Semen analizi

Çiftler çocuk sahibi olma arzusu ile başvurduklarında her iki eşin durumu da birlikte ele alınır Kadının muayene ve tetkikleri yapılırken erkeğinde sperm durumu incelenir Daha önce yapılmış semen analizi değerlerine bakılır Bunun yanında uygulamaya geçilmeden önce merkezde de semen analizinin 1-2 defa tekrarlanması istenebilir Zira farklı zamanlarda yapılan semen analizlerinde farklılıklar gözlenebileceği gerçektir Bu bize tüp bebek uygulaması sırasında spermi hazırlama yönteminin ne olacağı konusunda bir fikir verecektir Hatta yumurta toplandığı gün hiç sperm görülmeme ihtimalinin varlığı ve bunun için gerekli tedavi ve sperm elde etme yöntemlerinin seçimi konusunda yardımcı olacaktır


Yumurta toplama işleminin yapıldığı gün erkekten de sperm alınır Cinsel perhiz süresinin en az 3, en fazla 5 gün olması gerekir Sperm toplama için steril ve sperm için toksik etkisi olmayan özel kaplar kullanılır Steril koşullarda sperm elde edilmesi için gerekli bilgi hastaya verilir Semen örneği verme işleminde sabun veya benzeri kayganlaştırıcı maddeler kullanılmamalıdır Penis ve parmaklar, verilen kabın kapağının iç yüzüne dokundurulmamalıdır Gelen meninin tamamının kabın içine verilmesi gereklidir Yanlışlıkla kabın iç kısmına temas edilmesi veya meninin bir kısmının dışarı yakması durumunda laboratuvar görevlileri durumdan mutlaka haberdar edilmelidir Hasta merkezde hazırlanmış özel odaya alınır Laboratuvar koşullarında sperm veremeyen erkeklerin bu durumunu doktorlarına, laboratuvardaki görevlilere veya IVF bölümü hasta danışmanlarına haber vermeleri gerekmektedir Laboratuvar dışında sperm verecek olan erkeklerin, meni içeren kabı en fazla 20 dakika içinde, vücut sıcaklığında korunacak şekilde ve güneş görmeyecek şartlarda laboratuvara ulaştırılmaları gerekmektedir Semen örneği hastanın kendisinden kabın üzerine isim yazılarak teslim alınır


İnsan spermi ejekülayondan hemen sonra koagüle olur ve yaklaşık 20 dakika içerisinde tekrar çözülerek likefiye olur 20-30 dakika sonra incelenir Volüm, likefikasyon süresi, viskozite, renk, koku, pH değerleri not edilir Ejekulat volumu 2-6 ml arasında normal kabul edilmektedir pH ölçümü için indikatör kağıdı kullanılır Ejekülat alındıktan sonra bir saat içinde bakılır ve 7,2-8,0 arasında olmalıdır


Sperm konsantrasyonu, motilitesi, aglutinasyon ve sperm dışı hücrelerin varlığı faz kontrast mikroskopta makler kamerası ile değerlendirilir


Normal sperm parametreleri:


1 Miktar (volüm) 20 ml ve üzeri


2 ph 72 ve üzeri


3 ml'de sperm sayısı (konsantrasyon) 20 milyon/ml ve üzeri


4 Total sperm sayısı 40 milyon/ml ve üzeri


5 Hareketlilik (motilite) %50 ve üzeri A+B derecesinde hareket veya A derecesinde %25 ve üzeri


6 Şekil (morfoloji) %4 ve üzeri


7 Canlılık (viability %75 ve üzeri)


8 Lökosit (iltihap hücresi) 1 milyon/ml'nin altında


Sperm motilitesinin düşük olduğu durumlarda canlı sperm sayısını saptamak amacıyla Eosin Y vitalite testi ve HOS testi yapılabilir Eosin Y vitalite testinin temeli, ölü spermlerin zar yapısı bozulduğundan boyayı içeri alması ve boyanmış görünmesi esasına dayanır


HOS testi sağlam hücre zarlarının yarı geçirgenliği nedeni ile hipoozmolar bir ortama konulduğu zaman spermin içine su alarak şişmesi esasına dayanır


