Doğal Afetler-Sel

SEL NEDİR?

Sel ister büyük nehirlerin kıyısına yerleşmiş, ister dağ yamaçlarında yaşıyor olsun, isterse çöllerde bulunsun her yerdeki insanların rastlayabileceği türde bir doğa olayıdır Yerleşilen yerlerdeki çeşitlilik görülme sıklığını değiştirmesine rağmen özellikle sel olayını dikkate almadan kurulan altyapılar bu doğa olayının bir faciaya dönüşmesine neden olabilmektedir Ülkemizde sadece 1995 yılında üç bölgede görülen sel olayı 160 kişinin ölümüne neden olurken her yıl can kaybına neden olmayan seller sonucu milyarlarca liralık ekonomik kayıplar yaşanmaktadır Bu amaçla gelişmiş ülkeler sel riskini en aza indirmek için erken uyarı sistemleri geliştirerek özellikle can kaybını en aza indirmeyi başarmışlardır

Selin en sık rastlanan sebebi kuvvetli ve uzun süreli yağıştır Seller kar erimesi sonucu oluşan kuvvetli akışlar veya drenaj kanallarının tıkanması sonucunda da meydana gelebilir Günümüzde rastlanılan en yaygın sebep ise; kuvvetli yağmur fırtınalarında drenaj sistemlerindeki yetersizlik sonucu ana nehir kanallarının tamamen dolu olması ile meydana gelen taşmalar sonucu oluşan sellerdir Dağlık bölgelerde ise seller kar erimesi veya yağışla birleşen kar suyundan meydana gelir Çok nadir olarak da barajların çökmesi ve taşmasından kaynaklanan sellere rastlanılmaktadır

Akarsuların su taşıma miktarı değişkenlik gösterir Bazen uzun süre yağış olmayan veya az yağış alan bir alanda akışlar yavaşlar bazen de aynı alanda yağışlı bir periyotta güçlü akışlar olabilir Sellerin miktarındaki değişkenlik yağışın yoğunluğuna, yağış miktarına, kar erime oranına ve/veya diğer faktörlere bağlıdır

İki akarsu havzası arasındaki yağış toplamı veya toplama alanındaki depolama miktarı sel potansiyelinde önemli rol oynar





ÇEŞİTLERİ

Seller oluş hızlarına göre sınıflandırılır;

Kuvvetli yağışlardan sonraki birkaç saat içinde veya bir yerdeki suyun aniden serbest kalması ile oluşan seller ani seller olarak isimlendirilir Bu tip seller örneğin dağlık bölgelerdeki küçük nehirlerin ani ve kuvvetli bir yağışa maruz kalmalarıyla oluşur ve çok hızlı bir şekilde en üst değerine ulaşır Sel ise genellikle daha yavaş gelişir ve haftalar boyu etkili olur Örneğin büyük nehirler boyunca görülen seller bu tip sellerdir

NEDENLERİ

Sele en çok nehir yataklarından taşmalar sonucu rastlanır Ani ve kuvvetli yağışlar ve kar erimesi sonucu taşmalar oluşmaktadır Nehir yataklarına gelen suyun sele dönüşmesine yatakların amacı dışında kullanılması da çok etkili olmaktadır Günümüzde çarpık kentleşme sonucu dere yataklarının gecekondulaşma bölgesi haline gelmesi, ağaçlandırılması, doldurulması veya nehir yataklarının değiştirilmesi sonucu her yıl ülkemizde büyük mal ve hatta can kayıplarına rastlanmaktadır

Dağlık alanlarda yağış ve tepelerdeki karın erimesi sonucu dere yatakları taşıyamayacağı miktarda su ile dolar ve ani seller oluşur Özellikle dağ eteklerindeki yerleşim yerleri için heyelan tehlikesi de yaratan bu seller oldukça tehlikeli olmaktadır

