Anneler Için Tiroid Hastalıkları Rehberi

TİROİD HASTALIKLARININ KISIRLIK, HAMİLELİK, LOHUSALIK VE BEBEĞİN ZEKASINDAKİ ROLÜ



KISIRLIK VE TİROİD HASTALIKLARI Tiroid hormon bozuklukları kadınlarda yumurtlama fonksiyonunu bozulur, adet düzensizleşir ve kısırlık oluşabilir Hem tiroid hormon fazlalığında (zehirli guatr) hem de tiroid hormon yetmezliğinde kadınlarda doğurganlık bozulur Bu nedenle kısırlık olan hastalarda tedaviye başlamadan önce tiroid hastalığı araştırması yapılmalıdır



HAMİLELİK PLANLIYORSANIZ TİROİD MUAYENESİ OLUN! Hamile kalmaya karar verdiyseniz veya hamile kaldığınızı anladığınız zaman ilk olarak yaptırmanız gereken kan tahlillerinde biri açlık kan şekeri, diğeri de tiroid hormonları ölçümüdür Eğer tiroid hormonlarında anormallik varsa guatr konusunda deneyimli bir uzman tarafından muayene edilip daha ileri tetkikler yapılmalıdır Böylece mevcut tiroid hormon bozukluğunun nedeni ortaya çıkarılıp doğru ve yeterli tedavi yapılır Bu safhadan sonra hamilelik planlanmalıdır



EĞER HAMİLEYSENİZ; En kısa sürede kadın doğum uzmanınızla görüşüp serbest T3, serbest T4 ve TSH isimli hormonlarınızın ölçülmesini talep edin Bunlarda bir anormallik varsa guatr konusunda deneyimli bir uzmanla görüşün



HAMİLELERDE HANGİ TİROİD HASTALIKLARI GÖRÜLÜR? Daha önce mevcut olan tiroid hastalıkları hamilelik sırasında daha belirgin bir hale gelir ve daha gürültülü seyreder Bu da hem hamilenin hem de bebeğin sağlığını ve hatta hayatını tehdit edebilir Bu nedenle tiroid hastalıkları hamilelik öncesinde tedavi edilip kontrol altına alınmalıdır Ayrıca, tiroid hastalığı olduğu bilinen bir kadın hamile kaldığında kadın doğum uzmanı tarafından en kısa sürede bir deneyimli bir guatr uzmanına yönlendirilip hasta hamilelik boyunca guatr ve kadın doğum uzmanlarınca yakından takip edilmelidir Yine de hamilelerde daha önce mevcut olmasa da her türden tiroid hormon bozukluğu ortaya çıkabilir



HAMİLELERDE ZEHİRLİ GUATR Hamilelerde tiroid hormonları aşırı düzeyde üretilirse bu duruma zehirli guatr (hipertiroidizm) diyoruz Bu hastalık hamileliğin erken döneminde ortaya çıkarsa bebeğin anne karnında ölümü ve düşük görülebilir Eğer hastalık hamileliğin son aylarında ortaya çıkarsa annenin hayatı bebekten daha fazla tehlikeye girer Yine de doğum olursa çok özel tedbirler ve guatr konusunda deneyimli bir uzman işbirliği ile doğum veya sezeryan gerçekleştirilmelidir Bu durumda bebeğin zeka düzeyinin düşük olması çoğunlukla mümkün değildir



Bu hamilelerde tedavi oldukça zor olup sonucu da çoğunlukla hastayı da hekimi de tatmin etmez Bu hastalarda ameliyat çoğunlukla yapılmaz, çünkü yüksek tiroid hormonları varlığında anestezi vermek çok risklidir Bu hastalarda radyoaktif iyot (RAI) tedavisi kesinlikle uygulanmaz Bu hastalarda sadece tiroid karşıtı ilaçlar kullanılır ancak bu ilaçlar hem çok etkili olmaz hem de bebek üzerine zararları olabilmektedir Zehirli guatrı hafif düzeyde olan hamilelerde ‘pasif takip’ yani ilaçsız yakın takip yapmak ve gerekince ilaçla müdahale etmek de mümkündür



HAMİLELERDE TİROİD HORMON YETMEZLİĞİ (HİPOTİROİDİZM) Hamilelerde tiroid hormonlarının düşük, TSH’ın yüksek olduğu durumlar ciddi alarm belirtisi olup yakından izlemek gereken bir tablodur Bu durum tiroid hormon yetersizliği yani hipotiroidizm belirtisidir Ancak bazen TSH normal iken dahi kandaki tiroid hormonları düşük olur Bu durumda tedaviye derhal başlanmalıdır Aksi halde hem annenin tiroid bezesi büyür, gereğinden fazla kilo alır, kabızlık başlar, hem de anne rahmindeki bebeğin zihinsel ve fiziksel gelişimi bozulabilir Bu hamilelerde yeterli tiroid hormonu verildiğinde bebeğin normal zeka ve fiziksel gelişimi sağlanır