Semen analizinin en önemli parametrelerin den birisi de spermlerin morfolojik olarak değerlendirilmesidir Sperm morfolojisinin fertilizasyon oranına etkisi büyük ölçüde ve doğrudandır Spermler baş, boyun ve kuyruktan meydana gelmiş hareketli hücrelerdir Bu farklı anatomik bölgelerin sahip olması gereken özellikler belirlenerek morfoloji değerlendirilmesinin bu kriterlere göre yapılması gerekir Merkezde morfolojik değerlendirme Kruger'in tanımladığı kriterlere göre yapılmaktadır


Morfoloji değerlendirmesi faz-kontrast mikroskop ile direkt inceleme sırasında kabaca yapılabilir Ancak baş kısmında çekirdek akrozom ayrımı, akrozomal kepin özellikleri, orta parçanın lokalizasyonu ve sperm başının çeperindeki farklılıklar yeterince irdelenemez Bu nedenle semenin likefiye olduktan sonra temiz bir lam üzerine çok ince bir tabaka şeklinde yayılması, kuruduktan sonra tespit edilerek boyanması ve boyalı preperatların değerlendirilmesi gerekir Sperm morfolojisi için Diff-Quik veya Spermac boyaları kullanılmaktadır Krugerin kesin kriterlerine göre normal sperm oranı %14'ün üzerinde üzerinde olması beklenir Ancak %4'ün üzerindeki normal sperm bulgularındaki IVF uygulamalarında başarı oranının yüksek olduğu gözlenmektedir


Spermler oksidatif strese aşırı duyarlıdır, çünkü spermatozoa membranı doymamışyağ asitleri bakımından çok zengindir Doymamış yağ asitleri ise serbest oksijen radikallerine karşı çok hassastırlar Fazla mitarda olduklarında hücre membranı yağlarında, proteinlerde ve DNA'da oksidatif hasara neden olurlar


Ejekulatta oksidatif stresin iki kaynağı vardır Seminal lökositler ve anormal spermatozoa Bu nedenle sperm örneği incelenirken lökosit konsantrasyonuna dikkat edilmelidir Yüksek lökosit konsantrasyonunun fertilizasyonla anlamlı ilişkisi vardır Oksidatif stres seviyesindeki artışla paralellik gösteren DNA kırıkları, sperm fonksiyonlarında bozulmaya yol açarak fertilizasyon potansiyelini düşürür DNA hasarlarının gösterilmesinde Tek hücre elektroforezi (COMET) ve Tunel Testleri uygulanabilir


Spermin oositi dölleyebilme yeteneği kazanabilmesi için kadın genital sistemi içerisine girdikten sonra geçirdiği sürece kapasitasyon denir Ejekulasyonu takiben kadın genital sistemine giren sperm motil olmasına rağmen fertilizasyon kapasitesine sahip değildir Burada içinde bulunduğu ortamdan kaynaklanan bazı faktörlerin etkisi ile fertilizasyon potansiyeli kazanır Kapsitasyon olarak bilinen bu süreçte spermin membranında ve hücre içinde bir takım değişimler meydana gelerek akrozom reaksiyonu, hiperaktivasyon ve oosit zarı ile birleşmenin gerçekleşmesi için çevreden gelecek uyarıları alır hale gelir


İn vitro koşullarda kapasitasyonu ve bununla bağlantılı olaylar zincirinin başlangıcını tetikleyecek ve bunların devamlılığını sağlayacak şekilde dengelenmiş kültür ortamları kullanılarak sperm örneği yıkanır Spermin yıkanması antibiyotik içeren kültür ortamları ile yapılır ve işleme morfolojik açıdan iyi ve hareketi düzgün spermler seçilir Semen örneğinin tüm özellikleri göz önüne alınarak hangi yöntemin kullanılacağına karar verilir

Swim-up yönteminde sperm örneği çift aşamalı santrifüj ve yıkama işleminden geçirilerek düzgün morfoloji ve motilitede en kaliteli spermlerin yukarıya yüzmelerini sağlamak amacıyla belli bir süre inkübe edilir


Gradient yöntemi konsantrasyon farkı esasına dayanır Farklı konsantrasyonlardaki ortamlarla tabakalar oluşturularak spermin kromatografik bir şekilde dipte toplanması şeklindedir

Sperm motilitesinin düşük olduğu durumlarda, motiliteyi artırmak için pentoksifilin kullanılır Ancak pentosifilinin sperme zarar verme olasılığı açısından bu prosedürün dikkatli uygulanması gerekir



Dr Selman Laçin