Şiddetli rüzgarla birlikte tropikal fırtınalar ve harikeynler (hurrican) özellikle Atlantik okyanusu kıyılarında kuvvetli kıyı selleri oluşturur Sürekli ve şiddetli rüzgar büyük bir dalgaya sebep olarak suyu karanın içlerine kadar sürükler Göl bölgelerinde de benzer atmosferik şartlar veya depremler göl seviyesinde değişimlere ve sellere sebep olur Diğer yandan okyanustaki depremler ve volkanik patlamalar sonucu oluşan tsunami adı verilen dev okyanus dalgaları karaların iç kesimlerine kadar girerek etkili olur

GENEL ÖNLEMLER

1 DMİ tarafından her tip meteorolojik afet için bir erken uyarı birimi ivedilikle oluşturulmalıdır

2 Günümüzde yağış alanları ve yağış yoğunluklarının belirlenmesinde oldukça etkili bir biçimde kullanılan Doppler Radar sistemleri ve uydu dataları ile çalışan erken uyarı birimleri teşkil edilmelidir

3 Bu uyarı birimi ile koordineli olarak çalışacak il ve ilçelerde kurtarma birimleri oluşturulmalıdır

4 Bölgesel radyolar herhangi bir tehlike anında halkı bilgilendirerek uygulayacakları yöntemler konusunda uyarıda bulunmalıdırlar

5 Sel öngörüsü için özenli istatistik çalışmalar yapılmalıdır

6 Yerel belediyelerce dere ve nehir yataklarına yerleşim konusunda titizlik gösterilmeli buralarda yerleşimin önlenmesinin yanı sıra oluşacak engeller düzenli olarak temizlenmelidir

7 Dere ve nehirlerin denizle birleştiği kanallar düzenli olarak temizlenerek açık olmaları sağlanmalıdır

PRATİK ÖNLEMLER

Ani bir sel sırasında;

1 Evin dışında bulunuyorsanız, hemen yüksek bir yere çıkmalısınız

2 Su yatağı veya çukur bölgeleri hemen terk etmelisiniz

3 Sel bölgesini hemen terk etmelisiniz fakat asla suda karşıdan karşıya geçmeye çalışmamalısınız

4 Sel sırasında arabanızdaysanız asla su ile kaplı yoldan gitmeye çalışmamalısınız (Ani sellerin meydana getirdiği ölümlerin yarısı araba ile ilişkili olduğundan asla sel sularının bulunduğu bölgelerde araba kullanılmamalıdır)

5 Arabanızda herhangi bir arıza oluştuysa hemen terk ederek yüksek bir yere çıkmalısınız ( Yollar akan sular tarafından doldurulacağı için eğer arabanız 60 cm yükseklikteki hareket eden suda kalmışsa su onu kaldırıp sürükleyebilecektir)

6 Özellikle geceleri, selin tehlikelerini görmek güçleşeceğinden daha dikkatli olmalısınız

SEL VE SU BASKININDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER



Selden Baskınından Önce Yapılması Gerekenler

Yaşadığınız bölgenin sel tehlikesi içinde olup olmadığını Afet İşleri Genel Müdürlüğü'nden öğrenin
Bulunduğunuz binanın su seviyesi altında kalıp kalmadığını ve o bölgenin sel ile ilgili geçmişini öğrenin
Eğer sık, sık sel baskınlarının gerçekleştiği bir bölgede yaşıyorsanız kontra plak,plastik levhalar,el arabası,çivi,çekiç,testere,kürek,kum torbaları gibi acil durumlarda kullanabileceğiniz malzemeler bulundurun
Ev içinde ki atık su borularından suların geri tepmesi söz konusu olabilirBunu önlemek için gerekli tedbirleri alın
Evde bulunan lavabo , küvet ve duş alınan yerlerdeki atık su deliklerini su sızdırmayacak şekilde tıpalarla kapatın Bir çok sel baskınında bu konu üzerinde hassasiyetle durulmadığı görülmüştür
Kaçış planı yapın ve bunu deneyin
Yerel sığınakları ve su seviyesinden yüksek yerleri tespit edin
Sel felaketi sırasında sığınaklara gidilebilecek en güvenli yolu bulun
Eğer sel felaketinin sıkça yaşandığı yerlerde yaşıyorsanız bu yerlere ulaşabileceğiniz alternatif yollar bulun