Hamilelerde tiroid hormon yetersizliği sanıldığından çok daha yaygındır En önemlisi de ne yazık ki bu yetersizlik çoğunlukla ne kadın doğum uzmanının ne de hastanın aklına gelmemektedir Bir de üstelik henüz ülkemizde yeni doğan bebeğe tiroid taraması yapılmadığı için tiroid hormon yetmezliği doğum sonrasında da tedavi edilmeyip bebeğin zeka fiziksel gelişimi daha da bozulmaktadır



HAMİLELERDE TİROİD NODÜLÜ Hamilelerde her tür nodül saptanabilir Bu nodüllere yönelik tedavi doğum sonrasına ertelenmelidir Çünkü hamilelerde tiroid kanseri çok nadir bir durumdur Hatta hamilelerde bütün kanserler nadirdir Bu nedenle hamilelerdeki nodüller ultrasonografi ile incelenmeli, aynı anda tiroid hormonları yüksek (zehirli guatr) yoksa başka bir işlem yapılmadan ‘pasif takip’ yapılmalıdır



HAMİLELERDE NE TÜR TİROİD TETKİKİ YAPILMALIDIR? Diğer insanlardan farklı olarak, tarama amacıyla sadece TSH ölçümü hamilelerde yeterli olmaz! Çünkü TSH cevabi bir hormon olup hamilenin hızla değişen tiroid hormon düzeyine cevap olarak ancak aylar sonra yükselmeye başlar ki bu dönemde bebek tiroid hormonsuz kalabilir Bu nedenle hamilelerde TSH, serbest T3, serbest T4 hormonları ölçülmelidir



Hamilelerde bazen TSH çok düşer Bu ciddi bir klinik durumdur Çünkü bu hamilelerin gerçekten bir tiroid hastalığı nedeniyle mi (örneğin zehirli guatr) yoksa normal bir gelişim nedeniyle mi (örneğin hamilenin kanında normalde artan beta HCG etkisiyle) TSH düşüklüğü olduğu anlaşılmalıdır Zira çoklu hamileliliklerde (örneğin ikiz ve üçüz) kanda artmış olan gonodotropinler TSH düşüklüğü nedeni olabilir Bu çoğunlukla yanlış anlaşılıp ‘hamilede zehirli guatr var’ şeklinde yorumlanıp hamileliğin sonlandırılmasına kadar giden karalar verilmektedir



Hamilelerde tiroid sintigrafisi uygulanmaz Nodüle ince aspirasyon biyopsisi yapılması da tavsiye edilmez



HAMİLELERİN TİROİD HASTALIKLARI YÖNÜNDEN TAKİBİ Hamilelerde hormonal sistemlerin tümünde ciddi değişim olması kaçınılmazdır Tiroid de bu değişimlerden nasibini almaktadır Bu çerçevede vücudun iyot ihtiyacı ve tiroid hormonu ihtiyacı artmaktadır Bu nedenle hamilelerde tiroid hormonlarının her 3 ayda bir ölçülmesi gerekir; zira her üç aylık dönemlerde tiroid hormon ihtiyacı değişiklik göstermektedir En önemlisi, hamilelik öncesinde tiroid hastalığı olanların, hamilelik süresince bir kadın doğum uzmanına ilaveten bir de guatr uzmanınca yakından takibi gerekir



LOHUSALIK VE TİROİD Lohusalık döneminde tiroid hastalıklarının ortaya çıkması sık karşılaşılan bir durumdur Bazı hastalarda daha önce mevcut olan ancak hasta tarafından bilinmeyen bir tiroid hastalığı lohusalıkta kendini belli eder hale gelir Geriye kalan hastalarda ise, lohusalık öncesinde hastada tiroid hastalığı olmadığı halde lohusalıkta tiroid hastalığı ortaya çıkabilir



Lohusalığın tiroid hastalıklarını tetikleyen bu etkisi bilinmesine rağmen nedeni tam olarak bilinmemektedir Bir çok neden öne sürülmekle beraber en ikna edici ve inanılır olanı; hamileliğin sonlanması ile hormon dengelerinin birden alt üst olmasıyla tiroid hormonu da dahil tüm hormon sisteminin etkilenmesidir Diğer bir teoride, hastada lohusalık sonrasında gelişen depresyonun bu tiroid hormon değişimleri sonucu veya sebebi olduğu belirtilmektedir



