve proje olmasaydı Üsküdar Meydanı gibi bir yerin belki de kazılamayacağını belirtiyor

Kaynak: Atlas Dergisi, Aralık 2006/Sayı 165