Acil Durum İletişim Planı



Sel sırasında birbirinden ayrılan aile fertleri için tekrar bir araya nasıl geleceği konusunda plan yapın

Sel felaketinin gerçekleşmesi anında aile üyelerinin birbirlerine kolayca ulaşabilmeleri için , bu felaketten etkilenmeyecek bir tanıdığınızı belirleyin Bu kişi ailenin diğer fertlerine sizin nerede olduğunuzu bildirebilir
Ailenin diğer üyelerinin bu kişinin ismini , telefonunu ve adresini bildiğinden emin olun
Bütün aile üyelerinin sel ve ya su baskınından sonra ne yapacaklarını bildiklerinden emin olun
Aile üyelerine elektriği ,suyu , doğalgazı nasıl ve ne zaman kapatacaklarını öğretin Çocuklarınızın bu görevi üstlenebilecek olgunluğa sahip olmaları gerekirBunu unutmayın
Çocuklarınıza ve ailenin diğer üyelerine itfaiye,polis ve acil durumlarda aranabilecek diğer yerleri nasıl ve ne zaman aramaları gerektiğini öğretin


Sel Felaketinde İhtiyaç Duyulabilecek Malzemeler

El feneri ve ekstra piller
Taşınabilir ve pille çalışan radyo ve ekstra piller
İlk yardım malzemeleri ve kullanım kılavuzu
Acil durumlar için yiyecek ve içecekler
Elektrikle çalışmayan konserve açacağı
Gerekli ilaçlar
Nakit para ve kredi kartı
Sağlam su geçirmez ayakkabılar


Sel Sırasında

Pille çalışan radyonuzdan sel baskını hakkında en son bilgileri dinleyin
Evinizdeki küvet ,lavabo ve bidonları şebeke suyunun kirlenme ihtimaline karşı temiz su ile doldurunuz
Evinizin dışındaki eşyaları evin içine alınSel anında çevreye zarar verebilirler
Evinizdeki değerli eşyaları vaktiniz varsa evinizin üst katlarına veya selden etkilenmeyecek bölümlere taşıyın
Yetkili organlar tarafından bildirildiğinde gaz ve elektriği ana valflerden kapatın


Evde iseniz

Televizyonu ve ya pille çalışan radyonuzu açarak en son durum hakkında bilgi alınız
Acil durum materyallerini yanınıza alınız
Evlerin terk edilmesi haberi verildiğinde , daha önceden yapmış olduğunuz kaçış planını uygulayınız


Dışarıda iseniz

Su seviyesinden yüksek bir yere çıkıp yardım gelene kadar bekleyiniz
Sel suları içinde yürümekten kaçınınızHızlı hareket ettiği zaman derin olmayan sel suları bile tehlikeli olabilmektedir


Arabada iseniz



• Sel basmış bir alana geldiğinizde başka bir rotadan yolunuza devam edin

• Eğer araba stop ederse hemen arabayı terk edin ve yüksek bir zemine çıkın Bir çok ölüm stop eden arabayı hareket ettirmeye çalışırken gerçekleşmiştir





Kaçış Sırasında

Pille çalışan radyonuzun kaçışla ilgili bilgilerini dinleyiniz
Tavsiye edilen kaçış rotalarını takip edin kestirme yollar tamamen kapanmış olabilir
Yollar kapanmadan olabildiğince erken tehlike altında ki yerlerden kaçınmalıUnutmamalıdır ki erkenden tehlikesiz bölgelerden kaçmak , vasıtalarla zarar gören yerlerden kaçmaktan daha kolaydır
Evinizden ayrılmadan önce yakın illerdeki tanıdıklarınızı arayarak durumdan haberdar edin ve gittiğiniz yeri kendilerine bildirin
Vaktiniz olursa değerli eşyalarınızı evinizin zarar görmeyecek yerlerine -çatı katı ve üst katlar olabilir- taşıyın