Lohusalıktan sonra en sık görülen tiroid hastalığı Haşimato hastalığıdır Haşimato hastalığında tiroid hücrelerinde iltihap ve harabiyet oluşur, hasta hızla kilo alır ve hamilelik sonrasında hasta kilo vereceğine kilo artışı görülür



Lohusalarda tiroid hormon bozluklukları emziren annenin kısa sürede sütten kesilmesine neden olur



EMZİREN KADINLARDA GUATR İLACI KULLANIMI Zehirli guatrda RAI kullanılmaz Tiroid karşıtı ilaçlar ise sütle bebeğe geçebilmektedir Bu nedenle annedeki zehirli guatrın tedavisi sırasında bebeğin sütten kesilerek suni mamaya geçmesi gerekir



Emziren kadınlar tiroid hormonu kullanabilir Tiroid hormon yetmezliğinde kullanılan tiroid hormonu benzeri sentetik ilaçlar (Tefor, Levotiron, L-thyroxin) emziren kadınlarda emniyetle kullanılır, hatta kullanılmalıdır Önemli olan kullanılan bu ilacı doğru dozda uygulamaktır Emziren annenin kullandığı bu ilaçların dozu fazla olursa bebekte huzursuzluk, kilo almakta güçlük, aşırı terleme, ishal ve kusma görülür Bu ilaçlar emziren annenin sütünü azaltmaz

BEBEKLERDE TİROİD HASTALIKLARI Bebeklerde görülen tiroid hastalıkları genellikle annenin hamile iken geçirdiği tiroid hastalıklarının ve bu nedenle anneye uygulanmış olan tedavinin sonucunda ortaya çıkar Bazen annede hiçbir tiroid hastalığı yokken dahi yeni doğan bebekte zehirli guatr, tiroid hormon yetmezliği ve tiroid nodülü görülebilir Nadiren de olsa bebekte tiroid bezesi hiç gelişmeyebilir (tiroid aplazisi) İlginç bir durum da tiroid bezesinin yanlış bir yerde yerleşmesidir (ektopik tiroid)

YENİ DOĞAN BEBEKLERDE TİROİD HORMON YETMEZLİĞİ (NEONATAL HİPOTİROİDİZM) Bebeklerde, en sık karşılaşılan ve en çok korkulan tiroid hastalığı tiroid hormonunun yetersiz salgılanmasıdır Hipotiroidizm olarak adlandırılan bu klinik tabloda, bebeklerin tiroid bezesinden yeterli tiroid hormonu salgılanmaz ve bebeğin fiizksel ve zeka gelişimi geri kalır Bu bebeklerde başarılı tedavi genellikle tam sonuç verirken tedavi edilmeyen bebeklerde dramatik gelişme geriliği kaçınılmazdır İşte bu nedenle erken teşhis çok önemlidir Bu hastalığın görülme sıklığı ülkeden ülkeye ve kullanılan tarama testinin hassasiyetine göre değişmektedir Avrupa’da her 3300 bebeğin birinde tiroid hormon yetmezliği olduğu kabul edilmektedir Düşük doğum ağrılıklı bebeklerde bu hastalık daha sık görülmektedir

Zeka Geriliği Tiroid hormonu yetersiz olan bebeklerde tedavi yapılmazsa zeka geriliği ve boy kısalığı dikkat çekmektedir Zeka geriliği ve boy kısalığı, kandaki hormonun düşüklüğü ile paralel gitmektedir; hormon düzeyine kadar düşükse zeka geriliği ve boy kısalığı da o kadar düşük olmaktadır Bu bebeklerin dilinin büyük olduğu görülür Zeka düzeyi düşüklüğünün nedeni, tiroid hormon eksikliği sonucunda beyinde oluşan hasara bağlıdır Zeka düzeyi belirteci olan IQ çoğunlukla 85’in altında olmakta, ancak bazen 55’in bile altına inebilmektedir Aynı şekilde boy kısalığı aile tarafından fark edildiğinde artık geçen süreyi geriye döndürmek mümkün olamamakta, sadece ondan sonraki dönemde beklenen gelişme tedavi ile önemli ölçüde sağlanabilmektedir