Sel Sonrasında

Sel felaketi suların geri çekilmesi ile sona ermeyebilirDolayısı ile otoritelerin geri dönün uyarısını almadan kesinlikle evlerinize dönmeyin
Özel ilgiye ihtiyacı olan komşularınıza-yaşlılar ,bebekler ve özürlüler- yardımcı olmayı unutmayın
Binalarınızın herhangi bir hasarı olup olmadığını kontrol edin
Binalarınızı kontrol ederken su geçirmez ayakkabı ve pille çalışan el fenerleri kullanın
Eğer sel suları evinizin etrafında hala mevcut ise eve girmeyin
Duvarların ,katlardaki zeminlerin ve pencerelerin herhangi bir zararının olmadığını kontrol edin
Evinize sel sırasında yılan ve benzeri zararlı hayvanlar girebilirBu konuda da inceleme yapmak faydalı olabilir
Tavanı sıva ve benzeri şeylerin dökülmesi riskine karşı kontrol edin
Sigorta işlemleri için zarar gören yerlerin resmini çekin
Sel felaketinin nedeni ile yangın çıkabilirBu nedenle evinizde gaz sızıntısı
suyun altında kalmış elektrik aksamı ,fırın ,ocak ve elektrikle çalışan eşyaların olmadığına emin olun
Sel sırasında evinizde kalmış yiyecekler varsa bunları kesinlikle kullanmayın (Konservelerde dahil)
Evinizdeki suları binanın daha fazla zarar görmemesi için yavaş, yavaş boşaltın -her gün suyun üçte birlik kısmı gibi-
Lağım çukuru ve çukurlar , mikroplu tanklar ve atık su sistemlerinin sel sonrası insan sağlığına zarar vermemeleri için mutlaka yetkililere kontrol ettirin




Seller toplum sağlığını nasıl etkiler?

Öncelikle ilk günlerde boğulma, trafik kazası dahil çeşitli travmalar ve elektrik çarpmalarına bağlı ölüm ve hastalıklara yol açar

Selin ardından etkilenen insanların toplu olarak yer değiştirmesi, yeni sorunlar için de bir zemin oluşturur Bu insanların sağlıklı suya ulaşamaması, en temel problemdir ve suyla-gıdayla bulaşan hastalıklar artar Ayrıca geçici yerleşim yerlerinde kalabalık ortamlarda, hava yoluyla bulaşan hastalıklar da hızla yayılır Bu koşullarda yaşayan çocuklarda ise, kızamık ve akut solunum yolu enfeksiyonları beklenir Hava yolu ile bulaşan hastalıklar, kendi evlerinde yaşayan insanlar için de sorun oluşturur

Sel ile bulaşıcı/salgın hastalık ilişkisi, şöyle seyretmektedir;

İlk üç gün, bulaşıcı/salgın hastalık pek görülmez

Dördüncü günden dördüncü haftaya kadar olan bölümde, bulaşıcı hastalıkların görülmesi, sık karşılaşılan bir durumdur Genellikle sel bölgesinde, selden önce tek, tek bulunan hastalıkların salgın yaptığı görülmektedir

Dördüncü haftadan sonra kuluçka süresi uzun olan hastalıklar, bu dönemde görülür

Hangi hastalıklar görülür?

Öncelikle su ve besin kaynaklı ishalli hastalıkların ortaya çıkmasını bekleriz Burada temel etken, elektrik, su, kanalizasyon gibi altyapıların zarar görmesi, özellikle de sağlıklı içme ve kullanma suyu sağlanmasında görülen aksaklıklardır

Bir başka temel etmen, vektör üreme alanlarının artmasıdır Bu durum da, vektörlerle bulaşan hastalıkların artmasına yol açar Örneğin, sivrisinek üreme alanlarında bir artış olması, sıtma olgularını artırır Yine, fare gibi kemiriciler sel ortamında artar ve fare idrarının sel sularına karışması da, bütünlüğü bozulmuş ciltlere temas ile “leptospiroz” dediğimiz hastalığa neden olur Atık sularının içindeki sıvı ve katı atıkların cilde temas etmesi sonucu deri enfeksiyonlarının da artmasını bekleriz

Selin ev ve ev eşyalarını etkilemesi, sel geçtikten sonra da etkili olur Bu etkileme, sağlık sorunlarını uzun döneme yayar Bu arada, sel sırasında yaşanan sağlık sorunlarının zamanında tedavi edilmemesi, sağlık sorunlarını ağırlaştırır, komplikasyonlara yol açar, tedaviyi zorlaştırır

Peki, neler yapılabilir?