Belirtileri Nelerdir? Doğum sonrasında uzayan sarılık, vücutta şişlik (ödem), doğumun gecikmesi, doğum ağırlığında düşüklük, vücut ısısında düşüklük, kafa arkasının büyük olması, emme güçlüğü, beslenme zorluğu, kilo almada yavaşlık, yavaş hareket, uykuya eğilim çok fazla olması, ısrarcı kabızlık, karın bölgesinin gergin ve şiş görünümü, solunum zorluğu, cilt kuruluğu, dil büyüklüğü, ağlarken sesinin kalın ve bozuk çıkması gibi belirtilerin bir kısmı görülebilir BU belirtilerin tümünün bir bebekte olması şart değildir



Nasıl Tanı Konulur? Tarama testi çok önemlidir, çünkü tarama testi ile ortaya çıkan tiroid hormon yetersizliği vakalarının bir kısmında muayene ile hiç bir anormallik gözlenmemektedir 1981 yılından beri gelişmiş ülkelerde yeni doğan bebeklerde “neonatal tarama testi” yapılarak bebekte topuktan alınan kanda bulunan TSH ve T4 hormonu ölçümü yapılmaktadır Bu tarama testi gelişmiş ülkelerde doğum sonrası yapılan zorunlu testlerdendir Bu sayede bu ülkelerde tiroid kökenli gelişme geriliği ortadan kalkmıştır



Nasıl Tedavi Edilir? Yeni doğan bebeklerdeki tiroid yetmezliği (hipotiroidizm) tedavisinde, eksik olan tiroid hormonunu bebeğe ağız yoluyla vermek esastır Tedavinin takibi önemli olup verilen dozun yeterli olup olmadığının devamlı takibini gerektirir Yeterli verilmezse gelişim geriliği devam ederken fazla verilmesi durumunda yan tesirler ortaya çıkabilir



BEBEKLERDE ZEHİRLİ GUATR VE DİĞER TİROİD HASTALIKLARI Bebeklerde zehirli guatr nadir de olsa görülür Tedavisi oldukça yüksek uzmanlık bilgisi isteyen bir ekiple yapılabilir Bebeklerde bugüne kadar tiroid karşıtı ilaçlar kullanılmaktadır Son zamanlarda düşük doz RAI tedavisi de önerilmektedir



Bebeklerde tiroid bezesinin yetersiz gelişmesi, hiç gelişmemesi, yanlış yerde yerleşmesi, nodül, tiroid bezesinin iltihabı gibi hastalıklarda görülebilir ancak nadirdir



BEBEKLERDE TİROİD HASTALIKLARI İÇİN HANGİ TESTLER YAPILMALIDIR? Bebeklerde ve çocuklarda tiroid sintigrafisi yapılmaz Sadece ektopik tiroid şüphesi olanlarda sintigrafi yapılabilir Ultrasonografi etkili bir yöntem olarak bebek tiroid hastalıklarının tanısında kullanılır Bebeklerde tiroid hormonları ve antikorları da kanda alınarak yapılabilir



BEBEKLERDE TARAMA TESTİ ŞART! (Neonatal Screening)

Bebeklerde doğar doğmaz topuktan alınan kanda N-TSH ve T4 isimli hormonlar ölçülmelidir Bebeklerin damarından kan alınarak bu tarama testi yapılmaz! Topuktan alınan kanda bu testi yapmak için özel laboratuar kitleri vardır

Ortalama her 3300 yeni doğan bebeğin birinde tiroid hormon yetmezliği görülmektedir Batı ülkelerinde bu nedenle yeni doğan bebeklere tiroid hormon yetmezliği taraması yapılmaktadır Ortalama her 3500 yeni doğan bebeğin birinde görülen fenilketanürü hastalığı için Batı ülkelerinde ve ülkemizde tarama testi yaklaşık son 15 yıldır zorunlu hale gelmiş durumda Fenilketanüri hastalığında bu tarama testini yerleştirmeyi başaran Türkiye, en az onun kadar yaygın tiroid hormon yetmezliğinde de yeni doğan bebeklerde, aynı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, bu tarama testini uygulamaya koymalıdır Aksi halde geçen hafta olduğu gibi bazı ırkçı Alman Profesörlerin diline düşmekten kurtulamayız!

ZEKİ BİR ÇOCUK İSTİYORSANIZ:

1) Doğacak çocuğunuzun zeki olmasını istiyorsanız hamile iken sizde tiroid hormon yetmezliği olmadığını anlamak için test yaptırın

2) Tiroid yetmezliği hastalığınızın tedavisini eksiksiz yaptırın

3) En önemlisi iyottan zengin yiyeceklerle beslenin, hamilelikte iyotlu tuz kullanın

4) Doğan çocuğunuzda N-TSH (neonatal TSH) ölçümü yaptırın Bu test topuktan alınan bir damla kanda yapılır

5) Bebekte tiroid hastalığı varsa derhal tedavisini yaptırın