Sel riski olan bölgede, hangi sağlık sorunlarının yaşanabileceği önceden değerlendirilmelidir Düzenli bir bilgi toplama sistemine sahip olmak, kritiktir Yoksa, oluşturulmalıdır Bu salt bürokratik bir işlem olarak kabul edilmemelidir; bununla, olası hastalıkların/sağlık sorunlarının erken belirlenmesi ve zamanında müdahalesi mümkün hale gelir

Selden etkilenen evlerde yaşayanlar her gün ziyaret edilerek, sağlık sorunları izlenmelidir

En önemli ihtiyaç, sudur Sel bölgesindekilere, günlük ihtiyacı kadar temiz su sağlanmalıdır Su dezenfeksiyonu için en kolay ve en hızlı etki gösteren yöntem klor uygulamasıdır Suların sürekli dezenfeksiyonu sağlanmalı, sağlıklı olmayan sular için, evlere klor tabletleri dağıtılmalıdır

Halk, kaynağını bilmediği suları içmeme konusunda uyarılmalıdır Sel sularının ciltle temasının önlenmesi konusunda eğitim yapılmalı, bu durumla karşılaşmış insanların ciltlerini sabunlu suyla yıkaması önerilmelidir

Kısa sürede, vektör kontrol önlemleri alınmalıdır Sıtma için, bu çok önemlidir Fare ve benzeri kemiricilerin risk durumu da değerlendirilmelidir

Aşılama hizmetleri aksatılmadan sürdürülmelidir Evlerinde ve geçici yerleşim yerlerinde yaşayan insanların özellikle gebe ve çocukların rutin aşıları aksatılmamalıdır Sel sırasında toprak, çamur, vb ile kirlenmiş, derin yarası olanların tetanos bağışıklaması yapılmalıdır

Sele hazırlıklı olmak açısından bazı hatırlatmalar yapmak istiyoruz:

Sel öncesi yapılması gerekenler

* Acil durum malzemelerinizi hazırlayın, miatlarını ve sağlamlıklarını sık ,sık kontrol edin

Mümkün olduğu kadar pişirme gerektirmeyen gıda ve sağlam kapaklı temiz kaplarda su stoklayın

* Radyo ve televizyondan hava durumunu ve sel yayınlarını izleyin

* Kıymetli ve gerekli eşyalarınızı boşaltabileceğiniz ve ailenizle birlikte kalabileceğiniz güvenli bir yer ve bu yere giden güvenli bir yol belirleyin, buraya ulaşma tatbikatları yapın

* Evin etrafına ve kapı içlerine yerleştirilen kum torbaları, eşyaların zarar görmesini engelleyebilir

Sel sırasında yapılması gerekenler

* Evden ayrılmadan önce elektrik ve suyu kapatın

* Yüksek yerlerde bulunmaya dikkat edin ve sel basmış yolda araç kullanmayın

* Aracınızdayken sel içinde kalırsanız, hemen aracı kapatın ve yüksek bir yere çıkın Suyun 30 cm yükselmesi araç üzerinde 700 kiloluk itmeye neden olur 60 cmlik yükselme bir aracı sürüklemeye yeter

* Dizinizi geçen suya girmeyin Kopmuş elektrik tellerinden uzak durun ve ilgili yerlere bildirin Sele bağlı ölümlerin önemli bir kısmı elektrik çarpması sonucu görülür

* Çocukların su birikintilerinde oynamasına izin vermeyin, kimyasal madde ya da kanalizasyon karışmış olabilir

Sel sonrasında yapılması gerekenler

* Sel suyu ile bulaşmış olması olası taze sebze ve meyve yemeyin Sadece şişe suyu ya da önceden depoladığınız hazır gıdaları ve temiz suyu tüketin

* Felaket alanından uzak durun, özel bir beceriniz yoksa kurtarma ve temizleme çalışmalarını engellemekten başka bir işe yaramazsınız

* Elektrikli aletlere dokunmayın